3*Билет

2. Зиянды заттар адам организміне тигізетін әсеріне байланысты МемСТ 12.1.007-76

тағайындалып,төмендегідей кластарға бөлінеді:

1. Төтенше қауіпті (сынап,қорғасын).

2. Жоғары қауіпті (күкірт қышқылы, хлор).

3. Қауіптілігі орташа (темекі,шай).

4. Қауіптілігі төмен (аммяк, ацетон).

Жұмыс орындарында ауаны қауіпті жағдайға келтіруге арналған шаралар арасындағы маңыздысы ҚШШ(қауіпсіз шоғырлану шегі) деп аталады Адамның тыныс алу жолдары арқылы өте зиянды газдар мен булардан бүкіл организм уланады,немесе организмнің жеке бөлігі улануы мүмкін. Сондықтан, зиянды газдардың әсерінен төмендетілетін шараларды жете зерттеуден бұрын, сол газдардың және зиянды булардың түсу жолдары мен оюлығын анықтау қажет.Жұмыс аймағында газдар мен булардың қоюлығын төмендететін шараларға мыналар жатады:механикаландыру, автоматтар қолдану, технологиялық процестерді

герметизациялау(технологиялық жабдықтардың ауамен қатынасы болмауы),жергілікті жайларда ауаны сорып шығытын жабдықтар қолдану және жалпы желдеткішті тиімді пайдалану(өндіріс процестерінің рационализациялау).

Егер жұмыс аймағында ауа зиянды газдармен,булармен ластанса,оның мөлшері ҚШШ-сынан асып кетсе,қорғану амалдарын қолданған жөн.Мысалы,универсалды респираторларды,противогаздарды,арнайы киімдерді пайдалана білу керек.Ауа

кеңістігіне баға беру әдістерінің кең тарағандары тек экспрестік және лабораториялық.Лабораториялық әдіс өте дәл,бірақ өте көп еңбек жұмсауды талап етеді.

Экспрестіік әдіс өте жылдамдықпен зиянды газдар мен булардың қоюлығын (концентрация) анықтайды.Ол үшін тексеруге арналған ауаны индикаторлық порошогы бар түтікшеден сорып өткізеді.Зиянды ауаның әсерінен түтікшедегі индикаторлық порошок өз түсін басқа бояуға өзгертеді.Түсі басқа бояуға өзгерген ин,дикаторлық порошок, түтікшенің ұзындығы сол зиянды ауның қоюлығына және

ауа сору уақытына тікелей қатынаста болып табылады.Бұл зиянды газдардың қоюлығын экспрес әдіспен анықтау үшін УГ-2 деп аталатын газоанализатор қолданылады. Адамның психофизиологиалық мҥмкіндігін іске асыру. Адамның жұмыс қабілеті жұмыс күнінде бірнеше рет ӛзгеріскеұшырайды,атап айтқанда –фазалық.Фазалар

1.Жұмысқа үйрену (қалыптасу)

2.Жұм ыс қабілеттілігінің тұрақтылығы

3.Жұмыс қабілетінің тӛмендеуі

1.Бұл жұмыс басталғандағы фаза яғни ұзақтығы – 1,5 сағат

2.Еңбек ӛнімділігінің жоғарылауы ұзақтығы 2,25 сағат

3.Шаршағанда пайда болатын фаза.

Жұмыс қабілетінің ӛзгеруі жұмыс түріне тікелей байланысты.Жұмыс қабілетінің тұрақтылығын тек қана адам-машина-ортаны үйлестіру,жұмыс,демалыс режимдерін сақтау.Оның ең бірден-бір жолы коллективтегі ішкі жағдайлардың

дұрыс болуы.Аталған жағдайдың дұрыс болмауы стресс,жарақатқа және аварияға әкеліп соғуы мүмкін.

Жұмыс қауіпсіздігіне әсер ететін психологиялық фактор: ықылас (назар аудару),сезіну, еске сақтау,ойлау,жұмыс қабілеттілігі,қабылдау,шаршау (қажу).Зиянды газдар кӛбінесе адамның демалыс органдары арқылы түсіп қана

тарайды.Сондықтан да ауа бассейнінің барлық уақытта таза ұстауға арналған дер кезіндегі шаралар еңбек қорғаудың негізгі мақсаты болып табылады. Таза да кебу ауа бірнеше газдардың қосындыларынан тұрады,мысалы: азот (70%),

кислород (21%), көмірқышқыл газы және басқа активті (1%) және күкірт (1%) газдардың қосындылары.

Ал, ӛндіріс жағдайларында көбіне ауа адам денсаулығына зиянды булар және газдармен ластайды.Мысалы, малшылар жүріп-тұратын жерлерінде ауа аммякпен,күкіртті сутегі және басқа да зиянды газдармен ластайды. Сонымен қатар кейбір зиянды булар мен

газдар қопарылыс беретін қоспа құруы да мүмкін.Мысалы,аммяк,бензин және басқалар. Қауіпті және зиянды ӛндірістік факторлардың кері әсерлері томендегідей салдарға әкеліп соқтырады: - Қауіпті факторлар сәтсіз оқиғаларға, ал зиянды кәсіби ауруларға.

БИЛЕТ № 4

1. АҚ жүйесiнiң құрылымы, құрылуы және жұмыс iстеу қағидаттары бұрынғы КСРО-ның қорғаныстық iс-шараларының бөлiгi ретiнде қалыптасты және жаппай зақымдау қаруын жаппай қолдануға қарсы әрекетке бағытталған. Қалыптасқан әскери-стратегиялық жағдайды талдау және соңғы жергiлiктi әскери қақтығыстар тәжiрибесi халықты қазiргi заманғы зақымдау құралдарынан қорғау жүйесiн сақтау қажеттiлiгiн көрсетедi. АҚ күштерi мен құралдары бейбiт уақытта террористiк акцияларды қоса алғанда, iрi ауқымдағы ТЖ-ны жоюға белсендi түрде тартылады. АҚ жүйесiн реформалау назарды халықты қорғау, оның тiршiлiк ету әрекетiн қамтамасыз ету нысандары мен әдiстерiне ауыстыруды көздейдi. Осыған байланысты:

• АҚ басқарудың өңiрлiк органдарын (бiрнеше облыстарда бiр-бiрден) құру;

• жергiлiктi атқарушы органдардың АҚ iс-шараларын жоспарлау, жүргiзу және қаржыландырудағы рөлiн күшейту;

• АҚ әскери бөлiмдерiн құтқарушы сарбаздары даярлау жүйесiн сақтай отырып келiсiм-шарт бойынша әскери қызметшiлермен толықтыру;

• АҚ құрамаларын құру және жарақтандыру қағидаттарын қайта қарау;

• АҚ материалдық-техникалық ресурстарының ұтымды санын және қауiптi өңiрлерге оларды ауыстырудың, сондай-ақ шығыстарды өтеудiң тиiмдi тетiгiн айқындау жөнiндегi мәселелердi пысықтау қажет.

2. Максималді жіберілетін сәулеленудің дозасы радиациондық қауіпсіздік нормалары бойынша анықталады, ал құрылыс материалдар, жинайтқыштардың табиғатты радиацияның нәтижелі салыстырмалы активтилігі – МӨСТ (ГОСТ) бойынша.қазіргі заманғы деңгейінде радиациялық қауіпті қамтамасыз етудің негізгі қиыншылықтардың бірі- сәулеленудің аз дозасының проблемасы болып табылады.

Ластанылған территориясындағы радиациялық жағдайды бағалау үшін нұсқау (инструкция) және методикалық ережелер жетілдірілген. Пәтерлеудің жерлік тәсілдері сияқты, арнайы ұйымдармен және болімшелерімен жүргізілетін дистанциондық тәсілдері де (аэро-, автогамма-спектрометриясы, жүріс гамма-түсіру және т.б.) қолданылады.

Дозиметриялық бақылаудың құралдары екі тобына болінеді

1. дозаның қуатын сандық өлшеуге арналған дозиметрлер;

2. радиоактивті ластануды тез табу үшін қолданылатын радиометрлер немесе сәулеленудің индикаторлары.

ДРГЗ-04 дозиметрі энергетикалық 0,03-3,0 МэВ диапазонында гамма және рентгендік сәулеленуді өлшеу үшін қолданылады. Құралдардың шкаласы микрорентген/сек (мкР/с) градуирленген.

ДКС-0,4 дозиметрі энергетикалық 0,5-3,0 МэВ диапазонында гамма және бетта сәулеленуді өлшеу үшін қолданалады.

Өнеркәсіп халық үшін арналған тұрмыстық дозиметрлерді шығарады, мысалы «Мастер-1» тұрмыстық дозиметр, «Сосна» дозиметр- радиометрі.

3. Төтенше жағдай — адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші объектілерге нүқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығьшдарға үшыратып, тіршілік жағдайык бүзған немесе бұзуы мумкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар дегеніміз адамдардың өз қолдарымен жасалып жаткан апаттар мен қирауларды айтады.

Оның түрлері:

- Өндіріс орындарында болатын апаттар (зауыт-тарда, шахталарда және т.с.с).

- Көлік жүйесіндегі апаттар.

- Түрлі жарылыстар мен өрттер (өндіріс орын-дарында, мүнай, газ қүбырларында, энергия жүйесінде, коммуналдық жүйеде және т.с.с).

Себептері: Бүгінде ғылыми-техникалық прогрестің шапшаң дамуынан өндіріс, қүрылыс, тау-кен байлығын өидіру, жаңа химиялық заттарды өндіріске енгізу сияқты іс-әрекеттер жүргізіліп жатыр. Бүндай қарқынды даму экономикаға әсер еткенімен, экологиялық апатқа әкеліп соғу қауіпі де туындап отырады. Кей жерлерде жаңа техниканы және технологияны, материалдарды пайда-лану ережелері сақталмайды, қауіпсіздік шаралары орындалмайды. Міне, осы сияқты қателіктердің салда-рынан апаттың болу қауіпі туындайды.

БИЛЕТ № 5

1. Төтенше жағдай — адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізуші объектілерге нүқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығьшдарға үшыратып, тіршілік жағдайык бүзған немесе бұзуы мумкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Табиғи сипаттағы төтенше жағдай дегеніміз - табиғат немесе өндіріс а,даттарының зардаптарын күнделікті қызметпен, қара-жатпен жоюға мүмкіндік бермейтін, ол үшін әдейі мате-риалдық, техникалық, ақша қаражатын жоне адам күшін талап ететін жағдай.

Қазақстан мемлектінің орналасқан жері - орасаы зор, кең байтақ. Ол жерлерде табиғат апатының неше түрі: жер сілкіну, қар тасқыны, қатты жел, су тасқыны сияқты қүбылыстар жиі болып жатады.

Зілзала - бүл кенеттен найда болатын, халықтың қалыпты тірлігін күрт бүзатын, материалдық қүнды-лықтарды үлкен шығынға үшырататын, сондай-ақ адамдар мен хайуанаттардың өлім-жітімі болатын табиғат қүбылысы.

Әрбір зілзаланың өзіне төн физикалық қасиеті, пайда болу себебі, қозғаушы күші, сипаты мен даму сатысы, қоршаған ортаға өзіндік ықпал ету ерекшелігі бар.

Зілзала кез келген мемлекет үшін үлкен ауыртпа-шылық, келтірер залалы мол төтенше оқиға.

Қазақстан Республикасы аумағында мынадай зілза-лалар болуы мүмкін: жер сілкінісі, сел, қар көшкіні, сырғыма, дауыл, су тасқыны, буырқасын, өрт.

2. Кенеттен пайда болатын және қас-қағым сәтте өтетін, күшті қиратушы дүлей зілзала - жер сілкінісі деп аталды.

Жер сiлкiнiсi - жер қыртысында немесе мантияның үстiңгi бөлiгiнде кенеттен болған қозғалыс пен жарылыс нәтижесiнде пайда болған және елеулi ауытқу түрiнде үлкен қашықтыққа таралатын жер асты дүмпуi мен Жер бетiнiң қозғалуы.

Жер сілкінісінің барысында адамдар қаза болады, үйлер, жолдар, көпірлер, арналар, тоғандар мен басқа да инженерлік ғимараттар - су құбырлары, канализация, электр беру жүйесі қирайды, байланыс бұзылады, қар көшкіні, сел, сырғыма қопарылыс пайда болады. Тау жыныстары жарылып, тастар құлайды, адамдарды үрей-дүрбелең билейді. Су асты және су жағалауындағы жер сілкінісі кезінде теңіз түбінің қозғалысы нәтижесінде теңіз гравитациялық толқындары - цунами пайда болып, құрлықта үлкен бүліншілік жасайды.

Тектоникалық жер сілкінісі– жер пластарының қозғалуын шақырады, литосфера плиталарының қозғалысы.

Жанартау жер сілкінісі – жанартау каналдары бойынша магмалардың жылжулары.

Қопарма жер сілкінісі – жердің қопарылуларын шақырады.

Техногенді жер сілкінісі – құрылыс кешендері, мұнай, газ, жер асты суларының, қатты жарылыстардың әсерінен болады.

3. Тұрақты жүргізілетін шараларға ғимараттарды және құрылыстарды түрғызу кезіндегі мотажды-құрылыс жұмысының сапасына тұрақты бақылау, төтенше жағдайдың пайда болуы туралы хабарлайтын берік жүйесін жасау, қорғау баспаналардың құрылысы, халықты және қорғау құралдарымен қамтамасыз ету (мысалы, противогаздар), төтенше жағдайдағы халықты қимыл жасаудың ережелеріне оқыту, қауіпті жағдайлардың сандарларын жоспарларын жетілдіру және олардың финансін және материалдарың қамтамасыз ету және т.б. жатады.

Төтенше жағдай кезіндегі халықты қорғаудың тәсілдері келесі: көшіру, қорғаныш құрылыстарда паналау (баспаналарда), және қорғау құралдарын пайдалану.

Көшіру дегеніміз халықты төтенше жағдай кезіндегі зақымдау отауынан шығару.

БИЛЕТ № 6

1. Тектоникалық жер сілкінісі– жер пластарының қозғалуын шақырады, литосфера плиталарының қозғалысы.

Жанартау жер сілкінісі – жанартау каналдары бойынша магмалардың жылжулары.

Қопарма жер сілкінісі – жердің қопарылуларын шақырады.

Техногенді жер сілкінісі – құрылыс кешендері, мұнай, газ, жер асты суларының, қатты жарылыстардың әсерінен болады.

2. Радиоактивтік ластану адам және оның өмір сүру ортасы үшін ерекші қауіп төндіреді. Бүл ионизирлік радиацияның тірі организмдерге интенсивті және тұрақты зиянды әсер етуіне байланасты, ал бүл радиацияның көздері қоршаған ортада кең таралған. Радиоактивтік атом нөмірінің альфа, -бета және гамма – сәулеленізмен қоса жүретін массалық санның өзгеруіне әкелетін ядросының өздігінен пайда болатын ыдырау. Альфа-сәулелену-протондар мен нейтрондардан құралған ауыр бөлшектердің тасқыны. Ол қағаз бетімен тоқталатылады және адамның терісінен өте алмайды. Бірақ егер ол организмнің ішіне отып кетсе, өте қауіпті болып кетеді. Бета-сәулеленудің өтудің аса жоғары қабілеттілігі бар және адам терісіне 1-2 см-ге өтеді. Гамма – сәулеленуді тек қалын қорғасын және бетон плитасы ғана тоқтата алады. Радиоактивтік ластану адамның тамақ тізбегінің және қоршаған ортаның экосистемалық деңгейінде бақыланады. Бұл үшін ионизирлік сәулеленуді тіркеунің арнайы тәсілдері және дозиметрлердің типтері өнделген

3. Төтенше жағдайдағы халықтың шаруашылық жұмыс объектілердің тұрақтылығы бүл жағдайда өзінің функцияларын орындалуының қабілеттілігімен, сонымен қатар жарақаттанған жағдайда қалпына келу қабілеттілігімен анықталады.

Төтенше жағдай шарттарында өндірістік кәсіпорындар өнімді шығаруға, қабілеттікті сақтау керек, ол көлік құралдары, электрлік берілістін жолы және басқа материалдарының құндылығы жоқ үйлестін объектілері өзінің талаптарын нормалауы түрде орындалады қамтамасыз ету керек.

Төтенше жағдай шарттарында объект тұрақтылықты сақтау үшін төтенше жағдайлардың дамуында пайда болатын зиянды және қауіпті факторлардың әсер етуінен қызметшілерді сонымен қатар объектің жақын жерінде тұратын халықты қорғауға бағытталған инженерлік-техникалық, ұйымдастық және басқа шараларды өткізеді.

Төтенше жағдай шарттарында объект жұмыстық тұрақтылығына келесі факторлар әсер етеді: объектің орналасу аймағы, ішкі жоспарлануы және объект территориясының салынуы; техникалық процестердің сипаттамасы (қолдананылатың заттар, құралдардың энергетикалық сипаттары, оның өртке және жарылуына қауіптілігі және т.б.); өндірістік жүргізу жүйесінің сенімділігі және т.б.

БИЛЕТ 8

1. «Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар туралы» 5 маусым 1996 ж. Қазақстан Республикасының заңы табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайларды болдырмау мен ескерту бойынша қоғамдық қатынастарды реттейді.

Онда мынандай терминдер мен түсініктерге анықтамалар берілген:

Төтенше жағдай – арнайы шекарада болатын және адам өліміне әкелетін, оның денсаулығына қоршаған орта мен шаруашылық нысандарға зиян келтіретін авариялар, катастрофалар жағдайын айтамыз;

Табиғи сипаттағы ТЖ - төтенше жағдай, табиғи апаттар, табиғи өрттер, эпидемиялар, эпизотиялар, ауыл шаруашылығы мен ормандардың зақымдануларын айтамыз.;

Техногенді сипаттағы ТЖ – төтенше жағдай, өндіріс орындарында, транспорттарда, болатын авариялар, сондай-ақ қатты әсер ететін улы заттардың бөлінуі, радиоактивті және биологиялық қауіпті заттар, ғимараттар мен мекемелердің кенеттен құлаулары, платиналардың бұзылуы;

авария – технологиялық үрдістердің бұзылуы, механизмдердің зақымдануы, қондырғылар мен құрылыстардың істен шығуы;

апат– жойқын құбылыс, аймақтық және көлемді сипаттағы ТЖ;

ТЖ шекарасы – ТЖ пайда болған шекараның аумағы;

Табиғи апат – салдарынан ТЖ пайда болған апат

2. 1. Төтенше қауіпті (сынап,қорғасын).

2. Жоғары қауіпті (күкірт қышқылы, хлор).

3. Қауіптілігі орташа (темекі,шай).

4. Қауіптілігі төмен (аммяк, ацетон).

БИЛЕТ 9

1. Халықты және аумақты техногендiк сипаттағы ТЖ-дан қорғау мақсатында бағдарламада мыналар көзделедi:

- мониторинг жүйесiн дамыту және техногендiк аварияларды болжау;

- өнеркәсiптiк қауіпсiздiктi қамтамасыз етуде өндiрiстiк бақылаудың рөлiн арттыру, мемлекеттiк бақылауды жетiлдiру және дамыту;

- өнеркәсiптiк қауiпсiздiктi басқаруда машиналар мен жабдықтардың республиканың нормалары мен талаптарына сәйкестiгiн растау тетiктерiн, басшылар мен персоналдарды даярлау мен аттестаттауды тиiмдi пайдалану;

- қауiптi өндiрiстiк объектiлер қауiпсiздiгiн декларациялау рәсiмдерiнiң мiндеттiлiгiн қамтамасыз ету, бұл жұмысқа жергiлiктi атқарушы органдарды белсендi түрде тарту;

- өндiрiстердi жаңғыртуға, қауiптi өндiрiстiк объектiлердi дамытуға және техникалық қайта жарақтандыруға жәрдемдесу;

- бiрiншi кезекте Каспий теңiзiнiң жағалауындағы су астында қалған учаскелердегi ұңғымаларды жою және консервациялау жөнiндегiiс-шаралардың орындалуын бақылау;

- өрт қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласында мемлекеттiң бiрыңғай ғылыми-техникалық саясатын және қоғамдық сананың жаңа деңгейiн әзiрлеу;

- өртке қарсы қызметтiң ұйымдастырушылық қағидаттары мен техникалық құралдарын жетiлдiру.

2. Адамның тыныс алу жолдары арқылы өте зиянды газдар мен булардан бүкіл организм уланады,немесе организмнің жеке бөлігі улануы мүмкін.Сондықтан, зиянды газдардың әсерінен төмендетілетін шараларды жете зерттеуден бұрын, сол газдардың және зиянды булардың түсу жолдары мен оюлығын анықтау қажет.Жұмыс аймағында газдар мен булардың қоюлығын төмендететін шараларға мыналар жатады:механикаландыру, автоматтар қолдану, технологиялық процестерді герметизациялау(технологиялық жабдықтардың ауамен қатынасы

болмауы),жергілікті жайларда ауаны сорып шығытын жабдықтар қолдану және жалпы желдеткішті тиімді пайдалану(өндіріс процестерінің рационализациялау).

Егер жұмыс аймағында ауа зиянды газдармен,булармен ластанса,оның мөлшері ҚШШ-сынан асып кетсе,қорғану амалдарын қолданған жөн.Мысалы,универсалды респираторларды,противогаздарды,арнайы киімдерді пайдалана білу керек.Ауа кеңістігіне баға беру әдістерінің кең тарағандары тек экспрестік және

лабораториялық.Лабораториялық әдіс өте дәл,бірақ өте көп еңбек жұмсауды талап етеді.

Экспрестіік әдіс өте жылдамдықпен зиянды газдар мен булардың қоюлығын (концентрация) анықтайды.Ол үшін тексеруге арналған ауаны индикаторлық порошогы бар түтікшеден сорып өткізеді.Зиянды ауаның әсерінен түтікшедегі индикаторлық порошок өз түсін басқа бояуға өзгертеді.Түсі басқа бояуға өзгерген ин,дикаторлық порошок, түтікшенің ұзындығы сол зиянды ауның қоюлығына және ауа сору уақытына тікелей қатынаста болып табылады.Бұл зиянды газдардың қоюлығын экспрес әдіспен анықтау үшін УГ-2 деп аталатын

газоанализатор қолданылады.

БИЛЕТ № 10

1Радиациялық қауіпсіздіктің негізгі принциптері.

2Дозиметриялық бақылаулар мен радиациялық барлаудың құралдары

3Жер сілкінісінің пайда болуы мен қаупі кезіндегі жергілікті халықты қорғау.

Жауаптары:

1. Радиоактивтік ластану адамның тамақ тізбегінің және қоршаған ортаның экосистемалық деңгейінде бақыланады. Бұл үшін ионизирлік сәулеленуді тіркеунің арнайы тәсілдері және дозиметрлердің типтері өнделген. Жалпы радиоактивтілік сияқты жеке радионуклидтер де анықталады. Бета-сәулеленетін радионуклидтердің құрамын бағалануының маңыздылығын Чернобілдін апаті көрсетті. Қазіргі уақытта сәулелену дозасының алдын ала берілген шамасына жету кезінде іске айырлатын цифрлік индекациясы және сиганлизациясыбар арнайы қолдану үшінқолайлы дозиметрлер шығарылады. Мұндай қалта дозиметрлері радиациясы жоғары участкілерді айқындауға ғана емес, сонымен қатар тигізетін сәулелену дозасын реттеуге де мүмкіндігін береді. Радиоактивті апаттар кезіндегі радиациялық қорғау және шұғыл жәрдем сұрақтары бойынша арнайы анықтамалары және оқу құралдары бар.

Максималді жіберілетін сәулеленудің дозасы радиациондық қауіпсіздік нормалары бойынша анықталады, ал құрылыс материалдар, жинайтқыштардың табиғатты радиацияның нәтижелі салыстырмалы активтилігі – МӨСТ (ГОСТ) бойынша.қазіргі заманғы деңгейінде радиациялық қауіпті қамтамасыз етудің негізгі қиыншылықтардың бірі- сәулеленудің аз дозасының проблемасы болып табылады.

Ластанылған территориясындағы радиациялық жағдайды бағалау үшін нұсқау (инструкция) және методикалық ережелер жетілдірілген. Пәтерлеудің жерлік тәсілдері сияқты, арнайы ұйымдармен және болімшелерімен жүргізілетін дистанциондық тәсілдері де (аэро-, автогамма-спектрометриясы, жүріс гамма-түсіру және т.б.) қолданылады.

Қоршаған ортаға АЭС-дан және басқа техногендік көздерінен радионуклидтердің түсуін бағалау және болжау дамыған елдерде кезектегі миграцияның сенімді модельдерін және бақыланатын территориясындағы радионуклидтердің шөгінділерін жетілдіруімен регионалды радиоэкологиялық бақылаудың жүйесін дәлелдеуі бойынша арнайы программалар өндіріледі және іске асырылады.

Мұндай модельдерді өндіруінің қажеттілігі тіпті радионуклидтердің үлкен емес шамасының тұрақты жиналу зонасына ұзақ ендіруі қатты радиоактивті ластануға әкелу мүмкінділігімен байланысты.

2.

Дозиметриялық бақылаудың құралдары екі тобына болінеді

2. радиоактивті ластануды тез табу үшін қолданылатын радиометрлер немесе сәулеленудің индикаторлары.

ДРГЗ-04 дозиметрі энергетикалық 0,03-3,0 МэВ диапазонында гамма және рентгендік сәулеленуді өлшеу үшін қолданылады. Құралдардың шкаласы микрорентген/сек (мкР/с) градуирленген.

ДКС-0,4 дозиметрі энергетикалық 0,5-3,0 МэВ диапазонында гамма және бетта сәулеленуді өлшеу үшін қолданалады.

Өнеркәсіп халық үшін арналған тұрмыстық дозиметрлерді шығарады, мысалы «Мастер-1» тұрмыстық дозиметр, «Сосна» дозиметр- радиометрі.

3.

. Кенеттен пайда болатын және қас-қағым сәтте өтетін, күшті қиратушы дүлей зілзала - жер сілкінісі деп аталды.

Жер сiлкiнiсi - жер қыртысында немесе мантияның үстiңгi бөлiгiнде кенеттен болған қозғалыс пен жарылыс нәтижесiнде пайда болған және елеулi ауытқу түрiнде үлкен қашықтыққа таралатын жер асты дүмпуi мен Жер бетiнiң қозғалуы.

Жер сілкінісінің барысында адамдар қаза болады, үйлер, жолдар, көпірлер, арналар, тоғандар мен басқа да инженерлік ғимараттар - су құбырлары, канализация, электр беру жүйесі қирайды, байланыс бұзылады, қар көшкіні, сел, сырғыма қопарылыс пайда болады. Тау жыныстары жарылып, тастар құлайды, адамдарды үрей-дүрбелең билейді. Су асты және су жағалауындағы жер сілкінісі кезінде теңіз түбінің қозғалысы нәтижесінде теңіз гравитациялық толқындары - цунами пайда болып, құрлықта үлкен бүліншілік жасайды.

Жер сілкінісі кезіндегі ғимарат ішіндегі кез-келген адам тірі қалу мүмкіндігін арттыру, жарақаттан сақтану үшін жер сілкінісі дүмпуі кезінде бас сауғалайтын жерді, қауіпсіз орынды алдын ала білуге тиіс, ал дүмпу аяқталғаннан кейін ғимараттан тез шығып кету керек.

БИЛЕТ № 11

1Жарылыс. Екпінді толқыннан қорғану құралдары мен әдістері.

2Төтенше жағдай кезіндегі өндірістік нысандарда пайда болған жағдайларды барлау мен бағалау.

3Химиялық барлау құралдары және олардың жұмыс істеу принциптері

1.Жарылыс - шектеулі көлемде энергияның тым көп мөлшерінің жылдам босатылу процесі. Жарылыс нәтижесінде өте жоғары қысымды қатты ысыған газ түзіледі. Жарылыс кезінде қоршаған ортада жарылыс толқыны пайда болады, қираған жарықшақтар немесе жарылыстың шашыранды өнімдері түрлі объектілерге механикалық әсер етеді. Жарылыс химиялық (көбіне жарылғыш заттар), ішкі ядролык (ядролық жарылыс), электрмагнитті (ұшкын заряды, лазерлі ұшқын), механикалық (жер бетіне метеориттердің түсуі) және басқа энергиялар есебінен жүзеге асырылады. Әскери мақсатта химиялық және ядролық энергиялар жай және ядролық ок-дәрілерде көп қолданылады

Жарылыс кезіндегі жарықтық сәулелену әр түрлі материалдарды балқытады, тұтандырады, түрін өзгертіп, көмірлендіреді. Жанды тіндер әр түрлі дәрежедегі күйіктерге ұшырайды; 1,4 км қашықтықта жасырынған адамдар жарықтық сәулеленуге ұшырайды, 3,5 км-де ауыр дәрежедегі, 3,8 км-де орташа дәрежедегі, 5 км-ге дейін жеңіл дәрежедегі күйікке ұшырайды, 7 км радиуста өрттер шығады.

2Төтенше жағдайды алдын алудың мақсаты адам денсаулығы мен өмірін қорғау, материалдық шығындар мен қоршаған орта шығындарының мөлшерлерін азайту, сондай-ақ ТЖ шекараларын алдын алу жолдары. Катастрофа мен ірі өндірістік аварияларды, табиғи апаттарды алдын алу дегеніміз: қауіптілік туралы шаруашылық нысандар мен жергілікті халықты ескерту, барлау жүргізу, қиралған орындардың көлемдері мен дәрежесін белгілеу, зақымдалған аймақтардың көлемдерін анықтау, өрт таралуларының, су тасқындары мен су алудың мүмкін шекаралардың болуы мен таралулары, табиғи апат қауіпі бар жергілікті пункт пен нысандарды анықтау; АҚ пен ТЖ құралдары мен жұмылдыру күштерін анықтау, алғашқы көмек көрсету ұйымын құру.

2. Зақымдалған аймақтағы құтқару және тағы басқа шұғыл іске асатын жұмыстардың мақсаты адам өмірін құтқару мен алғашқы көмек көрсету, сондай-ақ қалпына келтіру жұмыстарын ұйымдастыру болып табылады. Олар үш топқа бөлінеді: құтқару, арнайы (неотложные), қосымша.

Құтқару жұмыстары:

- жұмыс аймағы мен қозғалысты барлау;

- жұмыс аймағы мен қозғалыстағы өрт сөндіру мен алдын алу жұмыстары;

- қопарылған үйінділер астынан шұғыл түрде зақымдалған немесе жарақаттанғандарды босату;

- қираған ғимараттарды ашу және астында қалған адамдарды құтқару;

- қираған ғимараттар астына ауа жіберу;

- жарақаттанғандарға алғашқы көмек көрсету және оларды емханаларға жеткізу;

- қауіпті аймақтан халықты көшіру;

Арнайы жұмыстар:

- зақымдалған аймақтың өтпелі жерлеріне белгілер қою;

- газ, энергия, су құбырлары, канализация жүйелеріндегі аварияларды алдын алу;

- коммунал-энергетикалық байланыс жүйелерін қалпына келтіру жұмыстары;

Қосымша жұмыстар:

- ауданды тазарту;

- техникаларды орнату;

- ескертпе белгілері және бөгеттер орнату;

- жұмыс орындарын жарықтандыру.

3. Барлау жұмыстары:

- ауада;

- жер үсті;

- темір жол;

- суда (өзендер).

АҚ барлау қойылған тапсырмаларды орындалуына байланысты жалпы және арнайы болып бөлінеді.Барлау жұмысының негізгі құжаты болып барлаудың жоспары болып табылады.

4. ТЖ алдын алу бойынша құрамды жасақтау, қалыптастыру оның көлеміне байланысты болады, олардың бейбіт және соғыс уақытында шекараларға байланысты келесі принциптер бойынша анықталады:

- жер сілкінісі болған аймақтарға АҚ құру 1 құтқарушыға 10 адам жергілікті аймақ бойынша;

- өрт, су тасқынымен және басқа қауіптілік түрлерімен зақымданған өндірістік аймақтарда АҚ құру 1 құтқарушыға 15-20 адамнан келеді.

Бейбіт уақытта ТЖ алдын алу АҚ құрудың жүзеге асуы арнайы қалыптасқан топтан құрылады. 1 топта қанша адам болуы керек:

- облыс –150 адам кем емес;

- қала –100 адам кем емес;

- аудан –50 адам кем емес.

3.Химиялық барлау — әскердің орналасқан жерін және жүретін маршруттарын химиялық жолмен барлау арқылы карсыластың уландырғыш заттар қолдану мүмкіндігін анықтау. Химиялық барлаудың міндеті жергілікті жерлерде, ауада әскери техникадағы уландырғыш заттарды тез арада табу, уланған аймақтың шекарасын анықтап бөлімге (бөлімшеге) хабарлау, уландырғыш заттардың түрін анықтап, айналып өту жолдары мен уланған аудандардағы неғұрлым қауіпсіз аймақтарды анықтау. Химиялық барлау барлық бөлімдер мен ротаға дейінгі белімшелерде химиялық әскерлер, сондай-ақ арнайы дайындықтан өткен әр түрлі әскер түрлеріндегі бөлімшелердің, есептердің, экипаждардың көмегімен үнемі үздіксіз жүргізіліп тұрады. Химиялық барлау міндетін орындау үшін химиялық бақылау орындары (постылар), химиялық барлау шолғындары және әскердің козғалуын күзету немесе барлау үшін бөлінген бөлімшелердің құрамындағы арнайы химиялық барлау топтары құралады

БИЛЕТ № 12

1Құтқару жұмыстары, арнайы жұмыстар, қосымша жұмыстар және барлау жұмыстарының сипаттамасы.

2Сәулелену дозасы туралы түсінік.

3Конвекция, инферсия және изотермия.

1.Барлау жҰмыстары шурф, штольня, канава, шахта қазу, ұңғыма бұрғылау арқылы кен орнындағы кен денелерінің шегін белгілеу, олардан сынама алып, анализ жасау арқылы жүзеге асырылады. Қазақстанда Барлау жұмыстарын арнайы құрылған аймақтық-өндірістік геол. іздеу және барлау экспедициялары мен партиялары, сондай-ақ кеніштер мен шахталардың геол. қызметтері жүргізеді.

2.Радиацияның организмге беретін энергия мөлшері сәулелену дозасы деп аталады

3.Конвенция - лат. Conventio - келісім) кез келген саладағы адамдардың мінез-құлқының және іс-әрекетінің, оның ішінде, жаһандық мәселелерді шешу барысында келісім бойынша қабылданған ережелер мен қағидалар; 2) келісім бойынша уағдаласушы жақтардың құқықтар мен міндеттемелерін айқындайтын құжат, мысалы, арнайы мәселе бойынша халықаралық келісім-кедендік конвенция, зияткерлік құқық туралы бүкіләлемдік конвенция және т.б.; 3) субъектілердің келісімі мен уағдаласуы негізінде ережелер, белгілер, символдар, тілдік және басқа да жүйелер енгізуді үйғаратын танымдық шара. Конвенцияны қабылдау мәселесі ғаламдану үшін аса жоғары мәнге ие. Конвенция - диалогтық және коммуникативтік сипаттағы таным мен әрекеттің тікелей нәтижесі. Мәдени-тарихи, әлеуметтік-психологиялық және коммуникацияның лингвистикалық аспектілерімен қатар, оларды жүзеге асыру үшін құрылған конвенциялар танымның әлеуметтік мәдени табиғатын көрсетеді; әртүрлі интерсубъективті, тұлғааралық, бұқаралық ресми және бейресми, ауызша және жазбаша байланыстар мен қатынастардың тұтас жүйесіне айналады. Конвенциялар саяси, ғылыми және өзге де қауымдастықтардың құндылықты бағдарларының өзгеруін, ұстанымдардың, зерттеу бағдарламаларының алмасуын, ақыр соңында әлеуметтік- тарихи қатынастарда және жалпы мәдениеттегі әзгерістерді сергек байқап, тізбектеп отырады. Конвенциялардың қабылдануы және оларды пайдалану - коммуникативті ұтымдылықтың негізгі нәтижелерінің бірі.

Изотермия — метеорологияда: 1) атмосфераның белгілі бір қабатындағы биіктікке байланысты ауа температурасының өзгермеуі; 2) белгілі бір атмосфералық процестердегі температураның (мыс., изотермиялық кеңею кезіндегі) тұрақтылығы