Бақылау сұрақтары

Икемділік, Қиылысқан икемділік, Сұраныс, Сұраныстың бағалық икемділігі, Сұраныстың заңы, Сұраныстың қисығы, Сұраныстың табыстық икемділігі, Ұсыныс, Ұсыныстың заңы, Ұсыныстың икемділігі, Ұсыныстың қисығы.

Негізгі әдебиеттер

1. Әкімбеков С., Баймухаметов У.А., Жанайдаров У.А. «Экономикалық теория». Оқу құралы. Астана 2002 - 464б.

2. «Экономикалық теория негіздері». - Оқулық. «Санат» Алматы. 1998 - 479б.

3. Шеденов Ө.Қ., т.б. «Жалпы экономикалық теория». Оқулық. Ақтөбе. - 2004ж., 455б.

4. Әубәкіров Я.Ә., Байжумаев Б.Б., т.б. «Экономикалық теория». - Оқу құралы. Алматы. - 1999ж. - 280б.

5. «Экономикалық теория негіздері». Оқулық. Алматы 2004ж. - 479б.

6. Ғабит Ж.Х. «Экономикалық теория» - оқу әдістемелік кешен.

7. Темірбекова А.Б. «Экономикалық теория» Оқу құралы Алматы 2008ж. - 276б.

Қосымша әдебиеттер

1. Қожаниязов Т.К., Қожаниязова А.П. «Қазіргі экономика» - оқулық - 2001ж.

2. Сахариев С.С. «Жаңа кезең экономикалық теориясы» - 2004ж.

3. Мауленова С.С. «Экономикалық теория» - 2004ж., I, II бөлім.

4. Осипова Г.М. «Экономикалық теория негіздері». - 2002ж. 316б.

5. Крымова В. «Экономикалық теория: кестелі оқу құралы». Алматы, Архаим, 2003 - 120б.

6. Темірбекова А.Б., Байшолақова Қ.С., Бектұрсынова Ж.Ж. «Экономикалық теория негіздері». - Қысқаша лекциялар курсы. 2007, 186б.

Дәріс Тақырыбы № 7. Нарықтық бәсеке

Дәріс мақсаты:

Нарықтың жетілген бәсеке және жетілмеген бәсеке жағдайындағы қызмет ету ерекшеліктерін қарастыру арқылы, олардың негізгі тетіктерінің қалай қызмет атқаратының көрсету, айырмашылықтарына талдау жасау. Осы мақсатқа жету үшін мына сұрақтарға жауап іздеу керек.

Дәріс жоспары

1. Жетілген бәсеке, оның шарттары. Жетілмеген бәсеке жағдайындағы нарықтық құрылымның негізгі түрлері.

2. Монополия және монополистiк бәсеке. Олигополия. Таза монополия. Табиғи монополия.

3. Жетілген және жетiлмеген бәсеке жағдайында баға мен өндiрiс көлемiн анықтау.

Дәріс мәтіні

1. Бәсекелестік күрес - жылжымалы, өктемелі үрдіс. Оның өлшeмi болып жағдайдың тепе-теңдігі емес, экономикалық байланыстың барлық салаларындағы және белсенді кәсіпорынындағы негізгі ойларды үнемі бұзып отыру жатады. Кәіспкердің қаперіне: егер сұранымға, қоғамның қажеттігіне бағдарланбай жүргізген болса, онда сіздің шығындануыңыз ешгкімге де әсерін тигізбейді. Бәсеке үнемі мынадай талаптарды қояды:

1. Қажеттілік пен ынталандыруды, олар әсер етерліктей ғана қажеттіктерді зерттеңіздер, оларға өз тауарларыңызды ыңғайланыздар.

3. Тауарларыңызды мүмкіндікінше тұтынушыларға аса кажетті қылып шығарыңыздар. Өндірген тауарыңызға деген қажеттілік өскен сайын, оның пайдалылығы жоғарылайды, тауарыңыздың сатылып кетуіне мүмкіндікте молаяды.

4. Қашанда "сұраныс" болу үшін, тұтынушылардың ынталықтарындағы өзгерістерін де кезінде тап басып, тани білу керек.

Жетілген бәсекенің негізгі шарттары: 1) Кәсіпорын-сатушылардың өте көп болуы; 2) Стандарттанған өнімдер. Осы бағамен өнімді кімнен сатып алу тұтынушыға бәpiбip, өйткені олар бір-бірлеріне өте ұқсас. Стандарттау нәтижесінде бағалық емес бәсеке үшін негіз жоқ. Бағалық емес бәсеке - өнім сапасының айырымы, жарнама немесе өнім таратуды ынталандыру арқылы бәсеке. 3) Сатушы бағаны бақылауды жүзеге асыра алмайды, ceбeбi әpбip фирма өнімдердің аздаған бөлігін өндіреді. Бәсекелі фирма нарықтық бағаны қоя алмайды, бірақ оған икемделе алады. Сатушы мұнда - баға алушы болып шығады; 4) салаға еркін кipiп және одан еркін шығу; 5) ақпаратты еркін түрде алуға болады.

2. Таза монополия - бip фирма өнім өндіру жөнінен салада жалғыз ғaнa, оны ауыстыра алатындай басқа фирмалар жоқ. Өзге тән белгілер: Монополияның өнiмін ауыстыратын басқа игілік жоқ. Сатып алушысы үшін балама жоқ. Жарнамамен шұғылданарлықтай қатты қажеттілік жоқ. Таза монополист бағаға билік етеді. Фирма бағаны бақылауды жүзеге асырады, себебі ол барлық ұсынысты бақылайды. Таза монополия жағдайында ол салаға енуге күшті тосқауыл қойылған.

Монополистік бәсеке - көптеген сатушылар бip- бipiнe ұқсас, жекелеген сипаттамалары бойынша бip-бipiнен ерекшелеу көптеген тауарларды рынокқа жеткізеді. Айырықша белгілері: Әрбір фирма салыстырмалы түрде ғана барлық рыноктың аздаған­ ғана бөлігіне ие бола алады, сондықтан да ол нарықтық бағаны өте шектеулі түрде ғана бақылайды. Өнімдерді сапа, орналастыру, қызмет көрсету және т. б. жағынан бөлектеу. Экономикалық бәсекелестік бағаға ғана негізделмеген, сонымен бipre ол бағалық емес бәсекеге де қатысты. Көптеген фирмалар сауда белгілері мен фабрика таңбаларына көңіл кояды. Caлaғa ену жеңіл, тосқауылдар аз.

Олигополия - бірнеше ipi фирмалар белгілі бip тауарлар мен игі қызметтердің рыноктарын бақылайды. Олигополизмге тән белгілер: 1) Салада салыстырмалы түрде аздаған фирмалар үстемдік етеді. 2) Өнім стандарттанған, тіпті бөлшектенген болуы мүмкін. Олигополияда қосылысуға құштарлық күшті болады, ceбeбi екі немесе одан да көп бәсекелес фирмалардың бipiryлep олардың нарықтық үлестерін айтарлықтай ұлғайтып, ipi сатып алушылар мен өнім жеткізушілерге басымдылық береді. Бұл сұрақты қарастырғанда жалпы түрде олигополистік бәсеке нарығының мына модельдеріне көңіл аудару керек: картель моделі, бағадағы жетекшілік моделі, Курноның дуаполия моделі.

1. Бәсекелестік күрес рыноктық экономиканың маңызды құрылымы болып табылады, ол экономикалық субъектілер арасындағы табыстарын неғұрлым ұлғайту мақсатында рыноктағы ыңғайлы жағдайға жету үшін бәсекелестікті, таласты білдіретін үрдіс. Экономикада бәсекелестік өріс болмаса, онда нарықтық тетіктер тиімді жұмыс істемейді.

2. Қазіргі экономикалық теорияда бәсекелестіктің өрісінің ауқымына байланысты оның екі түрін ажыратады: жетілген бәсеке және жетілмеген бәсеке.

3. Таза монополия - өнім өндіру жөнінен салада бip ғана фирма бар делік, оны ауыстыра алатындай басқа фирма жоқ жоқ. Монополистік бәсеке – көптеген сатушылар бip-бipiнe ұқсас, жекелеген сипаттамалары бойынша бip-бipiнен ерекшелеу көптеген тауарларды рынокқа жеткізеді. Олигополия – бірнеше ipi фирмалар белгілі 6ip тауарлар немесе игіліктердің рыноктарын бақылайды.