3. Өлшеу объектілері және субъектілері

Өлшеу – бұл күрделі процесс, өзімен қатар әрекеттесетін бүкіл элементтер құрылымдарын зерттейді. Оларға: өлшеу есептері, өлшеу объектісі, өлшеу құралдарымен әдістері, принциптері және оның үлгісі, өлшеу жағдайлары, өлшеу субъектісі, өлшеу қателігі мен нәтижесі кіреді.

Әр өлшеу элементтерінң бастапқысы – оның есебі болып табылады. Қандай өлшеудің міндеті тапсырлған шарттарының талаптарындағы дәлдікке сәйкес өлшеуге таңдалған мәндерін анықтау болып табылады. Өлшеу міндетін орнату ды өлшеудің субъектісі – адам іске асырады. Міндетті орнатуда өлшеу объектісі нақтылайды, ол кезде өлшенетін физикалық шамалар ерекшеленеді және талап етілген өлшеу қателігі анықталады.

Өлшеу объектісі – нақты физикалық объект, бір немесе бірнеше өлшейтін физикалық шамалармен сипатталған құрылымдары кіреді. Мұнда көптеген құрылымдарымен көп қатарлы және күрделі байланыстаға басқада объектілері бар.

Өлшеу субъектісі – адам негізінде объекті толығымен меңгере алмайды, себебі объектінің алуан түрлі құрылымдарымен байланыстары бар. Объектінің субъектімен тығыз байланыста болғандықтан математикалық объекті үлгісі болуы мүмкін.

Өлшеу объектісінің математикалық үлгі – өлшеу объектісі құрылымына қатысты субъектісін суреттейтін математикалық сиволдар және олардың арасындағы қатынастырының жиынтығы.

Өлшеу объектісінің үлгісі өлшеу жағдайларымен объект туралы дәлелсіз ақпарат негізіне шешілген есептеріне сәйкес өлшеуді орындауға дейін құрылады. Өлшеу объектісінің үлгісі келесідей талаптарға сәйкес келуі керек:

• Өлшеу объектісінің үлгісінің қателігі өлшеу қателігінен 10% аспауы қажет.;

• Өлшеу қателігінің құрамы бір күндегі физикалық шамаларыдң өлшем тұрақсыздығы өлшеу жүргізуде өлшеу қателігінен 10% аспауы қажет.

Егер таңдалған үлгі бұл талаптарға қанағаттанбаған жағдайда, онда басқа өлшеу объектісінің үлгісне көшу керек.

Өлшеу субъектісі – адам – өлшеу процестерінің тармақтарын өзіне біріктіреді, оған белсенді әсер етеді және іске асырады:

•Өлшеу тапсырмаларын орнату;

•Өлшеу объектісіндегі дәлелсіз сараптама ақпараттары және жинағы;

•Таңдалған үлгідегі өлшеу объектісіне тән сараптама;

•Өлшеу нәтижелерін өңдеу.

4.Өлшеу проц-ң элементтері

Өлшеу – бұл күрделі процесс, өзімен қатар әрекеттесетін бүкіл элементтер құрылымдарын зерттейді. Оларға: өлшеу есептері, өлшеу объектісі, өлшеу құралдарымен әдістері, принциптері және оның үлгісі, өлшеу жағдайлары, өлшеу субъектісі, өлшеу қателігі мен нәтижесі кіреді.

Әр өлшеу элементтерінң бастапқысы – оның есебі болып табылады. Қандай өлшеудің міндеті тапсырлған шарттарының талаптарындағы дәлдікке сәйкес өлшеуге таңдалған мәндерін анықтау болып табылады. Өлшеу міндетін орнату ды өлшеудің субъектісі – адам іске асырады. Міндетті орнатуда өлшеу объектісі нақтылайды, ол кезде өлшенетін физикалық шамалар ерекшеленеді және талап етілген өлшеу қателігі анықталады.

Өлшеу объектісі – нақты физикалық объект, бір немесе бірнеше өлшейтін физикалық шамалармен сипатталған құрылымдары кіреді. Мұнда көптеген құрылымдарымен көп қатарлы және күрделі байланыстаға басқада объектілері бар.

Өлшеу субъектісі – адам негізінде объекті толығымен меңгере алмайды, себебі объектінің алуан түрлі құрылымдарымен байланыстары бар. Объектінің субъектімен тығыз байланыста болғандықтан математикалық объекті үлгісі болуы мүмкін.

Өлшеу объектісінің математикалық үлгі – өлшеу объектісі құрылымына қатысты субъектісін суреттейтін математикалық сиволдар және олардың арасындағы қатынастырының жиынтығы.

Өлшеу объектісінің үлгісі өлшеу жағдайларымен объект туралы дәлелсіз ақпарат негізіне шешілген есептеріне сәйкес өлшеуді орындауға дейін құрылады. Өлшеу объектісінің үлгісі келесідей талаптарға сәйкес келуі керек:

•Өлшеу объектісінің үлгісінің қателігі өлшеу қателігінен 10% аспауы қажет.;

•Өлшеу қателігінің құрамы бір күндегі физикалық шамаларыдң өлшем тұрақсыздығы өлшеу жүргізуде өлшеу қателігінен 10% аспауы қажет.

Егер таңдалған үлгі бұл талаптарға қанағаттанбаған жағдайда, онда басқа өлшеу объектісінің үлгісне көшу керек.Алдын-ала деректемелі ақпарат – өлшеу жүргізгенге дейінгі өлшеу объектісі туралы ақпарат эффективтілігінің нақтылығы басты фактор болып табылады. Бұл ақпараттар толығымен жоқ болса өлшеуді жүргізу мүмкін емес, бірақ өлшеу қажет демек,керекті өлшеу құралдарын таңджап алуға болмайды.

Өлшеу шамасы – бұл өлшеу есептерін анықтауға жататын физикалық шама.

Өлшеу ақпараттары, физикалық шамаларды өлшеу мәндері туралы ақпараттары өлшеу сигналдарын құрайды.

Өлшеу сигналы – бұл физикалық шамаларды өлшеудің сандық ақпараттарын құрайтын сигнал. Бұл сигналөлшеу субъектісінің қабылдануына ыңғайлы үлгісі бар немесе өңдеумен жіберу үшін, шығу сигналдарының көмегімен өлшеу құралдарына келіп түседі. Өлшеу субъектісі өлшеу құралдарының әдістері және принциптерін таңдауды іске асырады.

Өлшеу принципі – өлшеуге негізделген физикалық принциптерінің мәні, мысал үшін электр қысымдарын өлшеу үшін Джозефсона эффектісін қолдану немесе жылдамдықты өлшеу үшін Доплер эффектісін қолдану.

Өлшеу әдістері –бұл өлшейтін физикалық шамаларды олардың өлшеу бірліктерімен салыстыру. Өлшеу әдістерінің мүмкіншілігінше ең аз деген қателігі болуы қажет бірақ систематикалық қателіктері болмауы қажет.

Өлшеу процесінде ең бастысы өлшеу жағдайлары – өлшеу құралдарымен қоршаған ортаның жағдайын суреттейтін, әсер беруші шамаларыдң жиынтығы. Әсер етуші шама – бұл өлшеу құралдарымен өлшемейтін физикалық шама, бірақ нәтижелеріне әсер етеді.

Өлшеу дәлдігі – өлшеу нәтижелерінің нөлдік қателіктеріне жақындаған өлшеу сапасының сипаттамасы. Өлшеу дәлдігі сапалы шама болып табылады.

Өлшеудің нақтылығы –өлшеу нәтижелеріне сену және шамалардың өлшеу мәндері көрсетілген шекке баруын сипаттайды. Мәлімделген ықтималдық нақтылық деп аталады.

Өлшеудің дұрыстылығы - бұл өлшеу нәтижелерінің систематикалық қателіктерінің нөлге жақындығын сипаттайты өлшеу.

Өлшеу нәтижелерінің жиынтығы – біркелкі шамлардың өлшеу нәтижелерінің бірі –біріне жақындығын сипаттайтын өлшеулердің сапсы, белгілі бір жағдайда белгілі бір әдістерімен өлшеу құралдарымен қайталанып орындау болып табылады. Өлшеулердің жиынтығы өлшеу қорытындыларына әсер ететін кездейсоқ қателіктерді көрсетеді.