Унынчы дәрес Прошедшее категорическое (очевидное) время

(билгеле үткән заман)

► Эта форма времени образуется добавлением к корню глагола аффиксов -ды/-де; -ты/-те. К глухим звукам корня добавляются -ты/-те, к гласным и звонким -ды/де. В конце глагола добавляются личные аффиксы второго типа.

Данное прошедшее время еще называют определенным или очевидным, так как выражает действия, которые говорящий сам видел.

Личные аффиксы второго типа

Единств. число	Аффиксы	Множеств. число	аффиксы
Мин	-м	Без	-к
Син	-ң	Сез	-гыз/-гез
Ул	-	Алар	-лар/-ләр

Единственное число Множественное число

Мин яз-ды-м (я написал) Без яз-ды-к (мы написали)

Син яз-ды-ң (ты написал) Сез яз-ды-гыз (вы написали)

Ул яз-ды (он написал) Алар яз-ды-лар (они написали)

Утвердительная форма

Единственное число

Мин әйттем кайттым килдем укыдым калдым

Син әйттең кайттың килдең укыдың калдың

Ул әйтте кайтты килде укыды калды

Множественное число

Без әйттек кайттык килдек укыдык калдык

Сез әйттегез кайттыгыз килдегез укыдыгыз калдыгыз

Алар әйттеләр кайттылар килделәр укыдылар калдылар

Отрицательная форма -мады/-мәде

Отрицательная форма очевидного прошедшего времени образуется при помощи аффиксов -мады/-мәде и личных окончаний глаголов в зависимости от твердости и мягкости слова. Например:

Единственное число

Мин әйтмәдем кайтмадым килмәдем укымадым калмадым

Син әйтмәдең кайтмадың килмәдең укымадың калмадың

Ул әйтмәде кайтмады килмәде укымады калмады

Множественное число

Без әйтмәдек кайтмадык килмәдек укымадык калмадык

Сез әйтмәдегез кайтмадыгыз килмәдегез укымадыгыз калмадыгыз

Алар әйтмәделәр кайтмадылар килмәделәр укымадылар калмадылар

Мин кичә китапханәгә бардым. Син кичә китапханәгә бардыңмы? Юк, мин кичә хоккей карадым. Сез бу китапны укыдыгызмы? Укымадым.

Марат мәктәптә әйбәт укыды. Хәзер ул Казан дәүләт университетының икътисад факультетында белем ала. Үткән җәйне Марат Америка Кушма Штатларына барды. Бостон шәһәрендә Марат официант вазифасын башкарды. Америкада Марат инглиз телен камилләштерде һәм шактый акча эшләде. Киләчәктә Марат үз фирмасын ачарга хыяллана.

Быел без Русия ислам университетында укыйбыз. Үткән елны без мәктәпне тәмамладык. Үткән атнада без Чаллыга бардык. Син үткән атнада Алабугада булдыңмы? Юк, мин авылга кайттым. Кичә минем янга Азат килде, без аның белән телевизордан футбол карадык. Ул миннән кичке сәгать тугызда китте.

Дни недели – Көннәр

Дүшәмбе́	Понедельник
Сишәмбе́	Вторник
Чәршәмбе́	Среда
Пәнҗешәмбе́	Четверг
Җомга́	Пятница
Шимбә́	Суббота
Якшәмбе́	Воскресенье

Бүген дүшәмбе. Иртәгә сишәмбе. Берсекөнгә җомга.

■ Прочитайте и переведите текст (текстны укыгыз һәм тәрҗемә итегез).