Сигезенче дәрес Времена глаголов

В современном татарском языке имеются три времени: настоящее, прошедшее и будущее, но этих форм глагола намного больше, чем в русском языке.

Глаголы изъявительного наклонения имеют личные аффиксы двух типов.

Первый тип личных аффиксов

Единств. число	Аффиксы	Множеств. число	аффиксы
Мин	-м/-мын/-мен	Без	-быз/-без
Син	-сың/-сең	Сез	-сыз/-сез
Ул	-	Алар	-лар/-ләр

Второй тип личных аффиксов

Единств. число	Аффиксы	Множеств. число	аффиксы
Мин	-м	Без	-к
Син	-ң	Сез	-гыз/-гез
Ул	-	Алар	-лар/-ләр

Настоящее время (хәзерге заман) -а/-ә; -ый/-и

► Спрягаемая основа настоящего времени (хәзерге заман) образуется от основы глагола посредством аффикса 1), -а/-ә, если основа оканчивается на согласный звук, например: кил – кил-ә (приходит), әйт − әйтә (говорит), кал – кал-а (остается), бар – бар-а (идет); 2) посредством аффикса -ый/-и, если основа заканчивается на гласный звук: яса – ясый (делает, изготовляет), сайла – сайлый (выбирает), укы – укый (читает), эшлә - эшли (работает). Затем к ним присоединяются личные аффиксы первого типа

Настоящее время изъявительного наклонения обозначает действие одновременное с моментом речи.

Личные аффиксы первого типа

Единств. число	Аффиксы	Множеств. число	аффиксы
Мин	-м/-мын/-мен	Без	-быз/-без
Син	-сың/-сең	Сез	-сыз/-сез
Ул	-	Алар	-лар/-ләр; -нар/-нәр

Единственное число Множественное число

Мин яз-а-м (я пишу) Без яз-а-быз (мы пишем)

Син яз-а-сың (ты пишешь) Сез яз-а-сыз (вы пишете)

Ул яз-а (он пишет) Алар яз-а-лар (они пишут)

Утвердительная форма

Единственное число

Мин әйтәм киләм укыйм калам

Син әйтәсең киләсең укыйсың каласың

Ул әйтә килә укый кала

Множественное число

Без әйтәбез киләбез укыйбыз калабыз

Сез әйтәсез киләсез укыйсыз каласыз

Алар әйтәләр киләләр укыйлар калалар

Отрицательная форма -ми/-мый

Единственное число

Мин әйтмим килмим укымыйм калмыйм

Син әйтмисең килмисең укымыйсың калмыйсың

Ул әйтми килми укымый калмый

Множественное число

Без әйтмибез килмибез укымыйбыз калмыйбыз

Сез әйтмисез килмисез укымыйсыз калмыйсыз

Алар әйтмиләр килмиләр укымыйлар калмыйлар

Примечание: глаголы настоящего времени изъявительного наклонения в отрицательной форме при твердом произношении употребляются аффиксы -мый, а при мягком произношении аффиксы -ми, например: ул китаплар укымый (он не читает книги), мин фирмада эшләмим (я не работаю на фирме).

________

Мин китап укыйм. Азат фирмада эшли. Сания университетта укый. Габдулла хат яза. Ул университетка бара. Университетта дәресләр сәгать сигездә башлана. Студентлар аудиториягә керәләр. Укытучы тактада яза. Студентлар игътибар белән лекция тыңлыйлар. Син язасыңмы? Юк. Мин тыңлыйм. Син бу китапны укыйсыңмы? Әйе. Сез миңа китап бирәсезме? Бирәм. Алар сезне беләме? Алар мине белми. Син сәгать ничәдә торасың? Мин һәр көнне сәгать алтыда торам.

■ Прочитайте и переведите, расскажите о себе опираясь на текст.

Мин Русия ислам университетында укыйм. Хәзер мин телогия факультетының беренче курсында белем алам. Мин гарәп, татар һәм инглиз телләрен өйрәнәм, шуннан тыш дини фәннәргә дә әһәмият бирәм. Безнең группада егермедән артык студент укый. Университетта студентларның күбесе Татарстан егетләре, әмма башка төбәкләрдән дә белем алучылар бар: Башкортостан, Киров, Чиләбе өлкәләре, Волгоград, Марий-Эль, Мордовия, Таҗикстан, Үзбәкстан һ.б.

- - -