Вирустарды культивирлеуде бт маңызы:.

Вирустер тек қана тірі жасұшаларда көбейеді. Сондықтан, жұқтырылған жасұшалардың дақылдарында қоздырғышты бөліп алу – вирустік инфекцияларды зерттеу әдістерінің негізгі әдісі. Патогендік вирустердің көбісі ұлпалы және түр өзгешелігімен сипатталады. Сондықтан әр бір вируске сәйкес келетін жасұшалы немесе ұлпалы дақылдарды табуға болады және культивирлеу стандарттық жағдай тұдыруға болады (бір түрлі жасұшалардың болуы). Вирустің көбеюіне сезімталды (пермиссивті) жасұшалар себеп болады. Сондықтан белгісіз қоздырғышты бөліп алғанда бір уақытта жасұшалардың 3-4 дақылын вируспен жұқтырады, бір жасұша пермиссивті болу мүмкін. Жасұшалардың дақылдарын сәйкес келетін мүшелерді және ұлпаларды диспергиядан өткізіп алады, өте жиі осы бағытта эмбрион ұлпаларымен (адамның немесе жануарлардың) және өзгерген ісік жасұшаларымен қолданады. Лайықты тегіз заттың үстіне орналастырғанда жасұшалы дақылдар моноқабат болып өседі. Алғашқы-трипсинделген дақылдар. Жасұшалардың суспензияларын сәйкес келетін ұлпаларды алдымен трипсинмен әсер етіп гомогениздеп алады. Дақылдар өте жиі түрі аралас жасұшалардан тұрады, сондықтан қайтадан культивирленбейді. Осындай дақылдардың өмірі 2-3 жұма. Жасұшалардың жартылай қайта өсіру түрлері адамдардың және жануарлардың диплоидтік жасұшаларымен белгіленген. Дақылдарда қайталау диспергияға және өсуге жарамдық шектеледі (20-30 қайта отыртудан артық болмау керек), осы жағдайда олардың өмірге жарамдығы әлі сақталады. Жасұшалардың қайта өсіру түрлері (гетероплоидтік дақылдар) спонтанды трансформациядан өткен және ұзақ уақыт культивирленген жасұшалармен белгіленген. Дақылдар бір неше рет диспергиядан және қайта өсіруден өте алады. Осы жасұшалармен жұмыс істеу оңайға түседі, жасұшалардың қайта өсіру түрлері морфология бойынша бір келкі және қасиеттері тұрақты. Мүшелердің дақылдары Жасұшалардың түрлерінің бәрі моноқабат түрінде өсе алалмайды, қай бір жағдайларда дифференцияланған жасұшалады тек қана мүшелердің дақылдарында өсіруге болады. Күнделік жағдайда ол әдейленген функциясы бар ұлпаның суспензиясы. Тауық эмбриондарыТауық эмбриондары – қай бір вирустердің (мысалы, тұмаудың және қызылшаның) культивирлеуіне ең лайықты модель. Эмбрионның жабық жерде орналасуы сырттан микроағзалардың кіруіне және спонтанды вирусті инфекциялардың қоздырылуына кедергі болады. Эмбриондармен вирустерді патологиялық материалдан алғашқы бөліп алғанда, оларды бір неше рет отыртқанда және сақтағанда және вирустердің керекті санын алғанда қолданады. Жұқтыруды хорион-аллантоисты қабыршыққа, амнион немесе аллантоис бөлімге немесе жұмыртқа сарысының бөліміне өткізеді.Хорион-аллантоисті мембранаға жұқтыру. 10-12 күндік эмбриондармен қолданады. Жұмыртқаларды жарыққа қарап, ауа камерасын белгілеп, қан тамырлары жоқ жерді таңдайды. Абайлап қабыршықта тесік жасап, сыртқы жұмсақ қабыршықты босатып, ауа камерасының шетіне кішкентай тесік жасайды. Осы тесік арқылы хорион-аллантоисті қабыршыққа бактериялардан және қарапайымдардан бос зерттелетін материалды еңгізеді. Материал бактериалды сүзгіштерден өткізіліп бактерицидтермен әсер етілген. Амнионды бөлімге жұқтыру. Әдетте 7-14 тәүлікті эмбриондармен қолданады. Оларда хорион-аллантоистік қабыршық бөлінгеннен кейін тесікті кеңейтіп, пинцетпен амнион қабыршығын іліп алып хорион-аллантоистік қабыршық арқылы шығарып алады. Сол арқылы амнион құысына зерттелетін материалды салады. Заражение в аллантоисную по-лость. 10-суточные эмбрионы зара-жают через отверстия, сделанные в скорлупе и подлежащих оболочках (см. выше).Жұмыртқа сарысына жұқтыру. 3-8 тәүлікті эмбриондармен қолданады. Осы кезде жұмыртқа сарысы жұмыртқаның бәр көлемін алады. Жұқтыруды ауа камера арқылы өткі

Гендерді векторға енгізу ж\е клондау:

Бөтен генді клетка ішіне тасымалдап алып алып баратын арнаулы ДНҚ молекуласын вектор дейді. Өз алдына реципликациялану,яғни клетка ішіне бөтен генді алып кірген соң клеткамен бірге н\е өзалдына көбейе алатын болуы керек; н\е вектор клетка хромосомасыныңқұрамына еніп,онымен бірге ұрпақ клеткаларға беріліп отыру керек.Трансформацияланған клеткаларды анықтау үшін оның ерекше генетикалық белгілері болуы керек.Құрамында рестриктазалар үзе алатын нуклеотидтер тізбегі б,кеоек ж\е репликация қабілетін жоғалтпау керек.Векторға орналастырылған бөтен ген оның атқаратын қызметін бұзбауы керек.Вектордың көлемі кішігірім болуы керек.Генді клонда үшін бактериялар қолданылады.Мыс:өте жақсы тексерілген зияны жоқ кең таралған бактерия-ішек таяқшасы (e.coli). Керекті ген орналастырылған векторды бактерияға енгізеді. Бактерия тез бөлінетіндіктен,оның ішіндеге вектор да,ген де бактерия бірге көбейеді.Ақырында өскен бактерия биомассасына вектор мен ген, ДНҚ көп мөлшерде алынады.Ген инженериясында қолданылатын векторларды үш топқа бөлуге болады: 1) плазмидалар; 2) бактериофагтар; 3) космидтер және фазмидтер. Қазіргі кезде рекомбинантты ДНҚ технологиясында алғашқы екі векторлар типі жиі пайдаланылады, егер вектор ретінде плазмида қолданылса, онда ген клеткаға трансформация типімен енеді, ал бактериофаг (фаг лямбда) қолданылса, онда ген клеткаға трансдукция типімен енеді. Клондау(грек. clon – ұрпақ, бұтақ) – организмдерді жыныссыз жолмен көбейту арқылы сол организмдерге ұқсас ұрпақтар алу. 20 ғ-дың 60-жылдарының басында кейбір жоғары сатыдағы өсімдіктер мен жануарларды Клондау әдістері жете зерттелді. Бұл әдістерге даму сатысын аяқтап, толық жетілген клеткалар ядросында организмнің барлық белгілері болатыны туралы ақпарат анықталғаннан кейін қол жеткізілді. Клондау кезінде клеткадағы белгілі гендер жоғалмайды (тек Клондау процесіне қосылмаған гендер ғана жойылып отырады). Клондау туралы алғашқы мағлұматты Корнелль универстетінің (АҚШ) профессорлары жүргізген тәжірибелерден көруге болады. Олар өсуге қажетті қоректік заттар мен гормондары бар ортада сәбіз тамырының жеке клеткаларын өсіру арқылы, осы өсімдіктің жаңа формасын алды. Кейінірек Ұлыбританияның Оксфорд университетінің ғалымы Д.Гердон (1933 ж. т.) алғаш рет жануар омыртқасын Клондауға болатынына қол жеткізді. Ол өзінің ядросы алдын ала ультракүлгін сәулелері арқылы жойылған құрбақаның жұмыртқаклеткасына, ішек клеткаларынан алынған ядроны егу (қондыру) арқылы әуелі итбалықты, соңынан сол ядро алған құрбақаға ұқсас дарабасты алды. Бұл тәжірибелер тек дифференциалданған (арнайы) клеткаларда организмнің дамуына қажетті барлық ақпараттардың болатынын дәлелдеп қана қоймай, сондай-ақ, жоғары сатыдағы организмдерді, соның ішінде адамды да, Клондауға болатынын көрсетті. Клондау арқылы өте пайдалы өсімдік сорттарын алуға және мал тұқымын асылдандыруға болады. Бірақ Клондаудың мұндай әдістері (өсімдік сорттары мен асыл тұқымды мал алатын) адамдарға қолдануға келмейді. Теориялық түрде әйелдің де, еркектің де генетикалық көшірмелерін жасауға болады. Бірақ клондалатын клетка даму сатысының барлық кезеңдерінен өтуі керек, міне, сол кезде клеткаға сыртқы ортаның қалай әсер ететіні әлі толық анықталған жоқ.