Глоссарий

Қылмыс-жазалау қатерімен тыйым салынған, қылмыстық заңда көзделген айыпты қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік).

Қылмыстылық - өзінің бойына белгілі бір қоғамда белгілі бір кезеңде жасалған, белгілі бір сандық және сапалық көрсеткіштермен (жай-күйі, деңгейі, қозғалысы, құрылымы, сипаты және басқалары) сипатталатын барлық қылмыстардың жиынтығынан тұратын әлеуметтік-құқықтық құбылыс.

Криминализация-бұрын қылмыс болып табылмаған іс-әрекеттерді қылмыстар қатарына жатқызу.

Декриминализация-заң бойынша қылмыс деп танылатын іс-әрекеттерді қылмыстар қатарынан алып тастау.

Қылмыс санаттары-қылмыстық кодексте көзделген әрекеттер сипатын және қоғамдық қауіптілік дәрежесіне қарай онша ауыр емес қылмыстарға, ауырлығы орташа қылмыстарға, ауыр қылмыстарға және ерекше ауыр қылмыстарға бөлінеді.

Деликтология – (латынның «delict» - теріс қылық, «logos»-грек тілінен аударғанда ілім деген мағынаны білдіреді де) құқық бұзушылық, заңды бұзушылық туралы ғылым ретінде анықталады.

Дактилоскопия – «дактиле» - грек сөзі саусақ дегенді, «скопо» гректің қараймын деген мағынасын, яғни саусақтың паппилярлық өрнектерін криминалистік зерттеуді (адамдардың саусақтарынан бөлінетін май булары арқылы қалыптасатын іздер бойынша идентификациялауды) білдіреді.

Қылмыстылықтың сандық көрсеткіштері – қылмыстылықтың деңгейі мен қозғалысынан (динамикасынан) тұрады.

Қылмыстылықтың сапалық көрсеткіштері – қылмыстылықтың құрылымын көрсетеді.

Қылмыстылықтың деңгейі – белгілі бір аумақта белгілі бір кезеңде жасалған қылмыстар санын тұрғындар санына бөлу арқылы және қылмыстылық коэфициентіне көбейту арқылы (*10 немесе 100 мың адамға шаққанда) есептеліп шығарылады.

Қылмыстылықтың құрылымы – қылмыстылықтың құрылымы мен мазмұнын білдіреді. Қылмыстар санаттары бойынша әр түрлі қылмыстардың бір-біріне қатынасы.

Детерминация – латынның «determinare» – айқындау, анықтау деген сөзінен шыққан, дүниедегі құбылыстардың өзара байланысын, тәуелділігін анықтауға байланысты философиялық ұғым.

Қылмыс қайталануы-қылмыстық заңға сәйкес бұрын қасақана қылмыс жасағаны үшін соттылығы бар адамның қайтадан қасақана қылмыс жасауы.

Заңды рецедивтілік – ҚР ҚК 13-бабында белгіленген қайталанудың түрлері

Криминологиялық рецедивтілік – соттылығына қарамастан қайталанған қылмыстарды түсінеміз.

Пенитенциарлық рецедивтілік – қылмыскердің бас бостандығынан айыру орынында отырып қайтадан қылмыс жасауы.

Френология – адамның бас сүйегінің шеткі тұстарына қол тигізу арқылы оның миындағы әртүрлі психикалық ерекшеліктерді тану туралы ілім.

Тіркелген қылмыстылық – анықталған және ресми есепке алынған қылмыстық заңмен қарастырылған қоғамға қауіпті әрекет (іс-әрекет немесе әрекетсіздік).

Латентті қылмыстылық – жасырын, ресми тіркеуге дейін жетпей қалған, жетсе де құқық қорғау органдарының қызметіне сайкес ашылмай, көлеңкеде қалып қойған қылмыстар.

Латентті қылмыстылықтың табиғи және жасанды латенттілілік деген екі түрі бар.

Виктимология – қылмыс жәбірленушісі туралы ғылым. Виктимология – («victima»-латынша құрбан, «logos»-грек тілінен аударғанда ілім деген мағынаны білдіреді де) – қылмыстардың жасалу барысындағы жәбірленушінің (мінез-құлқы) ролі мен маңызын зерттейді.

Виктимизация – адамды қылмыс жәбірленушісіне айналдыру процесі.

Виктимділік – адамның белгілі бір объективтік, субъективтік, физиологиялық немесе интеллектуалдық ерекшеліктеріне байланысты қылмыстың жәбірленушісі болуыға деген бейімділігі.

Гастролерлер - әр аумақта қылмыс орнын ауыстырып қылмыс жасайтын қылмыскерлер.

Технарлар – арнайы техникалық құралдарды пайдалана отырып, киімді, сөмкелерді, портфельдерді және т.б. кесу арқылы қылмыс жасайтындар.

Конфиденттер – жедел-іздестіру органдары өздеріне қойылған міндеттерді шешу мақсатында ақылы немесе ақысыз нысанда құпия түрде көмек көрсету үшін тартқан адамдар.

Қылмыскердің жеке басы – адамның бойындағы қылмысқа итермелейтін жағымды-жағымсыз қасиеттерінің жиынтығы.

Қылмыс құрбаны - қылмыстық іс жүргізу барысында өзінің жәбірленуші болған-болмағанына қарамастан, зардап шеккен тұлғаны айтамыз.

Статистика – ( «статистика» термині этимологиялық тұрғыдан латынның «status» деген сөзінен аударғанда заттың, нәрсенің, құбылыстың жағдайы, жай-күйі деген мағынаны білдіреді) жаппай қоғамдық құбылыстарды арнайы әдіс-тәсілдермен зерттейтін ғылымның саласын білдіреді.

Жезөкшелік – латынның «prostitution» – қорлау, абыройсыздандыру деген сөзінен шыққан, әйелдердің тәнін өмір сүру немесе артық пайда табу мақсатымен сатуды білдіреді.

Маргиналдар – латынның «marginalis» – «шетінде тұрған» деген сөзінен шыққан, қылмыс жасауға бейім тұрған тұлғаларды (үй-жайсыздар, қадағалаусыз қалғандар, жұмыссыздар және т.б.) білдіреді.

Пенология – «poena» - латынның жаза, «logos» - грек тілінен аударғанда ілім деген сөзінен шыққан, яғни жаза туралы ілім деген мағынаны білдіреді.

Депенализация – белгілі бір қылмыс үшін болған жазаны қылмыстық заңнан алып тастау.

Эвтаназия – қайырымдылық негізде кісі өлтіру, амалсыздан өмірден қол үзуге келісім беру.

Референттік топтар – қылмыскерлер тобына жатпайтындар, бірақ сол топта болғысы келетіндер.

Криминологиялық ақпарат – криминологияның негізгі компоненттері туралы анықталмағандықты, білімсіздікті жоятын және криминологиялық болжау мен жоспарлауға бағыт беретін, ғылыми-практикалық сипаттағы мәліметтердің жиынтығы.

Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығы – 14-18 жас аралығындағы жасөспірімдердің жасаған қылмыстарының жиынтығы.

1