Динамикалық қатарды жөнге келтіру әдістері.

1. Уақыт қатарынан көрсеткіштерінің аномальдық мәндерін тауып жою – алдын ала анализ жасау деп аталады.

2. Аномальдық деңгейі дегеніміз – зерттеліп жатқан экономикалық құбылысқа сәйкес келмейтін, тіпті қайшы келетін, күтілетін заңдылықты өзгертіп жіберуі мүмкін көрсеткіштерінің мәні.

3 а) І себебі – техникалық агрегация (қатар құрған кездегі) кезіндегі немесе дезагрегация, информацияны кіргізгендегі қателер – І түрдегі қателер

б) ІІ түрдегі қателер – факторларға объективті себептердің әсері. Мұндай қателерді алып тастап, жөнге келтіруге болмай шығады.

І Қолданылатын әдістердің бірі

Ирвин әдісінің формулалары

- нің мәндері таблицалық мәндермен салыстырылады . Егер кеткен қателер І түрдегі болса, сәйкес келмейтін деңгейлік мәнді екі шеткі мәндерінің қосындысының жартысы ретінде алады. Сөйтіп (стационар) жөнге келтіріліп түзетілгеннен кейін тренд моделін алуға болады.

ІІ Тренд моделін құру этаптары:

1. Уақыт қатары мүмкіндігінше дәл екіге бөлінеді

2. Әрбір бөліктері үшін жоғарыдағы формулалар арқылы есептелінеді

3. Фишер критерийі бойынша

Бұл мәндер таблицалық - критерийімен салыстырылады. Егер кеткен қате (10 % - қате), 0,05 (5 %), 0,01 (1 %) аспаса, яғни болса, онда деп алынып тренд бар деп есептелінеді.

Егер болса, онда

4. этапта Стьюдент критерийі бойынша трендтің жоқ-бары төмендегідей формулалармен зерттеледі

, мұндағы

Егер белгілі % қате бойынша орындалса, онда тренд жоқ, керісінше болса тренд бар.

ІІІ 1) Бостандық немесе еркіндік дәрежелерінің саны туралы.

Көрсеткіштерді статистикалық бағалауда олардың статистикалық үлестірім заңдары мен олардың комбинацияларын қарастыруға болады. Статистикалық гипотезаларды тексеру, сенімділік интервалдарын құру (мысалы, хи – квадрат , Фишер – Снедекорс) кездерінде олардың заңдылықтарының өрнектеріне бостандық көрсеткіші (немесе еркіндік дәреже) сандары деген түсінікті кіргізуге тура келеді. Бұл түсінік механикадағы дәл осы түсініктерге сәйкес Материалдық нүктенің кеңістіктегі қозғалысының бостандық көрсеткіш саны (число степеней свободы) – 6 = үш координаталары мен сол ауырлық центрінен ауытқу үшін үш сан.

Осыған сәйкес, – К.Ш. комбинациясының еркіндік дәреже саны да – болады. Себебі олар өз орындарын бір-біріне байланыссыз өзгерте алады. Ал – ны біртіндеп өлшеу тізбегі десек те, олардың қосындысы да, - да бостандық көрсеткішіне ие болады.

Ал, үшін бостандық көрсеткіші бірге кемиді. Өйткені олардың кезкелгенін басқалары арқылы өрнектеуге болатындықтан олар (бір) байланысты болады.

үшін бостандық көрсеткіш саны екіге кемиді . Өйткені басқа мен байланысты. Мысалы, – дегі – бостандық көрсеткіш саны.

2) Апроксимациялау моделін бағалау.

Тәжірибелік немесе теориялық мәндер мен модельдік мәндердің арасындағы ауытқу модельдің сәйкестігін немесе сәйкеспейтінін көрсетеді.

Бірақ, әртүрлі мәндерді салыстырғанда әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы,

болса, онда - дің - ге қарағанда қатесі екі есе кем деуге болмайды. Сол сияқты үшін 5 және 10 есе кем қате деуге болмайды. Қателерді процентпен (пайызбен) және орта мәндерін салыстыру арқылы бағалайды.

Төмендегі нақты мысалда аппроксимация қателігі есептелген

	- модельдік
10,0	9,9	0,1	1,0
13,4	13,4	0,0	0,0
15,4	15,5	-0,1	0,6
16,5	17,0	-0,5	3,0
18,6	18,1	0,5	2,7
19,1	19,1	0,0	0,0
Σ 93,0	93,0	0	7,3

; ;

мұндағы