Сұраныс функциясы.

Анықтама 1. Сұраныс функциясы деп, белгілі көлемді тауарды сатып алуға әсерін тигізетін факторлардың комплексінің арасындағы байланысты айтады. Мұндай функциялар сұраныс пен тұтыну арасындағы аналитикалық модельдерді құру үшін пайдаланылады. Модель құру үшін халық табысының структурасы, тауарлардың бағасы, жанұя құрамдары ж.б. факторлардың информация жинау қажет екені белгілі.

Тұтыныс деңгейін – функциясы десек, әртүрлі тауарлар мен еңбек шығындарын көрсетеді. Ал – тұтыныстың мақсат функциясы болады да, – тұтынушылардың қаншалықты ауқаттылығын көрсететін өзгермелі талғам параметрі болады.

– шектеулі немесе осы деңгейге шейін қиналмай тұтына беретін талғам функциясы деп аталады және өспелі функция болады, -тің әртүрлі мәндерінде бір бірімен қиылыспайды, параллель жылжиды.

және – бюджеттік шектеме түзулері болады.

Тұтынуды модельдеуге тауар – ақша шарттарына байланысты мақсат функциясына сүйенеді. Ол үшін белгіленген тауар бағалары мен кіріс бойынша өздеріне керектерін тұтынушылар максимальды қанағаттандырады деген болжам жасалуы керек.

Мысалы, Торнквистің

І – кезектегі тауарлар сызығында табыс өскен сайын тауарға сұраныс азаяды да сызығына асимптота бойынша жақындайды.

ІІ – кезектегі тауарлар сызығы да шектеулі. Ауқаттылық сызығы – дөңес, шектеусіз сызық.

Сұраныстың өсуі сұраныс сызығының жоғары өңға біркелкі жылжуымен өрнектеледі. Сатып алған тауарлар көлеміне бірдей шығын шықса да, бағаның кемуі арқылы өспелі болады.

Белгілі тауарға сұраныстың оның бағасына және сол тауарға байланысты басқа да тауарлардың бағасына байланыстылығын сұраныстың икемділігі деп атайды (5.6). Егер – тұтыну көлемі, – тұтыну өлшемі, - керегінің бағасы болса, онда

– бюджеттік тұтыну моделі деп аталады. Ол минимальдық өмір сүру (прожиточный минимум), перспективті бюджет ж.б. жоспарлау мен болжамдауда кеңінен қолданылады.

Нарық моделі

Математика курсынан белгілі теорема бойынша, Егер

1) аймағында үздіксіз болса,2) – әртүрлі таңбалы болса, онда – аралығынан бір нүкте табылып .

Нарықтық экономикалық байланыстардың негізгі категориялары бағаға тікелей байланысты. Нарықтық заңдылықтар анықталмаған алғашқы кезеңдерде немесе баға, тариф, нормативтер өзгергенде, салық пен инфляцияда шаруашылық қорытындылары төмендей береді. Ондай факторларды жөнге келтіру үшін эконометриялық болжамдар керек.

Сұраныс функциясы және ұсыныс функциясы нарықтық бағаны анықтауға мүмкіндік береді.

Егер баға – төмен ( шама) болса, онда , ал баға – жоғары болса, онда болуына байланысты; нақты – нарықтық шекаралық бағаның екі жағында

келтіріліп, сұраныс пен ұсынысты бірдей қанағаттандыратын нарықтық баға табылады.Ол екі функцияның кескінінің қиылысқан нүктесі болады.

Ескерту. Экономикада көбіне аргумент мен функциялар өсьтері аустырылып алынады.

Бұл модельдер шиыршық (паутинная) модель деп аталады. Күнде өзгеріп отыратын нарық заманында халық талабын да қанағаттандыруды, тауар дайындауды да белгілі заңдылыққа жүгіндіруді көздейді. Әйтпесе экономика ақсап қалары сөзсіз.