Бақылаудың диапазоны

Жалпы қабылданған теория бойынша, басқарушы бес-жеті қол астындағыларға тікелей барабар басқара алады. Кейбір кезде оны басқару көлемі деп аталады. Өкілдікке берер кездегі мәселелерді талқылағанда, басқарушы стресс алу мүмкіндігін айттық. Осыған ұқсас жағдай басқарушының бағынушыларына басқару диапазоны кезде пайда болуы мүмкін немесе басқару көлемінде, мысалы, бағынушылар шектен көп болып, басқарушы олардың тапсырмасын, еңбек нәтижесін орындағанын тексеруге үлгере алмайтындығы көбейген кезі. Сөйтіп, бағынушылардың үстінен бақылау қиынға соғады.

Тапсырманы орындаудан бас тартып, өздерінің жеке проблемаларын шешіп, соңында еңбек өніміне, Компания бөлімшелері жұмысының нәтижесіне кері әсерін тигізеді.

Сонымен, бақылау диапазоны Компания өмірінде маңызды орын алады, ұйымдастыру құрылымын анықтайды.

Жазық және көпденгейлі құрылым.

Ең алдымен, жазық құрылымға назар аударайық, басқарушының өзінің деңгейін санамағанда бір деңгейлі болады. Бұл мысалда басқарушының бағынушыларының саны сегізге тең.

Екінші мысал – көпдеңгейлі құрылым. Нақтылы жағдайда бұл төртдеңгейлі. Байқаңыз, бірінші деңгейдегі басқарушы үш қызметкерлерді қадағалайды, екінші деңгейдегі басқарушыға екі, үш және алты қызметкерлер бағынады, үшінші деңгейдегі басқарушылардың қарамағына төртінші деңгейдегі бақылау диапазоны бағынады – оған сәйкес, үш, төрт және екі (Сур.3).

Сурет 4.2 Жазық құрылым

Сурет 4.3 Көпдеңгейлі құрылым

Кейбір кезде жазық құрылымды горизонтальды, ал көпдеңгейлілерді – вертикальды деп атайды. Бірақ, мәні одан өзгермейді. Әлбетте, орталықтандырылған және децентралданған құрылымар жағдайындағыдай, жазық және көпдеңгейлі құрылымдар да өздерінің кемшілігі мен жақсы жағдайлары бар.

Жазық құрылымда ақпарат пен оның алған уақыты бұрмалап жету мүмкіндігінен көп қысқартылады, ал көпдеңгейлі құрылымда ең қарапайым құрылымды шешу үшін көп уақыт кетеді.

Ары қарай, даулас жағдайы. Адамдар барлық уақытта бір бірінің алдында «безеу» сияқты, осы даудың пайда болуына ықпал жасайды, бұл жағдай көпдеңгейлі құрылымдарда болады.

Енді көп ұйымды құрылымдар түрлерін қарастырайық. Оларды екі блокқа бөлуге болады, екі үлкен топ: бюрократтық және адаптивті. Кейбір кезде, оған сәйкес, механикалық (немесе иерархиялық) және органикалық деп аталады.

Бюрократтық ұйымдастыру құрылымы

Бюрократтық ұйымдастыру құрылымын ең алғашқы рет неміс социолог Макс Вебер ХХ ғасырдың басында анықтап берді. Бұл құрылымды ол рационалды (орынды) деп атады, себебі ұйым бағыты анықталған жақсы құрылған көлік ретінде және ол көліктің әрбір бөлігі жалпы максимальды нәтижеге жету үшін үлес қосады. Бұндай ұйымдарға Вебер «бюрократия» сөзін қолданады.

Бұл ұйымдастыру құрылымының типтерінің кейбір мінездемелері:

1. Кәсіптендіру және еңбекті бөлу, басқаша айтқанда, нақтылы саладағы профессионализм мен орындаушылық, ол мынадан тұрады:

а) еңбекті бөлуде анықталған іс әрекетті орындау міндеті; б) өкілділік үшін қамтамасыз ету; в) мәжбүр ету мен шарт жасау шараларын нақтылы анықтау.

2. Атқарушыларға иерархиялық бөліп беру, б.а. төменде тұратын бөлімшелер жоғарыда тұратындарға бағынады.

3. Абстракті жүйе ережелері, формальді ережелерді, стандартты нұсқауларды қамтамасыз ететін бірлік пен координация.

4. Жауапкершіліксіз қалған қарым-қатынас,б.а. ұйым қызметкерлері мен клиенттер арасындағы қарым - қатынасының жайлылығы, бір - біріне қызықпай, энтузиазмнің жоқтығы, барлығы да формальды сияқты.

5. Кәсіби талабына сай жұмысқа жалдау.

Дәлдік, жылдамдық, бірмағыналық, істі білуі, бірізділік, такт, бірлік, қатаң субординация, ығыстыруды азайту, адам және материалды ресурстардың шығыны – осының барлығы қатаң бюрократтық жүйеде максимальды дамуына жетеді.

Қатаң иерархиясы бар бюрократтық құрылымның негізін сызықтық құрылым құрайды, Компания басқарушысы сызықтық басқарушы болып тікелей өз бағынушыларын басқарады.

Енді түрлі бюрократтық құрылымдардың түрлерін қарастырамыз: