1.4 Ұйымның ішкі ортасының негізгі тенденциялары

Әртүрлі басқару жүйелерінде адамдардың арақатынасын анықтаудың дегуманизациясы радикалды әлеуметтік-экономикалық және саяси рефорлармен байланыстырып іске асырады. Осы тұрғыда туындаған мәселелердің шешімін табуда бүгінгі таңдағы еліміздің экономикасының нарықтық жағдайға өтуде персоналдарымыздың болып жатқан жаңалықтарға тез арада бейімделгіш қабілеттілігін қажет етеді.

Өзімізге белгілі, персоналдарды басқаруда соңғы жүз жылдықта менеджменттің жүйелері көптеген өзгерістерге ұшырады. Осы салада жұмыс істеген көптеген ғалымдардың заманға деген көзқарастары, басқарудың кейбір аспектілеріне өзгерістер әкелді. Өндірістік, ақпараттық және басқарудың технологияларын жетілдіру және де жалпы адамдар мен жеке тұлғаларды қайта бағалауда мәселелердің ортақ шешімін табу: ұйым мен адамдардың арасындағы қарама-қайшылықты жою болып табылады.

Туындаған мәселелердің шешімін табу жеткіліксіз, ол мәселелерді іс жүзінде шешу қажет. Персоналдардың жұмыс технологиясын психологиялық және конфликтологиялық жүйе ретінде қарастыру, ұйымның шексіз дамуын қамтамасыз етеді.

Адами ресурстарды басқаруда заманауи ұйымдар мынандай тенденциялармен мінезделеді:

1. Иерархиялық принциппен құрылған бюрократтық ұйымдар, ең бастысы, адаптивті құрылымдарға, мамандар топтарына түрлі ұйымдастыру формаларына орын береді.

2. Сол типті компаниялар азаюда және оған сәйкес ол жерде адамдар саны күннен күнге қысқартылуда.

3. Вертикальді еңбектің бөлінуі горизонтальдіге алмасуда.

4. Кәсіби емес жұмысшылардың орнына мастер-жұмысшылар, интеллектуал-жұмысшылар келуде.

5. Ескі операциялар түп тамырымен жойылды. Олар жұмыспен орындалады. Барлық жерде есептеуіш техника қолданылады.

6. Өнім өндіруден қызмет ұсыну қозғалысы басталды.

7. Жұмыстың өзі өзгерді: әрдайым оқу, шығармашылық жаңалықтар, жұмыс күнінің нормасыздылығы – осы жаңа жұмыс стилінің элементтері.

Қазақстандағы ұйымдар мен кәсіпорындар қазіргі нарық экономикасында, бір қатар мәселелердің қарама-қайшылығы кездеседі:

• Экономикалық және қаржы мәселелерін шешу;

• Бәсекеге қабілетті өнім шығару мен қызмет көрсету;

• Жаңа технологияны үйрену;

• Нарықты басып алу мен ұстап қалу мақсатында активті маркетингтік саясат жүргізу;

• Компанияны ұймдастырудың қайта құрылуы;

• Персоналдардың еңбек жағдайын жасау және т.б.

Барлығына белгілі, кәсіпорынның сыртқы ортасы ақпаратқа, материалдық және қаржы ағымымен байланысты. Олардың нәтижелі еңбектегі арақатынасы кәсіпорын басшысының негізгі мақсаты болып табылады.

Ххі ғ. Қоршаған орта

Байқалғандай, ұйымның тек ішкі емес, сонымен қатар, сыртқы ортасы да өзгеріске ұшырады. Келесі кезекте өндірісті дамытудың негізгі тенденциялары байқалады:

1. Экономиканың жаһандануы.

2. Ақпараттануы.

3. Сапаны кешенді басқару.

4. Жұмыс күшінің диверсификациялануы.

5. Этика.

1. Қазіргі уақытта қандай болмасын ұйым өзін әлем экономикасындағы

жүйенің бір бөлігі деп сезінеді. Бүгінгі таңда біздің шаруалар ешқандай бәсекені ұстап қала алмайды. Ресейдегі автокөлік шығарушылар Америка, Еуропа және Жапон автокөлік концеріндеріне жол береді. Бұдан басқа, біз әрқайсымыз, әр күні американдық доллар теңге курсына әсер ететінін, халықаралық нарықтағы мұнайдың бағасының өзгерілу әсерін сеземіз.

Бұл әлем әр үйге кіріп келді. Жер планетасы өте кішкентай болып қалды. Үстелде отырып, электронды поштамен хат алмасудан басқа, сөйлесуге және компьютер экраны арқылы бір-біріңізді көріп отыра аласыз. Жердің жасанды спутнигі арқылы видеоконференция өткізуге болады, дистанционды оқытуды қолдану мүмкіндігі бар.

Экономиканың жаһандануы – ол обьективті әлем үрдісі. Оны ешқандай демонстрациямен, митингімен және протесттермен тоқтату мүмкін емес.

Экономикалық либерализм және сауда бостандығы, жеке адамның бостандығы, адам құқығының, кәсіпорынның бостандығы, барлық халықтың білім деңгейінің өсуі – осының бәрі келген жаңа ғасырдың негізгі бір көрінісі.

6. Бүгінгі Компанияның іс-әрекеті жаңа компьютерлік техниканы қолданбау ойға сыймайды. Автоматизацияланудан басқа, мысалы, бухгалтерлік есеп және ұйымның қаржы жағдайының кешенді ақпарат алуына болжам жасап шешім қабылдайды. Ары қарай – басқару және басқа шешім қабылдауға ақпаратты қолдану, экспертті жүйені енгізу мен құру, электронды пошта арқылы қарым-қатынас жасау.

Интернет – бүкіл әлем торы. Барлық әлеммен қарым-қатынас жасау. Сол мезетте әлемдік ақпараттық ресурстарға, кітапханаларға, сурет галереяларына және т.б. түсе алады. Қалаған Жер нүктесіндегі қонақ үйлерден номерді брондау, әуебилеттеріне тапсырыс, электронды коммерцияның дамуы, Интернет-дүкендер және т.б. Қызмет универсалды ақы төлеу сервисі: коммуналды қызметке ақы төлеу, оқуға ақы төлеу, спутникті теледидар, телекоммуникациялық қызмет, валютаны сатып алу және сату және т.б.. жағдайларда үйден шықпаса да болады. Соңғы кезде, үйге қызмет жасау ұсынысы кең тарауда.

Сонымен, ХХІ ғасырдағы қоршаған ортадағы екінші даму тенденциясы – ол жалпы әлемнің ақпараттандырылуы.

7. Электронды коммерцияның дамуы, интернет-дүкендер шексіз санды тауарлар мен қызметтерге сол мезетте келе алады. Бірнеше секундта жанар май құртпай бір дүкеннен екінші дүкенге өте алады.

Бүгінде тұтынушылар өз сұраныстарына толық қанағаттануына бағыт алады. Бағасы, тауар құндылығы, оның сенімділігі, тауар маркасы өте қажетті болып қалады. Бірақ әлі де, тауар сапасы немесе көрсеткен қызмет сапасы бәсекелігімен артықшылығы бар.

Сонымен, үшінші тенденция – ол сапаны кешенді басқару.

4.Төртінші тенденция – жұмыс күшін диверсификациялау. Қазіргі еңбек нарығында күннен күнге әйелдер ролінің көбеюінде.

5. Бесіншісі, этика-эстетикалық мәселелер. Ең негізгісі, мынаны есте сақтау керек, көп жылдар бойы адамдардың дискриминациялануы болды (адамдардың құқығына қысым көрсету). Сол үшін онымен күресу қажет: адам жасының көрсеткіші, жынысы, діні, рассасы және т.б.

Сонымен, ХХІ ғасыр - экономиканың жаһандануы, жалпы әлемнің ақпараттандырылуы, сапаның кешенді түрде басқарылуы, жұмыс күшінің диверсификациялану ғасыры. Осындай жаһандану кезінде жұмысшылардың көп түрлілігінен этикалық мәселелер пайда болады.

Кәсіби емес жұмысшылардың орнына мастер-жұмысшылар, интеллектуал-жұмысшылар келу.

Енді бір қатар сұрақтар қойып көрейік.

Жаңа жағдайда Компания жетістігінің факторлары қандай?

ХХІ ғасырда Компания нәтижелі болу үшін қандай болу керек?

Нәтижелі компанияның төрт негізгі белгілері қандай?

Осы сұрақтарға жауап бере келе, мынандай төрт негізгі мәселені еске салайық:

1. Компанияның бейімділігі, оның өзгерістерге қабілеттілігі.

2. Сыртқы ортаның өзгерісіне әсер алу жылдамдығы.

3. Барлық ресурстарды оптимальды қолдану.

4. Үйренуге қабілеттілігі.

Келесі сұраққа жауап беріп көрейік: «Ненің көмегімен тауар мен қызмет өндіріледі?».

Жауабы белгілі. Тауар мен қызмет төмендегілердің көмегімен өндіріледі:

1. Капитал

2. Шикі зат

3. Технология

4. Білім

5. Еңбек

Жоғары айтылғандардың қайсысы негізгі болып табылады? Бес компоненттердің қайсы бірі Компанияның артықшылығын ұстап, нәтижесін белгілейді? Ресурстарды қолдану және тарату – менеджер-басқарушының негізгі іс әрекетінің элементі.

Капиталды айтатын болсақ, онда әлем нарығында Компанияның барлығы өз бизнесін дамытуға әлемнің барлық жерінде қаржы құралдарын алады.

Шикізат туралы айтатын болсақ, онда бұрын болмаған белгісіз материалдарының пайда болуына байланысты дәстүрлі шикізат дефициті бірден төмендейді.

Егер де технологиялар мен білім туралы айтатын болсақ, онда олар, капитал мен шикі зат сияқты, мобильды және тез арада қол барлық елдерде мүмкіндіктері бар.

Ал енді еңбек, жұмыс күші, адамдар туралы айтатын болсақ, онда дәл осы жерде жағдай басқаша. Еңбек бұл жерде мобильды. Еңбегі мотивацияланып кәсіптелген жұмыс күші – бәсекелік артықшылық, экспорт пен Компанияның өсуінің негізгі көзі.

Уақыт өте машина, станок, құрал-жабдықтар тозып ескіреді, ал адамдар жасы келе тәжірибе жинайды. Дәл осы еңбектің қосымша артықшылығы.

Сонымен, мынандай қорытындыға келіп тоқтаймыз, қызметкерлер – Компания нәтижесін белгілейтін негізгі фактор!

Бақылауға арналған сұрақтар:

1. Ұйымның ішкі ортасының негізгі тенденциялары.

2. ХХІ ғ. қоршаған орта.

3. ХХІ ғ. Компания жетістігінің факторлары.

4. Персоналдарды басқару жүйесі.

5. Персоналдарды басқарудың дәстүрлі жүйесі.

6.Персоналдарды басқарудың жаңа әдістері.