С9 арендердің физика-химиялық сипаттамалары
Көмірсутек |
Тқайнау,0С |
Тбалқу,0С |
изопропилбензол (кумол) |
152,392 |
-96,028 |
н-пропилбензол |
159,218 |
-99,50 |
1-метил-3-этилбензол (м-этилтолуол) |
161,305 |
-95,55 |
1-метил-4-этилбензол (п-этилтолуол) |
161,990 |
-62,35 |
1,3,5-үшметилбензол (мезитилен) |
164,716 |
-44,72 |
1-метил-2-этилбензол (о-этилтолуол) |
165,153 |
-80,833 |
1,2,4-үшметилбензол (псевдокумол) |
169,351 |
-43,80 |
1,2,3-үшметилбензол (гемимеллитол) |
176,084 |
-25,375 |
индан |
177,95 |
-51,40 |
инден |
182,57 |
-1,6 |
Риформинг катализатынан бөлінген экстракттарды ректификациялағанда, үшметилбензолдар ауыр компонентте немесе ксилол фракциясының астында концентрленеді.
Үшметилбензолдардың тағы бір шикізат көзі ксилолдарды каталитикалық изомерлеу нәтижесінде түзілетін жанама өнімдер. Изомеризаттың ауыр фракциясында 14-15% мезитилен, 51% псевдокумол, 9% гемимеллитол, шамамен 2% дурол және С9 - С10 басқа арендер болады. Көрініп тұрғандай, изомеризаттың ауыр фракциясында псевдокумолдың мөлшері жоғары.
С9 арендерін ректификациялау арқылы псевдокумол мен мезитилен фракциясын бөліп алады. Шикізат бойынша бағананың өнімділігі сағатына 2 т болған жағдайда, мезитилен фракциясын бөліп шығару үшін суландыру шығыны сағатына 18 т болса 120 қақпақ (клапан) тарелкалары қажет, ал псевдокумолды бөліп алу үшін суландыру шығыны сағатына 9,7 т болса 100 қақпақ (клапан) тарелкалары қажет. Тазалығы 98% болатын псевдокумолды бөліп алу дәрежесі шамамен 80% құрайды.
Мезитилен фракциясындағы мезитиленнің мөлшері шамамен 80%-ға дейін артады және мезитиленді әрі қарай ректификациямен концентрлеу мезитилен мен этилтолуолдардың қайнау температуралары бір-бірінен жақын болғандықтан қиындық тудырады.
Өндірісте мезитиленді әрі қарай тазалауды сульфирлеу әдісімен жүргізеді, бұл кезде тазалығы 97-98% болатын өнім 55% шығыммен алынады. Процестің кемшілігі – мезитилен шығымы жоғары емес, әрі қолданылған күкірт қышқылы көп мөлшерде түзіледі.
Ректификация әдісімен негізгі заттың мөлшері 95% болатын, қайнау температурасы жоғарырақ үшметилбензол – гемимеллитолды бөліп алуға болады.
Құрамы С10 болатын кейбір бензол гомологтарының физика-химиялық қасиеттері 12-кестеде көрсетілген.
Кесте 12
Құрамы с10 болатын арендердің физика-химиялық қасиеттері
Көмірсутек |
Тқайнау,0С |
Тбалқу,0С |
1,4 -диметил-2-этилбензол |
186,91 |
-53,7 |
1,3-диметил-4-этилбензол |
188,41 |
-63,0 |
1,2-диметил-4-этилбензол |
189,75 |
-67,0 |
1,3-диметил-2-этилбензол |
190,01 |
-16,3 |
1,2-диметил-3-этилбензол |
193,91 |
-49,5 |
1,2,4,5-тетраметилбензол (дурол) |
196,85 |
+79,24 |
1,2,3,5-тетраметилбензол (изодурол) |
198,15 |
-23,68 |
1.2,3,4-тетраметилбензол (пренитол) |
205,04 |
-6,25 |
Ең маңызды изомер – дуролды қоспадан басқа С10 арендермен ректификация арқылы концентрлейді. Концентраттан дуролды бөліп алады және толуолмен екі сатылы экстрактілі кристалдау әдісімен тазалайды. Процестің бірінші сатысының температурасы (30÷35)0С, ал екінші сатыда шамамен +200С. Дуролды бөліп алудың екі сатылы экстрактілі кристалдау әдісінің принципиалды схемасы 15-суретте көрсетілген.
