6. Игеру кезінде жұргізетін сынамалау жұмыстардың түрлері қандай?

Шешуге қажет мәселелері бойынша сынамалаулар түрлері – химиялық, минералогиялық, техникалық, технологиялық және тауарлы.

Химиялық сынамалау руда құрылымындағы пайдалы және зиянды компоненттерінің құрамдарың, ал ТКБК (тау-кен байыту комбинаты) келсек – байыту фабрикалары бойынша металлдардың технологиялық баланстарын анықтауын шешеді. Сынамалаудың бұл түрі жаппай жүзеге асырылады, сондықтан-да оның дәлдігіне қойылатын талаптарда өте жоғары.

Минералогиялық сынамалау арқылы руданың минералдық құрамы, құрылымы мен бітімдігі анықталады да зерттелінеді. Осынау мәліметтері бойынша технологтар – байытушылар руданы өңдеудің әдісімен сұлбасын қарастырады. Минералогиялық сынамалардың талдаулары сан түрдегі және сапалы түрдегі деп бөлінеді. Сапалық минералогиялық талдаулар арқылы руданың құрамы, құрылым-бітімдік ерекшеліктері табылады. Ал, сан түрдегі минералогиялық талдаулар жылтырлатқан штуфтар мен аншлифтерді зерттеулері кезінде, бастапқы мен сонғы аралықтағы байыту өнімдерді бақылап тұруда қолданады. Сан түрдегі минералогиялық сынамалауы концентраттағы пайдалы компоненттердің мөлшерімін олардын шығымын шамамен анықтауға мүмкіндік береді.

Техникалық сынамалау – физика-механикалық көрсеткіштерді анықтауда қолданады. Олар қорларды есептеуде және байыту сұлбасын анықтауда қажет. Қорды есептеу мақсатында руданың көлемдік салмағы, ылғалдылығы, қүыстығы, қопарылуы коэффициенті анықталады. Слюда мен оптикалық шикізаттардың физика-механикалық қасиеттерін зерттеуде кристаллдардың мөлдірлігін, деффектерінің жоқтығын анықтайды.

Технологиялық сынамалауды руданы байытудың тиімді сұлбасын анықтауы мақсатында жұзеге асырады. Технологиялық сынаманы зерттеуі кезінде руданың байытуға қажетті келесідей көрсеткіштері анықталады: концетраттың шығуы, концетратқа металдың шығуы, металлдың концентраттағы және байытудағы қалдықтарындағы мөлшері.

Технологиялық зерттеулері кезінде сынамалаудың басқа түрлерінің барлығыда атқарылады (химиялық, минералогиялық, техникалық).

Тауарлы сынамалау мақсаттары көп. Тауарлы сынамаларды сыннан өткізуге дайындауда химиялық, минералогиялық, техникалық сынамаларды дайындауы әдістеріне сүйене отырып жасау керек. Тауарлы сынамалар әртурлі сындардан өткізуге дайын болулары тиіс

7. Барлау және игерімдік тау қазылымдарда сынамаларды алу әдістерін айтып беріңіз.

Сынамаларды алу амалдары мен руданы сынамалаудын әдістері

Сынаманы алу амалы деп сынамалаудың нақты бір түрінің түпкі мақсатына жетуін қамтамасыз ететін құрал – жабдықтарды айтады. Сынамалауды бірнеше әдістермен жүзеге асыруға болады, соның ішінде ең тиімдісің қолданады. Сол кезде ескеретін жағдайлар: дәлдігі, өкілеттігі, жылдамдығы, экономикасы, алудын техникалық жағдайының қарапайымдылығы және қауіпсіздігі.

Сынаманы алуға арналған құралдар мен сынамалауға арналған нысан арасындағы қатынасқа қарай әдістердің баршасы тікелей және жанама деп бөлінеді.

Тікелей әдістер сынаманы алуға және сыннан өткізуге дайындауды қарастырады. Жанама әдістер болса бізге қажет қасиетті басқа, сонымен корреляциялық байланысты көрсететін, қасиеттер арқылы табуды көздейді. Мысалы, кеңінен тараған бір әдіс – руданың тығыздығы мен көлемдік салмағының химиялық құрамы мен корреляциялық байланыста болуын пайдалана отырып анықтауы. Сондықтанда жанама әдіспен техникалық сынамалау атқарылады. Геофизикалық әдістерімен физикалық қасиеттері өте анық ерекшеленетін, минералдық құрамы жағынан қарапайым рудаларды сынамалаудың барша түрлерін атқаруғада болады.

Тұпкі жатыстағы (табиғи ашылым, тау қазбаларды қазып алудағы забойлар) рудаларды сынамалау амалдары руданың құрылымдық-бітімдік ерекшеліктері мен физика-механикалық қасиеттеріне, руда денесінің қалындығына, сынаманы алуға қажет жағдайларға (ыңғайлығы), өнімділігіне және сынамалаудың құнына келіп тіреледі. Қол әдісімен сынаманы алуы өте қиын, көп уақыт алатын жұмыс, сондықтанда оны мүмкіншілігінше механикақандырылған болмаса геофизикалық әдістерімен ауыстырған жөн. Бороздалы сынама алу амалына арналған пневматикалық сынама алатын жасалған және сыннаң өткізілген құрал бар.

Нүктелік сынамаларды алуға арналған механикалық сынамаалғыш жасалған. Оның көмегімен бір нүктеген ұсатылған-ұнтақталған материал алуға болады да сынама алу процессін біршама уақытқа жеделдетуге мүмкіндік бар.

Барлау- бұрғылау арқылы жүргізілетін жағдайда түпкі жатыстағы рудаларды сынамалауды өзіндік ерекшеліктері бар. Тау-кен кәсіпорындарында әртурлі технологиялық мақсатында бұрғыланған ұңғылар сынмалауға жатады. Олар әртүрлі әдістермен бұрғыланған болады.

Колонкалық бұрғылау кезінде керн шығады. Бұрғылау диаметріне байланысты сынама жаппай барлық керн болмаса онын тек бір жартысы ғана алынуы ықтимал. Кернді сынамаға алу кезінде бұрғылау үрдісінде оның механикалық біркелкі емес үгілуін яғни химиялық шәймалауын зерттей отырып ескеруі қажет.

Керннің біркелкі емес түрінде үгілуін зерттеу үшін арнайы экспериментальді жұмыстар ұйымдастыруы қажет. Сонда керн және соның ара-қашықтығына сай келетін шыққан шлам жеке-жеке түрде сынамалауға жатады.

Жерасты және ашық тау-кен жұмыстары әдістерімен қазып алуда игерімдік барлау кезінде түпкі жатыстағы руданың сапасын анықтауда және сынамалауда кернсіз және пневмосоққылау әдістерімен бұрғыланған ұңғылардың шламдары қолданылады.

Тау-кен қазбалардан шыққан рудалы массасы біркелкі болып келеді демек ол масса қопарылып, тасылмалданып, көлікке тиелген кездерде өздігімен араласады. Руданы сынамалауы қол әдісімен және арнайы механикалық құралдармен (экскаватор, канава қазатын құрал, механикалық сынамаалғыш) жүзеге асырылуы ықтимал. Қолданатын сынама алу амалы руданың бір орнында жатқанына (үйілмеде, вагонда, самосвалдың қорабында) яғни қозғалыста (транспортер лентасында) жатуына тәуелді. Қозғалыстағы руданы сынамалау әрқашанда ыңғайлы. Осынау түрінде сынамалаудың өкілеттігі өте жоғары, демек қатардағы сынамаларды алуын біркелкі етуге болады және сынаманы алуды механикалау яғни автоматтандыруыда мүмкін.

ГОСТтар бойынша сынамаларды алуымен дайындықтан өткізулері механикалық түрінде берілген, қол әдісімен сынамалау тек жағдайлар келмегенде ғана қолданылуы тиіс