98. Ұңғылық геофизикалық әдістері.

Ұңгыларды зерттеуге арналган геофизикалық әдістерге әртүрлі физикалық өрістерді зерттеулері негіз болған. Ұңгыларда геофизикалық зерттеулер жүргізуде сондай-ақ далалық (жербеті) геофизикада қолданатын әдістерді іске асырады, тек қолданатын қурал-аспаптары өзгеше болып келеді. Тау жыныстар мен рудалардың геофизикалық сипаттамалары ұңгыга жіберілген құралдармен өлшеніп жер бетіндегі приборлармен цифрлы, яғни графиктар ретінде тіркеледі.

Ұңгылық геофизикалық әдістерге каротаж және ұңгылық геофизика жатады. Ұңғыларда каротаждың келесідей түрлері жасалады: электрлі, магнитті, радиоактивті, термикалы ж.б.

Рудалы кенорындарды барлауда ең маңыздылары - электрлі, радиоактивті және магнитті. Каротаж деректерімен ұңғы бойынша геологиялық қимасы литологиялық түрлеріне жіктеледі, кен денелер айқындалады, тау жыныстарымен рудалардың физикалық қасиеттері анықталады.

Гидрогеологиялық зерттеулер кезінде қолданатын ұңғылық геофизикалық әдістер -термометрия, резистивиметрия (шаймалау суйықтың электркедергісін өлшеу), расходометрия (суйықтың ұңғы бойындағы жылжуы жылдамдығы), барометрия (ұңғы оқпанындагы қысымды анықтау).

Ұңғылық геофизика деп ұңғылар арасындағы және ұңғы төңірегіндегі кеңістікті зерттейтін әдістері деп түсінеміз. Ондай зерттеулер табиғи, болмаса жасанды геофизикалық өрістерді зерттеулер арқылы атқарылады. Жиі қолданатын әдістер -радиотолқынды және акустикалық зерттеулер, зарядталған денелер, өтпелі процесстер, полярленген қисық сызулардың жапсарлы әдісі, ұңғылық магниторазведка. Ұңғылық геофизика әдістері қоршаған тау жыныстардан физикалық қасиеттерімен ерекшеленетін кен денелерді тауып олардың шекарасын, морфологиясын, жатыс элементтерін, өлшемдерін айқындауға мүмкіндік береді.

Ұңғылық геофизика әдістері ұңгылардың техникалық жағдайларын бақылауда қолданады. Бүл әдістерге жататындар - инклинометрия мен кавернометрия. Инклинометрия әдісінде ұңғы оқпаны осінің вертикальды бағыттан (зенитті ауытқуы) және барлау қимасы бағытынан (азимтты ауытқуы) ауытқуы бұрыштары өлшенеді. Кавернометрия - ұңғының нақты диаметрін айқындауға арналады

99. Жерасты (шахталық) геофизикалық әдістері.

Жерасты (шахталық) геофизика әдістерімен тау қазбаларда болмаса жерасты ңғыларда орналастырылған құралдар арқылы жерасты кеңістіктері зерттеледі.

Жерасты геофизика негізінде әншейін геофизикалық әдістерді қолданады, тек сирек түрде олардың жетілдірген модификацияларымен жербеті әдістерінде жоқ әдістерді қолданады. Бүл әдістердің негізгі міндеттері - барлау жүмыстарымен қазып алу блоктарын дайындау үрдістерін шұғыл түрде геологты-геофизикалық деректермен қамтамасыз етіп түру. Сонымен қатар гидрогеологиялық, инженерлі-геологиялық жағдайларды жэне соларга жататын геодинамикалық үрдістерді-де зерттеу мәселелеріде орын алады.

100. Рудниктер мен шахталарда атқарылатын геофизикалық жүмыстардың ерекшеліктері:

Рудниктер мен шахталарда атқарылатын геофизикалық жүмыстардың ерекшеліктері:

1) байқаулары жоғары дәлдікте болулары тиіс, сондай-ак пайдалы қазбалар денелерінің пішіндерін пландармен қималарда анықтауға мүмкіндік беретіндей;

2) негізгі міндеттерді шешуде геофизикалық деректерді интерпретациялауға кедергі жасайтын тау-геологиялық құбылыстардың пайда болулары (жарылымдық бұзылыстар, жарықшақтықтар, карст ж.б.)

3) геофизикалық зерттеулерді атқаруға тау қазбалардың алаңдары таршылық етуінде;

4) қуатберуші және өлшеуші қондырғылардың кішіғүрым болып келуі;

5) қуатберуші және қабылдаушы желілерді жерлеуге жағдайлардың нашар болулары;

6) геофизикалық өрістердің көрсеткіштеріне және байқауларды жүргізуге әсер ететін өндірістік кедергілердің деңгейінің жоғарлығы;

7) шаң мен газ жағынан қауіпті тау қазбаларда жүмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік амалдарын бұлжытпай орындауды талап етуі.

Тау-кен кәсіпорындарын геологиялық жағынан қамтамасыз етуде геофизикалық әдістерді кешенді түрде қолдануы олардың нәтижелерін күрт өрлетуіне мүмкіндік беретіндігін айта кеткен абзал. Геофизикалық әдістерді кешенді турде қолдануы өзіндік (ішкі) кедергілерімен байланысты, айта кетсек олардың бірі кейбір тау жыныстары мен пайдалы қазбалардың физикалық қасиеттері бір-біріне сәйкестік көрсететіні. Осындай кедергілердің әсерлерін айқын етіп дүрыс шешім қабылдауы интерпретациялау жұмысының ең күрделі мәселесі болып табылады. Көптеген жағдайларда оны дұрыс шешуі үшін қосымша геологиялық деректерді тарту және геофизикалық әдістердің кешенін (тау жыныстар мен рудалардың әртурлі физикалық қасиеттеріне сүйенетін) қолдануын қажет етеді.