14.1. Жөндеу шаруашылығын ұйыдастыру.

Өндіріс процесінде түрлі машиналар, аппараттар, механизмдер бірте –бірте тозады, өз қызметін дұрыс атқара алмайды. Құрал жабдықтардың бастапқы қасиеттерін қайтару үшін, оларды уақытылы жөндеу қажет. Сонымен қатар белгілі бір мерзім ішінде олар бұзылмай жұмыс істеуі керек. Осы мәселелердің бәрін кәсіпорынның құрал жабдықты жөндеу шаруашылығы атқарады. Машиналар ман механизмдердің ең тиімді жөнделуінің жолы ретінде алдын-ала жоспарлы жөндеу жүйесі қарастырылады.

Құрал-жабдық шаруашылығының рационалды түрде ұйымдастырылуы кәсіпорындардағы өндіріс тиімділігін жоғарылатудың маңызды шарты болып табылады.

Кәсіпорынның шамасынан, өндіріс типі мен көлемінен тыс құрал-жабдықтың шаруашылықтың қызметіне төмендегі функциялар енеді:

• құрал-жабдықтармен қамтамасыз етуді жоспарлау мен нормалау;

• өндірісті сатып алынған немесе дербес даярланған құрал жабдықтармен қамтамасыз ету;

• құрал-жабдықты қайта қалпына келтіру мен орталықтан ұштау;

• технологиялық жабдықтаудың нәтижелі қолданылуы бойынша іс- шаралық өңделуі;

Құрал-жабдықтар қалыпты және арнайы болып екіге бөлінеді. Қалыпты құрал-жабдықтардың басым бөлігін арнайы кәсіпорындарда шығарылатын әртүрлі бұйымдарды даярлайтын операцияларға арналған. Арнайы құрал-жабдықтар белгілі бір нақты бұйымдарды айқын операцияларын орындауға арналған.

Құрал-жабдықпен айналысудың айқын жүйесін ұйымдастыру, жоспарлау, есепке алу топтастырылады және осының негізінде құрал-жабдықты индексациялау тағайындалады, яғни тип өлшемге сәйкес цифрдың берілуі, құрал-жабдықтың негізгі конструктивті және эксплуатациялық белгілері.

Құрал- жабдықтың өндірістік техникалық сипаттамасын топтастырудың маңызды белгісі болып табылады. Осы белгісіне байланысты ол класстарға, ішкі класстарға, топтарға, ішкі топтарға, түрлерге, әртүрлілікке бөлінеді. Құрал-жабдықты индексациялаудың бірнеше жүйесі бар:

• цифрлы

• әріпті және

• аралас

Цифрлы жүйеде құрал көрсеткіші немесе технологиялық жабдықтау тек цифрлардан тұрады, ол цифрдың әрқайсысы классты, ішкі классты, группаны, ішкі топты білдіреді. Бұл ретте құрал-жабдықтың әр көрсеткішіне 0-10-ға дейінгі нөмірлер меншіктеледі, бұл индекстеу жүйесі кейде топтаудың ондық жүйесі деп аталады.

14.2. Көлік шаруашылығын ұйымдастыру.

Көлік құралдарын тиімді пайдалану үшін келесі шарттарды орындау қажет:

- тасымалданатын жүктің тізімін анықтау;

- кәсіпорынның жүк ағымын және жүк айналымын анықтау;

- жүк ағымының бағытые анықтау.

Жүктің тізімін анықтау арқылы жүк айналымының, транспорттық операциялардың уақыт мөлшерін және расценкаларын белгілейміз. Кәсіпорынның жүк ағымы дегеніміз – белгілі бір уақыт ішінде кәсіпорыннан жөнелтілген жүктің көлемін айтамыз. Кәсіпорынның жүк айналымы дегеніміз – белгілі бір жіберетін және қабылдайтын пункттер арасындағы тасымалданатын жүктің көлемін айтамыз. Көлік құралдарының экономтикалық тиімділігі келесі көрсеткіштер арқылы анықталады: қайта өңделетін 1 тонна жүктің өзіндік құны, горизонтальды конвейердің өнімділігі, ленталы конвейердің өнімділігі, маятник жүйесіндегі көлік құралдарының саны, шенберлік жүйесіндегі көлік құралдарының саны, маятник жүйесіндегі жүкті тасымалдауға қажетті уақыт шығыны, шеңберлік жүйесіндегі жүкті тасымалдауға қажетті уақыт шығыны.

Машина аппараттар бұл жүйе бойынша жоспарланған мезгілде белгілі бір кезекпен жөнделеді. Бұл жүйе тек жөндеу жұмыстарынан ғана емес, сонымен қатар ұйымдастыру және техникалық шаралар кешенінен тұрады.

Алдын-ала жоспарлы жөндеу жүйесіне келесі жұмыстар кіреді:

• екі жөндеу аралығындағы құрал жабдықтарға қызмет көрсету;

• құрал жабдықтарды жуу, оқтын-оқтын тексеру және басқада профилактикалық операциялар.

• жөндеу жұмыстары.

Екі жөндеу аралығындағы құрал жабдықтарға қызмет көрсету дегеніміз, ең алдымен оларды ұқыпты күту, тазалығын сақтау, қажетті мезгілде майлау, инструкцияға сәйкес қосу. Осы шарттар бұзылған кезде немесе сапалы орындалмаған кезде құрал-жабдықтар жиі бұзылып, мезгілінен бұрын істен шығады. Іс жүзінде бұл жұмыстарды осы машина аппараттармен жұмыс істеп жүрген жұмыскерлер атқарады. Жөндеу шарушылығы тек қана бақылайды.

Екі жөндеу аралығындағы қызметке жоғарыда аталған жұмыстармен қатар құрал жабдықтардың жұмысын байқау, реттеу және ұзақ кедергілерді жөндеу жатады. Бұл жұмыстардың барлығын құрал жабдықтарға техникалық қызмет көрсету деп атайды. Бұл жұмыстар өндірістік процестің үзілісі кезінде орындалуы керек.

Құрал жабдықтарды жуу, оқтын-оқтын тексеру және басқада профилактикалық операциялар белгілі бір графикпен жөндеу бригадасының күшімен орындалады. Бұл жұмыстар нәтижесінде құрал жабдықтардың дәлдігі, кемшілікткрі, келесі жөндеу жұмыстарының көлемі, мезгілі анықталып, машиналар жуылып, майы ауыстырылады. Олар жұмыс ауысымы біткен кезде орындалады.

Нақты жөндеу жұмыстары үш түрге бөлінеді:шағын, орташа, күрделі.

Алдын-ала жоспарлы жөндеу жүйесінің нормативтеріне жөндеу циклының ұзақтығы, күрделі жөндеудің саны, ағымдағы жөндеу саны, бір жөндеу циклының ішіндегі жоспарлы тексерудің саны жатады. Көлік құралдары көлік қызметін және технологиялық қызмет атқарады. Көлік қызметі – шикізатты кәсіпорынға жеткізу, өндіріс қалдықтарын кәсіпорыннан алып кету. Технологиялық қызметі – цехтарды, бөлімшелерді, жұмыс орындарын шикізатпен, жартылай фабрикаттармен үздіксіз қамтамасыз ету. Көлік құралдары келесі факторлар арқылы жіктеледі:

4. үздікті және үздіксіз қызмет атақаратын көлік құралдары;

5. қолданылған энергияға байланысты механикалық, электрлік, пневматикалық, гидравликалық және қолды көлік құралдары;

6. цех ішіндегі, цех аралық және сыртқы көлік құралдары.