9.1.Өндірістің экономикалық тиімділігінің мәні, критерилері және көрсеткіштері
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында өндірістік кәсіпорындардың қаржылық тұрақтылық, пайда және кіріс көрсеткіштері маңызды орын алады. Мұндағы бұл көрсеткіштердің мөлшері; олардың бір-бірімен қарым-қатнасы кәсіпорынның қаржылық жағдайына тікелей әсер етеді.
Өндірістік кәсіпорындардың қаржылық нәтижелерінің соңғы жүйелеріне пайданың, кірістің, тиімділіктік дәрежесінің, қаржылық жағдайдың қалыптасу және үлестіру көрсеткіштері кіреді. Халық шаруашылығының қаржысын жиынтықты түрде бағалау үшін, ақша қорларының құрамы, кәсіпорынның және халық шаруашылығының жеке салаларының шаруашылық мекемелерінің қаржылық нәтижелері туралы статистикалық ақпараттармен қамтылуы тиіс.
Табыс – төтенше таралған, кең түрде қабылданатын, сонымен қатар түрліше маңызда қолданылатын көп мағыналы ұғым. Кәсіпорынның жалпы табысына ақшалай түсім тауарларды сату және қызмет көрсетуден түсетін ақшалай түсім, атқарылған қызметтен, мүліктік бағалылықты сатудан, несие берілгендегі алынатын тиісті проценттер және басқа ақшалай және материалдық түсімдер жатады.
Кәсіпорынның табыстарын қалыптастыру.
А) Кәсіпорынның табысы = өнімді сатудан түскен табыс + басқадай өткізуден түскен табыс - өткізуден тыс операциялардан алынған табыс
өнімді сатудан түскен табыс = өнімдерді сатудан түскен ақшалай түсім + қосылған құн салығы + акциздер + өнімнің өзіндік құны
басқадай өткізуден алынған табыс = негізгі қорларды және басқа да мүліктерді т.б. сатудан түскен табыс
өткізуден тыс операциялардан алынған табыс = құнды қағаздар дивидендтері + жалға алғаны үшін төлем + өсімақы, айыппұл т.б.
Кәсіпорынның табысы олардың активтерінің артуы немесе капитал меншігінің көбеюіне әкелетін міндеттемелердің кемуі. «Табыс» ұғымы жалпы мемлекетте (ұлттық табыс), кәсіпорындарда (жалпы табыс, таза табыс), ал жеке тұлғаларда (халықтың ақшалай табысы, жеке табыс) болып қолданылады.
Кәсіпорынның жалпы табысына ақшалай түсім тауарларды сату және қызмет көрсетуден түсетін ақшалай түсім, атқарылған қызметтен сатудан, несиеден алынатын тиісті проценттер және басқа да ақшалай және материалдық түсімдер.
ЖТ=ТӨҚ - ӨШ
Таза табыс ұғымына жалпы табыс және материалдық ресурстардың шығындары арасындағы айырмашылығы болып саналады.
ТТ= ЖТ – МШ
Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады. Пайда дегеніміз – тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы.
П= ТӨҚ - ӨШ
Пайда - өндірісті ұлғайтудың көзі болып табылады.
-инновациялық технологияларды инвестициялауды ынталандыру.
Рентабельділік, тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық көрсеткіші аталады. Ол төмендегіше анықталады.
Р
=
* 100 , Р =
*
100,
өлшем бірлігі процент
Кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін молайтудың басты шарты – еңбек өнімділігін барынша арттыру және өзіндік құнды арзандату.
Нарықтық қатынас жағдайында кәсіпорын табысының басты көзі қызметін атқаратын пайда, кез-келген ұйымдастыру құқықтық формада жоғарлайды.
Жалпы түрде пайда,- тауар бағасындағы өндіріс шығындары немесе өзіндік құнның үстіндегі артыгы.
Тақырып 10-11. Өндірісті ұйымдастырудың формалары
Жоспары:
1. Өндірісті құрамдастыру
2. Өндірісті мамандандыру
3. Өндірісті кооперациялау
4. Өндірісті шоғырландыру
Лекция мақсаты: Өндірістік процестің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, өндірісті ұйымдастырудың тиімді әдісі болып ағымдық әдіс табылады, бұл жерде барлық жұмыс процесі бір уақытта, бірдей ритмде орындалады.
Лекция мазмұны: Кәсіпорында өндірістік процесті ұйымдастыру әртүрлі әдістермен жүзеге асады: ағымдық, партиялық, жеке немесе біркелкі, олар өзара жұмыс орнын мамандандыру деңгейімен, операциялардың уақыт бойынша үйлесуімен, өндірістік процестің үздіксіздік дәрежесімен ерекшеленеді.