15.2. Қойма шаруашылығын ұйымдастыру

Қойма шаруашылығы деп кәсіпорынныңнегізгі және қосалқы цехтарын материалды ресурстармен қамтамасыз ететін және сақтайтын қоймалар кещшенін айтамыз. Кәсіпорындағы қойма шаруашылығының негізгі мақсаты - өндірісті қажетті материалдармен үздіксіз қамтамасыз ету оларды дұрыс сақтау және үнемді пайдалану, арту және түсіру операцияларын максималды механикаландыру, қойма операцияларының құныны төмендету. Қойма шаруашылығын ұйымдастырған кезде ең алдымен қоймалардыңоптимальды санын анықтау қажет, шикізаттың физико- химиялық қасиеттеріне сәйкес ранайы бөлмелерде сақтау мүмкіндігін қарастырып қоймадағы материалды пайдаланатын объектілерге ыңғайлы орналасуы, қойма қүрал жабдықтарын және аспаптарын белгілеу қажет.

Қоймалар төмендегі факторлар бойынша жіктеледі:

• сақталатын материалдардың қасиеттеріне байланысты мамандандырылған және универсалды қоймалар;

• өндірістік процеске байланысты жабдықтаушы, өндірістік және дайын өнім қоймалары болып бөлінеді;

Қойма шаруашылығы деп кәсіпорынның негізгі және қосалқы цехтарын материалды ресурстармен қамтамасыз ететін және сақтайтын қоймалар кешенін айтамыз.

Кәсіпорындарда арнайы қоймаларда шикізат, қосалқы материалдар, сұйық отын, қосалқы бөлшектер және дайын өнім сақталады.

Кәсіпорында қойма шаруашылығының негізгі мақсаты-өндірісті қажетті материалдармен үздіксіз қамтамасыз ету. Оларды дұрыс сақтау және үнемді пайдалану, арту және түсіру операцияларын максрмалды механизациялау, қойма операцияларынның құнын төмендету.

Қойма шаруашылығын ұйымдастырған кезде ең алдымен қоймалардың оптималды санын анықтау қажет, шикізаттың физика-химиялық қасиеттеріне сәйкес арнайы бөлмелерде сақтау мүмкіндігін қарастырып, қоймадағы материалды пайдаланатын объектілерге ыңғайлы орналасуы, қойма құрал-жабдықтарын және аспаптарын белгілеу қажет.

Қойма бөлмелері кәсіпорынның территориясында келесі шарттарға сай орналасуы керек:

• өндірістік және қосалқы цехтарға мүмкіндігінше жақын орналасу, жүкті қабылдауға, сақтауға,түсіруге ыңғайлы болу;

• жүктердің барлық түрлерінің тасымалдануы ыңғайлы болуы;

• қойма бөлмелерінің мүмкіндігін толығымен пайдалану;

• өртке қарсы шаралардың, жарықтығы, вентиляциясы, шикізаттың сақтану кепілдігі;

• қойма жұмысшыларына ыңғайлы өндірістік жағдай туғызу.

Қоймаларды төменгі факторлар арқылы жіктеуге болады:

сақталатын материалдардың қасиеттеріне байланысты мамандандырылған және универсалды қоймалардың болуы. Мамандандырылғын қоймаларға-ұн, қант, отын, ыдыс қоймалары жатады. Универсалды қоймаға-неше түрлі машиналарға,қосалқы бөлшектерге, аспаптарға, санитарлы және арнайы киімдерге, концеляр тауарларға арналған қоймалар жатады.

өндірістік процестерге байланысты жабдықтаушы, өндірістік және дайын өнім қоймалары болып бөлінеді. Жабдықтаушы қоймаларға шикізат, материалдар және отын қоймалары жатады. Өндірістік қоймаға шикізаттың бөлек түрлеріне арналған жартылай фабрикаттар қоймалары жатады. Бұл қоймалар өндірістік цехтардың ішінде орналасады.Дайын өнім қоймаларына нан сақтайтын, өндірістік қалдықтарға арналған қоймалар жатады.

Тақырып 5.Өндіріс шығындары және өнімнің өзіндік құны

Жоспары:

1.Өнімнің өзіндік құны туралы түсінік

2.Өзіндік құнды құрайтын шығындардың жіктелуі

3.Өзіндік құнды қысқартудың көздері және факторлары

Лекция мақсаты: Қазіргі нарықтық экономикада, үлкен бәсекелестік деңгейінде әр кәспорын нарықты өз орнын алуға ұмтылады, сондықтан бәсекелестік қабілетке ие болу үшін әрбір шығарған өнімнің өзіндік құны төмен, әрі сапалы болуға ұмтылуы керек.

Лекция мазмұны: Өнімнің өзіндік құнының және өнім құнының арасында сапалы және сандық айырмашылық бар. Сандық айырмашылық кәсіпорындардағы жиналатын жиындар, өнімнің өзіндік құнына кірмейді (әлеуметтік сақтандыру қоры аударымды есептемегенде).

Өнімнің өзіндік құны туралы түсінік

Өнімді өндіруге және өткізуге жұмсалатын кәсіпорынның барлық ақшалай түрдегі шығындары

Қазіргі нарықтық экономикада, үлкен бәсекелестік деңгейінде әр кәспорын нарықты өз орнын алуға ұмтылады, сондықтан бәсекелестік қабілетке ие болу үшін әрбір шығарған өнімнің өзіндік құны төмен, әрі сапалы болуға ұмтылуы керек. Жоғарыда аталған өнімнің өзіндік құнға кіретін шығындарының кейбір түрлерін қысқарту, (мысалға өндірістік ақыларды айыппұл, болдырмауға тырысу, штраф) сөйтіп өнімнің өзіндік құнын төмендетуге әр кәсіпорын талпынуы қажет.

Өнімнің өзіндік құны оның құнының бір бөлігі. Ал өнімнің құны өндірістік кәсіпорынның жиналатын пайдасы, осы пайданың бір бөлігі орталықтанған жүйе бойынша халық, мемлекет пайдасына ұласады. Өнімнің өзіндік құнының сомасы мен оның құнының арасындағы айырмашылық өнімнің құнының төмендеу негізі болуы керек.

Өзіндік құнға мыналар кіреді: Жұмсалған шикізаттың, материалдардың, отынның, энергияның құны, машиналардың, үйлердің, ғимараттардың құнынан пайзбен есептеп амортизацияға төленетін төлем және еңбекке төленетін шығындар. Кәсіпорындардың өнім өткізуге, басқару ісіне жұмсаған шығындары мен таза табыстың кейбір элементтері де (әлеуметтік қауіпсіздендіру қорының бөлінген үлесі) өзіндік құнға кіреді.

Кәсіпорынның баға саясаты

Жоспары:

1.Баға: мәні, қызметі, факторлары

2 Баға жүйесі

3.Баға саясаты

Лекция мақсаты: Бағалар статистикасы әлеуметтік – экономикалық статистиканың құрамды бөліміне кіреді, ол экономикалық қатынастар сферасындағы іс-әрекет ететін барлық бағалар жүйесін зерттейді.

Лекция мазмұны: Бағалар өндіріс процесінде және тауар айырбастау процесінде қалыптасады, оның экономикалық механизмдегі мәні маңызды. Қазақстан экономикасындағы түбегейлі өзгерістер және оның рыноктық негізіндегі шаруашылық етуге ауысуына байланысты мемлекеттік құрылымы бұрынғы басқару механизмін радикалды сындыруға алып келді

Бағаның мәні, қызметі, факторлары

Баға – негізгі құндық өлшегіш болып табылады. Бағаның статистиканың объекті ретінде оқытылуы макро және микроэкономика позициясында қарастырылуы керек. Макроэкономика позициясынан бағаға салалық пропорциялар, ұлттық табысты бөлу жүйесі, салық салу және несие беру, шығындардың құрылу реті және тағы басқалар әсер етеді. Микроэкономика позициясынан баға нақты кәсіпорын, фирма деңгейінде қызмет жасап, табысты қамтамасыз ететін механизм ретінде қарастырылады.

Бағалар статистикасы әлеуметтік – экономикалық статистиканың құрамды бөліміне кіреді, ол экономикалық қатынастар сферасындағы іс-әрекет ететін барлық бағалар жүйесін зерттейді.

Бағалар өндіріс процесінде және тауар айырбастау процесінде қалыптасады, оның экономикалық механизмдегі мәні маңызды. Қазақстан экономикасындағы түбегейлі өзгерістер және оның рыноктық негізіндегі шаруашылық етуге ауысуына байланысты мемлекеттік құрылымы бұрынғы басқару механизмін радикалды сындыруға алып келді. Жоспарлы экономика шартында бағалар ортақтандырылып құрылатын. Бағалар жүйесі тізбектеліп, қатарласа кең – байыту және шикізат салаларынан соңғы цикл өніміне және халықтың тұтынатын тауарларына ауысып құрылды. Бағалар жүйесін қайтадан қарастыру 5 – 10 жылда бір рет өткізіліп отырды, олардың арасындағы мерзімде бағалар бір қалыптылығын қамтамасыз ететін принципі ұсталынды. Рыноктық негіздегі шаруашылық етуге ауысқаннан кейін негізгі орынды ерікті бағалар алды.

Тақырып 5. Өндірісті материальды – техникалық қамтамасыз ету

Жоспары:

1. Өндірісті материальды техникалық қамтамасыз етудің міндеттері

2. Материалдық ресурстарға қажеттілікті анықтау

3. Материальдық запастар және оларды басқару

Лекция мақсаты: Материальды - техникалық қамтамасыз ету кәсіпорынды өнімді дайындауға қажетті материальдық ресурстармен уақытылы жабдықтауға, материальдық ресурстарды ұтымды пайдалану, соның ішінде ресурстардың жоғалымын минимумға дейін төмендетуге, жеткізудің үзілу қаупін төмендету мақсатында жеткізушілермен жұмысты жүзеге асыруда қажет.

Лекция мазмұны: Қазіргі кездегі материальды – техникалық қамтамасыз етуде қызметтің келесі үш бағыты бөлінеді.. жоспарлау; басқару және есеп; материальдық операциялар, яғни тауарлардың қозғалуы бойынша шаралар. МТҚ қызметінің жоспарлаудағы қажетті алғашқы мәлімет, бұл тұтынушылар.