5.1. Өндірісті материальды техникалық қамтамасыз етудің міндеттері

Материальды - техникалық қамтамасыз ету кәсіпорынды өнімді дайындауға қажетті материальдық ресурстармен уақытылы жабдықтауға, материальдық ресурстарды ұтымды пайдалану, соның ішінде ресурстардың жоғалымын минимумға дейін төмендетуге, жеткізудің үзілу қаупін төмендету мақсатында жеткізушілермен жұмысты жүзеге асыруда қажет. Отандық кәсіпорындар үшін нарықтық қатынасқа көшкенге дейін материальдық ресурстарды орталықтандырылған және қорлық бөлістіру тән болды.

Қазіргі кездегі материальды – техникалық қамтамасыз етуде қызметтің келесі үш бағыты бөлінеді.. жоспарлау; басқару және есеп; материальдық операциялар, яғни тауарлардың қозғалуы бойынша шаралар. МТҚ қызметінің жоспарлаудағы қажетті алғашқы мәлімет, бұл тұтынушылар. Олардың сұранымы нәтижесінде өнімге тапсырыстар жасалады яғни тапсырыстардың көлемі, номенклатурасыжәне дайындау мерзімі.

Материалды-техникалық жабдықтау ұйымдарының шаруашылығын талдау айналым шығындарын төмендетуге, өндірістен тыс шығындарды және жоғалтуларды болдырмауға, еңбек, материал және қаражат ресурстарын пайдалануда үнемдеу тәртібін сақтауға келісім міндеттемелерін және еңбек ақы, пайда және табыстылық бойынша жоспарлауды орындауға көмектеседі.

Кәсіпорындарда нарық жүйесіндегі экономикалық талдау, жоспарлауда, басқаруда, бақылауда және шаруашылық қызметте жоғары нәтижелерге қол жетуде маңызды құрал болып табылады.

Материалды-техникалық жабдықтаудың болашақтағы технико-экономикалық көрсеткіштердің негізгі ерекшеліктері болып мыналар табылады.

- жабдықтау – сату ұйымдарының шаруашылық қызметінің барлық жабдықтарын зерттеудің кешенді сипаты;

- құрамына жүйелі келу негізінде талдаудың оперативті, алғашқы шаруашылық-аралық, салыстырмалы түрлерін интенсивті дамыту;

- тереңгі резервті анықтау, оларды іске асыру шаруашылықты ұтымды жүргізу, қолдағы ресурстарды жан-жақты пайдалану үшін қажет.

Материалдық ресурстарды үнемдеу жолдары өте көп. Олардың негізгі бағыттарын төмендегідей көрсетуге болады:

• қалдық пен шығынды қысқарту;

• ақауы бар өнімдерді жою;

• шикізат, материал және олардың алмастырушылардың жаңа түрлерін қолдану:

• жаңа технология еңгізу;

• екінші реттік шикізатты пайдалану.

Үнемдеу резервтерін шоғырландыруға ең көп жерді материалды – шикізаттық және энергетикалық ресурстарға бағалардың өзгеруін көрсетеді.

Үнемдеу резервтерінің көп түрлігін 2 түрге бөлуге болады: біріншіге, өндіріс технологиясын және пайдалануды жетілдіремеуден болатын энергия материалдар, шикізаттын тікелей шығындарын және қалдықтарын жатқызуға болады. Оған жаңа өндірістік тұтыну қалдықтарын қосамыз. Үнемдеу резервтерінің екінші түріне материалдық шығындарды қысқартудың көрінбейтін мүмкіндіктері жатады, олар белгілі шаралар кезінде ғана кезде түседі. Мысалы, өнімнің бір түрін материалды өз қажет ететін өніммен алмастыру.

Үнемдеудің әлеуетті резервтерін мөлшерлік бағалау кезінде ресурстарды сақтаудың негізгі бағыттары ішінен келесілерді айрықша көрсету қажет:

• Материалдық ресурстарды пайдалану коэффициентін көрсетуге әкелетін, ұйымдастыру және ғылыми-техникалық шаралар арасында шикізат, материалдар, энергиясын қалдықтарының және қамтамассыз шығындарының болуын қысқарту;

• Көлемді өсіру және екіншілік материалдық және отын-энергетикалық ресурстарды пайдалану тиімділігін көтеру (соның ішінде жаңа өнімді жасау бойынша шаралар арқасында);

• Шикізат және материалдар запастарын оларды оптималдау және өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру және энергетикалық қалыпты түрлерін едәуір тиімділерін алмастыру арқасында қысқарту;

• Шикізат, материалдар және энергияның қалыпты түрлерін едәуір тиімділерінен алмастыру;

• Өндірісті кеңейту және шикізат материалдардың жаңа прогрессивті (соның ішінде жасанды) түрлерін пайдалану;

• Ұзақ уақыт пайдалану өнім сапасын көтеру есебінен тұтынушылық құнның қосалқысына есептегенде шикізат, материалдар және энергияға қажеттілікті қысқарту және тағы басқалары материалдық ресурстарды тиімді пайдалану, шешу, мүмкіншілікті іздеу және үнемдеу жолдарын анықтау, әрі жұмысшылардың еңбек ақы қорын көбейту мәселесі, ресурстарды жұмыс орындарында үнемдеумен байланысын анықтап, кәсіпорын табыстылығын өсіруіне әсерін анықтайды. Нәтижесінде кәсіпорын өндірісті материалдық ресурстармен дер кезінде қамтамасыз етуі және қосалқы қажеттілігі, айналым қордың айналым уақытының қысқарту жолдары анықталады. Сонымен қатар қаржы мәселесі де шешіледі.

7 – тақырып. Кәсіпорынның инновациялық инвестициялық іс әрекеті