Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Экономика және өңдірісті ұйымдастыру лекциялар...doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
996.35 Кб
Скачать
    1. Тарифтік жүйе

Еңбек ақы есебінің маңызды элементі оның техникалық нормалануы, яғни жұмыстың түрлері бойынша еңбектің күрделілігі мен жұмысшылардың біліктілігін ескере отырып, жұмыс уақыты шығынын нормалау.

Тарифтік жүйе – еңбек ақыны дұрыс реттеудің негізі бола отырып, жұмыстың саны мен сапасына және жұмысшылардың біліктілігіне қарай еңбек ақыны саралауды қамтамасыз етеді. Тарифтік жүйе жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне қарай жұмыстың әр түріне кететін жұмыс уақытының мөлшерін анықтайды. Жұмыстың күрделігіне қарай еңбек ақының мөлшері тарифтік жүйеде қаралады. Тарифтік жүйенің негізгі элементтері болып мыналар табылады:

  • тарифтік кесте;

  • тарифтік мөлшерлеме;

  • трифтік мамандық анықтамалары.

Тарифтік кесте арқылы жұмысшалар мен қызметкерлердің әрбір топтарының арасында төленуге тиісті еңбек мөлшерінің арақатынасы анықталады (сараланады). Тарифтік кестеде тарифтік еңбек ақы (сағаттық, күндік, айлық) осы саладағы әртүрлі жұмыстарға төленетін мөлшерде бектіледі. Тарифтік коэффициент әрбір разрядтың тарифтік мөлшерлемесінің бірінші разрядтың есептік мөлшерлемесіне қатынасын білдіреді. Тарифтік коэффициент осы разрядтағы жұмысшының сағаттық еңбек ақысын есептеу үшін қолданылады және ол бірінші разрядтағы жұмысшының тарифтік мөлшерлемесін оған бекітілген тарифтік коэфициентке көбейту арқылы анықталады.

Тарифтік мөлшерлеме разрядтар арасындағы еңбек ақы қатынастарын тағайындау үшін қажет. Тарифтік мөлшерлеме бірінші разряд үшін абсалюттік деңгейде тағайындалады және жұмысшының сағаттық мөлшерлемесін білдіреді. Басқа да разряд үшін тарифтік мөлшерлеме бірінші разрядтың мөлшерлемесін сол тарифтік кестедегі басқа разрядтардың тиісті коэффициеттеріне көбейту арқылы анықталады.

Тарифтік-мамандық анықталамалары өндірістің түріне байланысты мамандану ерекшеліктерін ескере отырып, әрбір сала бойынша немесе кәсіпорын бойынша бөлек жасалады. Ол осы салалардың күрделілігі мен нақтылығын және жауапкершілігін, сонымен қатар осы жұмыстарға бекітілген разрядтарды көрсете отырып, әрбір жұмыстың түріне өндірістік сипаттама береді. Соымен қатар анықтамада жұмысшыға разряд беру үшін оның дағдысы мен машықтану дәрежесінің сипаттамалары беріледі.

Басшылардың, мамандардың және орындаушылардың (қызметкерлердің) еңбек ақылары штаттық кестеде көрсетілген лауазымды төлемақының негізінде төленеді.

Жұмысшыларға тағайындалған разрядтар, лауазымдық жалақылар еңбек келісім шартында және бұйрықта көрсетіліп, ұйымның есеп бөліміне жұмысшылармен есеп айырысуды жүргізу үшін беріледі.

    1. Еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру

Еңбек ақы деп – салықтар мен басқа да ұсталымдарды шегермей жалданушы жұмысшыға орындаған жұмыстары үшін ақшалай немесе натуралдық түрде төленетін сыйақыларды түсінеміз.

Әрбір жұмысшының жал ақысы орындалған жұмыстың санына, спасына және күрделілігіне байланысты болады.

Жұмысшылардың материалдық қызығушылығын күшейті үшін сыйақы жүйесі, жыл ішінде жұмыстың нәтижесі бойынша марапаттау және басқа да материалдық ынталандыру жүйелері енгізілуі мүмкін.

Жұмыс берушіге әрбір жұмысшы үшін еңбек ақы көлемін тағайындауға құқық берілді. Бірақ, ол Қазақстан Республикасының заңында көрсетілген ең төменгі жалақы көлемінен төмен болмауы керек.