4.7 Материалдық қорлардың синтетикалық есебі

Қаржылық есептің халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті жасамайтын ұйымдар материалдық қорлардың есебін 1310 «Материалдар» шотының «Шикізаттар мен материалдар», «Сатып алынған жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдар, тетіктер мен бөлшектер», «Отын», «Ыдыс және ыдыстық заттар», «Қосалқы бөлшектер», «Басқа да материалдар», «Өңдеуге берілген материалдар», «Құрылыс материалдары» сәйкесті шоттарында жүргізеді.

«Шикізаттар мен материалдар» шотында өндірілетін өнімнің құрамына еніп, оның негізін құрайтын немесе өнімді дайындағанда оның қажетті құрамдас бөлігі болып табылатын шикізаттар мен негізгі материалдар және құрылыс материалдарының есебі жүргізіледі. Бұл шотта сонымен қатар құрылыс процесі кезінде пайдаланылатын (өнім өндіру, жұмыс пен қызмет орындау кезінде) және құрылыстың шаруашылық мақсаттары үшін қажетті көмекші материалдарды да есебі жүргізіледі.

«Сатып алынған жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдар, тетіктер мен бөлшектер» шотында құрылысқа немесе дайындалған өнімді жинақтауға, өңдеуге арналған құрылыстық тетіктер мен бөлшектердің нақты бары және олардың қозғалысы есепке алынады. Мұнда сонымен қатар құрылыс индустриясы (өнеркәсіптік) ұйымдарындағы сатып алынған жартылай фабрикаттардың да есебі жүргізіледі.

«Отын» шотында тасымалдау құралына пайдаланылатын, сондай-ақ құрылыстың технологиялық қажетіне, энергия өндіруге, ғимараттарды жылытуға пайдаланылатын (мұнай өнімдері мен дизельдік отын, керосин, бензин) отындардың нақты бары және қозғалысы есепке алынады. Мұнай өнімдеріне қолданылған талондардың есебі де осы шотта жүргізіледі,

«Ыдыс және ыдыстық заттар» шотында барлық ыдыстар мен ыдыстық заттар түрлерінің (шаруашылық бұйым ретінде қолданылатындардан басқалары), сондай-ақ ыдыстардарды дайындауға және жөндеуге арналған материалдар мен бөлшектердің есебі жүргізіледі.

«Қолсалқы бөлшектер» шотында ұйымның пайдалануындағы машиналар мен жабдықтарды, көлік құралдарын және айналымдағы немесе қордағы автокөлік дөңгелектерін жөндеуге арналған қосалқы бөлшектердің нақты бары және қозғалысы есепке алынады.

«Басқа да материалдар» шотында өндіріс қалдықтары (кесінділер, металл сынықтары) негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдық құндылықтардың есебі жүргізіледі. Бұл шотта сонымен қатар өндірістік қорлардың құрамында жоғары үлес алмайтын болса, отынның есебі жүргізіледі.

«Өңдеуге берілген материалдар» шотында басқа жаққа өңдеуге берілген, болашақта өңдеуден алынған бұйымның өзіндік құнының құрамына кіретін материалдар есептелінеді. Материалдарды өңдеу үшін басқа жаққа төленген шығындар өңдеуден алынған бұйымдар есептелінетін шоттардың дебетіне апарылады.

«Құрылыс материалдары және басқалары» шотында тікелей құрылыс жүргізуге және құрылыс-монтаж жұмыстарын орындауға, сондай-ақ құрылыс бөлшектерін дайындауға пайдаланылатын материалдар мен құрылыстың басқа қажеттігі үшін қолданылатын тауарлық-материалдық құндылықтардың есебі жүргізіледі.

Қорларды сатып алу кезінде олар сатып алудың нақты өзіндік құны бойынша бағаланады. Ол қорлардың сатып алу бағасы мен оларды дайындау және ұйымға жеткізу шығындарынан тұрады. Материалдардың жоспарлы-есептік бағамен есебін жүргізу кезінде жоспарлы-есептік бағамен сатып алудың нақты өзіндік құндары арасындағы айырмашылықты есептеу әдісі арқылы анықталып, бөлек есептелінеді.

Сонымен, бухгалтерлік есепте 1310 «Материалдар» бөлімінің сәйкесті шотарының дебетінде түскен материалдардың құндары мына шоттардың кредитімен корреспонденциясы көрсетіледі:

- 3310 «Төленуге тиісті шоттар» - барлық үстемелер мен жабдықтаушылар шотына енгізілген басқа да шығындарды қоса (ҚҚС қоспағанда) жабдықтаушылар бағасы бойынша материалдардың құнына;

- 3390 «Басқалары» көлік ұйымдары мен тауар биржаларының қызметтері үшін төленген қызметтердің құны (ҚҚС қоспағанда);

- 1250 «Жұмысшылардың және басқа да тұлғалардың берешегі» - есеп беруге тиісті тұлға арқылы төленген материалдардың құны;

- 8310 «Көмекші өндіріс» - материалдарды ұйымның меншікті көлік құралдарымен тасымалдау шығындары және өзіндік өндірісте пайдалануға арналған өзіндік өндіріс материалдарының нақты өзіндік қүны;

- 6200 «Негізгі емес қызметтерден басқа да кірістер» - заңды және жеке тұлғалардан әншейін алынған материалдардың құндары; түгендеу кезінде артық шыққан материалдардың құндары.

Жабдықтаушылардан есеп-айырысу төлем құжаттарынсыз алынған (фактураланбаған) материалдар қоймада жасалынатын акті арқылы кірістеледі. Бұл материалдар жоспарлы-есептік бағамен не болмаса келісім бағасымен кіріске алынады. Келесі айда есеп-айырысу төлем құжаттары түскеннен кейін фактураланбаған материалдардың құндары жабдықтаушылардың құжаттарында көрсетілген нақты сома бойынша түзетіліп, жаңа жазу жазылады.

Акцептелінген және және төленген, бірақ айдың соңында жолда қалған немесе жабдықтаушының қоймасынан шықпаған материалдар жолдағы материалдар деп бөлініп материалдар есебі жүргізілетін шоттарда есепке алынады. Келесі айда есепке кіргізілген сомалар түзетіліп, ал келіп түспеген материалдар үшін төленген сомалар дебиторлық борыш ретінде есепте тұра береді.

Ұйымға тиісті емес (ұйымның өңдеуге алған, комиссиялық келісім шарт бойынша делдалдық ұйым ретінде сатуға алған, жауапты сақтауға алған) материалдары келісім шартта көрсетілген баға бойынша баланстан тыс шоттарда есепке алынады.

Өндіріске және басқа да қажеттіліктерге жұмсалған материалдар 20 «Материалдар» бөлімінің сәйкесті шоттарының кредитінен мына шоттардың дебетіне шығарылады:

- 8 «Өндірістік есеп шоттары» - өндіріске нақты жұмсалған материалдардың құны;

- 7110 «Дайын өнімдерді (тауарлар мен қызметтерді) сату бойынша шығыстар» және 7210 «Жалпы және әкімшілік шығыстар» - жалпы және әкімшілік мақсаттар үшін, сонымен бірге сату процесі үшін пайдаланылған материалдардың құны;

- 7400 «Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстар» - әншейін берілген және сатылған материалдардың құны;

Қаржылық есептің халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептіліктерін жасайтын ұйымдар материалдардың нақты барын және олардың қозғалысының есебін 1310 «Шикізаттар мен материалдар» және 1350 «Басқа да қорлар» шотында жүргізеді. Бұл шоттардың дебетінде алынған материалдардың құндары келесі шоттардың кредитімен корреспонденцияланады: 3300 «Қысқа мерзімді кредиторлық борыштар»; 4100 «Ұзақ мерзімді кредиторлық борыштар»; 6220 «Әншейін алынған активтерден кірістер»; 6280 «Басқа да кірістер» және т.б.

1310 «Шикізаттар мен материалдар» және 1350 «Басқа да қорлар» шоттарының кредиті мына шоттардың дебетімен корреспонденцияланады:

- 7110 «Өнімдерді сату және қызметтерді көрсету бойынша шығыстар»;

- 7210 «Әкімшілік шығыстар»;

- 7470 «басқа шығыстар»;

- 8 «Өндірістік есеп шоттары».