4.4 Материалдық қолардың жұмсалуын құжаттық жабдықтау

Материалдарды, құрылымдар мен бөлшектерді, отын мен жартылай фабрикаттарды өндіріске жөнелту деп олардың тікелей құрылыс жұмыстарына жіберілуін айтамыз.

Сонымен қатар бұған жөндеу және шаруашылық мақсаттары үшін, басқа жаққа, сондай-ақ артық немесе өтімсіз материалдық қорларды сату үшін жіберілгендерді жатқызуға болады.

Материалдар, отын, жартылай фабрикаттар мен басқа қосалқы материалдар өндіріске салмағы, көлемі немесе шоттар бойынша бектілген шығын нормативтері және өндірістік бағдарламаларға қатаң сәйкестендіріліп жіберілуі қажет.

Ұйымның әрбір қызмет бөлімінде қоймадан материалдарды алу үшін, сонымен қатар ұйымнан материалдарды шығару үшін құжаттарға қол қою құқығына ие тұлғалардың тізімі болуы тиіс.

Өндіріске материалдарды жіберу алдын ала бекітілген лимиттердің (шектердің) негізінде жүзеге асырылуы қажет.

Өндіріске материалдарды лимитттеу алдына ала бекітілген материалдар шығынының прогрессивті нормаларына, есепті айдың басындағы учаскіде пайдаланылмай қалған материалдарды есепке ала отырып, учаскінің өндірістік бағдарламаларына негізделуі қажет.

Өндіріске жіберілетін материалдарды лимиттеу ұйым басшысының тапсырмасы бойынша жоспарлау бөлімінің есептеулеріне негізделіп жабдықтау бөлімімен немесе басқа да бөлімдермен жүзеге асырылады.

Материалдарды жіберуге бектілген лимиттер материалдар қалдығының лимитін нақтылау кезінде, материалдарды ауыстыру немесе қателерді түзету барысында өзгертілуі мүмкін. Лимиттерді өзгерту оларды бекіткен тұлғалар арқылы орындалады.

Лимиттенген материалдарды өндіріске жіберу шектеп-алу карталары (ү. М-8) негізінде рәсімделеді.

Шектеп-алу карталарын жабдықтау бөлімі немесе басқа да бөлімдер материалдардың бір немесе бірнеше түрлері бойынша шығынның (тапсырыстың) бір түріне екі данамен бір айлық мерзімге жазып береді.

Шектеп-алу алу картасының бір данасы - ай басталғанға дейін материалдарды тұтынушы – цехқа (учаскіге), екінші данасы – қоймаға немесе цехтың (учаскінің) сақтау орнына беріледі.

Қоймашы цехтың немесе учаскінің өкілінің қатысуымен жіберілетін материалдарды міндетті түрде өлшеп шектеп – алу картасының екі данасына да материалдарды жіберген күнді, олардың санын және көлемін көрсетіп, материалдың номенклатуралық нөмірі бойынша лимиттің қалдығын анықтайды. Қоймашы цехтың (учаскінің) шектеп алу картасына, ал цех (учаскі) жұмысшысы қоймашының шектеп-алу картасына қол қояды.

Шектеп-алу картасы бір данамен де жазылуы мүмкін. Мұндай жағдайда цех (учаскі) жұмысшысы материалдарды алу кезінде қойма есебінің карточкасына қол қояды, ал қоймашы шектеп-алу картасына қол қояды.

Шектеп – алу картасы бойынша сонымен қатар өндірісте пайдаланылмаған (қайтарылған) материалдардың да есебі жүргізіледі. Бұл жағдайда ешқандай қосымша құжаттар толтырылмайды.

Шектеп-алу карталарының сандарын азайту үшін карталарды тоқсанға (жыртпалы айлық талондармен) жазып беруге болады. Онда операцияның түрі, материалды жіберіп отырған қойманың нөмірі, қабылдаушы цехтың (учаскі), шығынның шифірі, жіберілетін материалдың номенклатуралық нөмірі және атауы, айлық материалдар шығысының лимиті және өлшем бірлігі көрсетіледі.

Материалдарға деген қажеттілік жие болған кезде, онда шаруашылық не болмаса учаскі материалдарды жіберу үшін «Талап-жүкқағазын» (ү. М-15а) толтырады, ал өндіріске материалдардың жіберілуі, сондай-ақ өндірістен материалдар қайтарылуы немесе қоймадан учаскінің сақтау орындарына материалдардың орын алмасуы талап-жүкқағаздарымен рәсімделеді. Лимит шегінде материалдардың жұмсалуын бақылау лимиттерді пайдалану ведомостісі (картасы) арқылы жүзеге асырылады. Талап-жүкқағаздары негізінде жасалынған бұл ведомостілер материалдарды жіберу лимиттерінің пайдалануын ағымдағы бақылау үшін арналған жедел құжаттар ғана болып саналады.

Өндіріске лимиттен артық материалдарды жұмсау немесе материалдарды ауыстыру үшін арнайы талаптардың көшірмелерін толтыру қажет.

Материалдардың лимиттен тыс жұмсалуына: учаскінің өндірістік бағдарламаны артық орындаған кезде материалдардың қосымша жұмсалуы, материалдардың артық жұмсалуын және ақаудың орнын жабу үшін материалдардың қосымша жұмсалуы жатады.

Құжаттардың санын азайту үшін материалдардың жөнелтілуін рәсімдеу жүйесін (мысалы, учаскінің қоймасындағы) тікелей қойма есебі карточкаларында жүргізу қажет. Мұндай жағдайда материалдарды жіберу үшін шығыс құжаттары толтырылмайды, ал операцияның өзі бір данамен жасалатын, бухгалтерлік құжаттары болып табылмайтын шектеп-алу карталары немесе кітапшалары негізінде жүзеге асырылады. Өндіріске жіберілетін лимитті карточканың өзінде де көрсетуге болады. Мұнда шығын бағыттары да (калькуляциялық объект, учаскілік және басқа да қажеттіліктер) көрсетіледі. Мұндай жүйеде қойма есебінің карточкасы талдамалық есептің регистрі және бір уақытта айғақтайтын құжаттың қызметін де атқарады.

Кейбір құрылыс ұйымдарында құрылыс объектілерін құрылымдармен, бөлшектермен және материалдармен қамтамасыз ететін жинақтау бөлімдері болады. Олар материалдық құндылықтарды тікелей құрылыс орындарына контейнерлермен және ыдыстық заттармен жеткізуді ұйымдастырады. Мұндай жағдайда негізгі шығыс құжаты жинақтау картасы болып табылады. Оны өндірістік-техникалық бөлім үш данада толтырады. Оның бір данасы жұмысты орындаушыға, екіншісі - өндірістік-техникалық жинақтау басқармасына немесе басқа жабдықтау ұйымына беріледі, ал үшіншісі - өндірістік-техникалық бөлімде қалады. Жинақтау картасында құрылыс объектісі үшін негізгі материалдарға, бұйымдар мен құрылымдарға деген қажеттілік жөніндегі жалпы мәліметтер, оларды жоспар бойынша жеткізу, жыл және ай ішіндегі нақты жеткізілгені, сондай-ақ жылдың соңындағы қалдығы жөніндегі мәліметтер көрсетіледі. Жинақтау картасы материалдардың объектіге дер кезінде және кешенді түрде жеткізілуін бақылау үшін негіз болып табылады. Ол құрылыс объектісіне материалдарды лимиттенген мөлшерде жеткізу бойынша нормативтік құжаттың бөлігі болып саналады.

Ашық сақтаудағы материалдар (қиыршықтас, құм, қиыршықтасты құм және тағы басқа да сусымалы материалдар) тікелей құрылыс орындарына тасымалданады және олар материалдық-жауапты тұлғаның (жұмысты орындаушылардың, прорабтың) жауапкершілігінде болады.

Өндірісте пайдаланылатын сусымалы (сыпучие) материалдар әр уақытта өндіріске жіберу кезінде өлшеуге келе бермейді. Сондықтан өндіріске жіберілген сусымалы материалдардың көлемін анықтау үшін түгендеу жүргізу нәтижесінде есепті айдан кейінгі айдың бірінші күніне олардың қалдығын шығарады. Түгендеуді актімен рәсімдейді. Нақты жұмсалған материалдардың көлемін айдың басындағы материалдардың қалдығына ай ішінде түскен материалдардың көлемін қосып, түгендеудің нәтижесінде анықталған материалдардың қалдығын шегеру арқылы анықтайды. Басқа жаққа материалдарды жіберу құрылыс басшысының немесе соған өкілетті тұлғаның жазбаша келісімімен жабдықтау бөлімінің талап-жүкқағазын (ү. М-15а) рәсімдеуі арқылы жүзеге асырылады. Талап-жүкқағазы екі данада толтырылады. Бірінші данасы материалдарды жіберудің негізі ретінде қоймаға беріледі, екіншісі – материалдарды қабылдаушы жаққа беріледі. Материалдарды шығару арнайы өту құжатымен рәсімделеді. Басқа жаққа материалдарды жіберу және өту құжаты құндылықтарды алу үшін белгіленген тәртіппен толтырылған сенімхатты көрсеткеннен кейін рәсімделеді.