12 Дәріс. Сейсмикалық барлаудың мәліметтерін өңдеу, интерпретациялау. Сейсмикалық барлаудың мәліметтерін өңдеу. Оның мағынасы және нәтижелері.

Сейсмикалық барлаудың мәліметтерін өңдеу тіркелген жүздеген толқындардан бірнеше пайдалы толқындарды ажырату болып табылады. Күрделі сандық өңдеу көмегімен көптеген тұрақты және тұрақсыз кедергі толқындарды басу және толқындардың кинематикалық (келу уақыты), динамикалық (сигнал амплитудасы) сипаттамаларын анықтау орындалады. Ары қарай оларды бір рет шағылған немесе сынған (рефракцияланған) толқындармен сәйкестендіру (идентификация) керек. Өңдеу нәтижесінде толқындардың келу уақыты (t) өріс көзінен түрлі қашықтықта (x) болады. Сол бойынша ЭЕМ көмегімен:

• толқын годографы;

• профилограммалар (горизонталь бойынша , вертикаль бойынша төмен қарай пайдалы толқындар жазбалары);

• уақыттық қималар жасалады.

Өңдеу бір рет шағылған толқындардың сапалық интерпретациясымен бітеді. Бұнда сейсмикалық қиманың тік және көлденең (горизонталь және вертикаль) бағыттар бойынша өзгеру сипаттамасы беріледі. Әсіресе, уақыт қимасы көрнекі болады. Онда барлық құрылымдық (геометриялық) ерекшеліктер көрінеді.

6 сурет. Шағылған толқындар әдісі уақыттық қимасы.

Сейсмограммаларды өңдеу.

1. Сейсмикалық мәліметттерді өңдеудің негізін математикалық 3 операция құрайды: Фурье түрлендіруі, конволюция және корреляция.

2. Уақыт қимасын жасау. Шағылған толқындар әдісі мәліметтерін өңдеу кезінде уақыт қимасын жасайды. Уақыт қимасы – белгілі бір тәртіппен таңдалған және түрлендірілген сейсмограммалар ( сурет). Бұнда жазбалар нөлдік уақытқа (t₀) келтірілген: толқынның жүрген уақыты жарылыс нүктесінен қабылдағышқа дейінгі ара қашықтық нөлге тең болғанда алынған. Ол үшін алынған сейсмограммаларға кинематикалық түзетулер енгізіледі.

Көп арналы автоматты жазбаларда уақыт қимасы ЭЕМ-да жасалады. Оларда бір рет шағылған толқындар уақытына сәйкес синфазалық осьтерді анықтап, t₀ сызықтарын алады. Әр t₀ сызығы геологиялық қиманың бір шағылдырушы шекарасына тән.

Уақыт қималары шағылдырушы шекаралардың тереңдігі туралы ақпарат бермегенімен, геологиялық құрылыстың негізгі ерекшеліктерінен түсінік береді және шағылған толқындар әдісі мәліметтерін сапалық интерпретациялаудың маңызды нәтижесі.

3. Ортақ тереңдік нүкте әдісінде профильдің әр нүктесі (жазба нүктесі) үшін бірнеше сейсмикалық трасса (N) болады, ол дегеніміз жазба ортаға симметриялы орналасқан бірнеше жарылыс нүктесінен (ЖН) және сейсмикалық қабылдағыштардан (СҚ) жүргізіледі. Бұндай бақылау жүйесінде профильдердің барлық нүктесінде (ЖН) мен (СҚ) жалғасып орналаса алады, ал оларды көшіру саны асырып өлшеу есесіне (N) байланысты.

7 сурет. Ортақ тереңдік нүкте әдісі мәліметтерін өңдеу.

Сейсмикалық барлау мәліметтерін сандық интерпретациялау. Сандық интерпретациялаудың мағынасы мен қорытынды нәтижелері.

Годографтар мен уақыт қималарының сандық интерпретациясы жылдамдық қимасын зерттеуден басталады. Шағылдырушы және сындырушы шекаралардың әрқайсының үстіндегі қабаттардың орташа жылдамдықтары (V_ор) анықталады. Ары қарай уақыт қимасы тереңдік қимасына айналады, ол дегеніміз қиманың геометриясы (шекаралар тереңдігі, еңіс бұрышы(φ)) және профиль мен тереңдік бойынша қабаттық, орташа, шекаралық жылдамдықтардың таралуы анықталады.

Қорытынды кезеңде нәтижелерді геологиялық түсіндіру (интерпретация) өткізіледі. Ол үшін геологиялық ақпарат, бұрғылау мен ұңғыларды геофизикалық зерттеулер (ҰГЗ немесе каротаж) деректері қолданылады. Интерпретация сейсмикалық-геологиялық қима тұрғызумен аяқталады. Бұл, іс жүзінде, құрылымдық-геологиялық қима, тек сейсмикалық барлау мен каротаж мәліметтері бойынша жасалады. Сонымен қатар, құрылымдық карта жасалады.