Ауырлық күшінің қалыпты мәні.

Ауырлық күшінің қалыпты мәні (γ₀) деп Жерді тығыздығы бірдей қабаттардың жиынтығы деп алғандағы оның айналуы және тартуымен түсіндірілетін ауырлық күшін айтады.

Клеро Жерді сфероид деп алып, ауырлық күшінің қалыпты мәнін есептеудің жуықталған формуласын шығарды:

, (6.5)

мұндағы g_э - экватордағы ауырлық күші; φ – бақылау (өлшеу) пунктінің географиялық ендігі; β – сфероидтың қысылуы және айналуының бұрыштық жылдамдығына байланысты коэффициент.

Жер геоид болғандықтан, оның бетінің ауырлық күші мәні келесі формуламен есептеледі:

, (6.6)

мұндағы φ и λ – бақылау нүктесінің географиялық ендігі мен бойлығы, g_э – экватордағы орташа ауырлық күші.

β, β₁ және β₂ коэффициенттері Жердің пішініне, айналуының бұрыштық жылдамдығына, массалардың орналасуына байланысты. Олар көптеген тәжірибелік өлшеулер арқылы анықталады. Қазіргі кезде β = 0,005302, β₁ = 0, 000007, β₂ = 0 және g_э=978,013 Гал-ға тең формула қолданылады.

шамасын жер бетінің кез-келген нүктесі үшін анықтауға арналған арнайы кестелер жасалады. Белгілі бір нүктеде g_н мәнін өлшеу арқылы тауып, сол нүкте үшін γ₀ мәні арнайы кестеден алынады. g_н - γ₀ айырмасы арқылы бақылау нүктесіндегі ауырлық күшінің аномалиясы (g_а) мәні анықталады.

Ауырлық күші редукциясы.

Өлшеулер кезінде алынған ауырлық күші шамаларына түзетулер (редукция) енгізіледі. Түзетулердің енгізілу себебі: егер қалыпты шама геоид бетіне тән болса, өлшенген шама жердің табиғи бетіне байланысты. Осы айырмашылықты жою үшін жердің түрлі беттерінде өлшенген шамаларды бір деңгейге – геоид деңгейіне келтіреді. Бұл операция өлшеу нүктелерінің биіктігі, аралық қабаттың тартуы және рельеф үшін түзетулер енгізу арқылы орындалады. Түзетулер редукциялар деп атайды. Олардың негізгілері: а) биіктік үшін түзету – өлшенген шаманы g_н мұхит (геоид) деңгейіне келтіру мақсатында биіктік үшін түзету Δg₁ енгізеді. Бұл түзетуді «бос ауа» үшін немесе Фай түзетуі деп атайды және , мұндағы , миллиГал, H (теңіз деңгейімен салыстырғанда бақылау нүктесінің биіктігі), метр, формуласымен есептеледі. Егер, нүкте геоид деңгейінен жоғары орналасса, түзету мәні оған қосылады, егер төмен орналасса алынады; б) аралық қабаттың тартуына түзету – бұл түзетудің Δg₂ мәнін табу үшін нүкте биіктігі мен теңіз деңгейі арасындағы аралық қабаттың тарту әсерін есептейді. Ол үшін жалпақ параллель пластинаның тарту формуласы: , мұндағы H – бақылау (өлшеу) нүктесінің абсолюттік биіктігі, м, - аралық қабаттың орташа тығыздығы, г/см³, қолданылады. в) рельеф үшін (топографиялық) түзету – таулы аудандардағы түсірулерде өлшеу нүктесіндегі мәнге оны қоршайтын жергілікті рельефтің әсері үшін түзету (топографиялық түзету) Δg₃ енгізу қажеттігі пайда болады. Δg₃ есептеудің түрлі тәсілдері бар. Рельефтің әсері бақыланған шаманы тек азайтатын болғандықтан, оның мәні қосу арқылы енгізіледі.

Биіктік үшін түзету мен аралық қабаттың тартуына түзетудің сомасы Буге редукциясы, ал егер түзету тек биіктік үшін енгізілсе, Фай редукциясы деп аталады.