1.Гендік мутациялар, жіктелуі, алғашқы патологиялық эффектердің варианттары.

Репарация механизмімен жөнделмеген гендердің химиялық құрылымының өзгерісі гендік мутация д.а. Гендік мутация 3 категорияға жіктеледі:

1) Бір негіздің екінші негізге алмасуы(барлық генді мутацияның 20% -і.)

2)Рамкадан жылжуды санау(нуклеотидтер санының өзгеруі)

3) Инверсия(гендегі нуклеотидтердің орналасуының өзгеруі) Алғашқы патологиялық эффектісі-генді мутация нәтижесінде п.б. Жасушада ұлпада және мүшелерде биохимиялық каскад бұзылысы жүреді.

Алғашқы патологиялық эффекттің 4 варианты бар :

1) Ген белсенділігінің күшті болуына байланысты артық өнімдер түзіледі

2) Аномальді ақуыздардың түзілуі –осы ақуыз қызмет ететін жердегі жасушаларда және мүшелерде бұзылыстар болады.

3) Алғашқы өнімдердің болмауы ақуыздардың болмауына байланысты биохимиялық реакция жүрмейді, яғни токсинді өнімдер түзіледі

4) Қалыпты алғашқы өнімдер санының мөлшері аз түзіледі.(талассемия)

2.Микроцитогенетикалық синдромдар (Прадера-Вилли синдромы,Энгельман синдромы) клиникалық.Көрінісі,диагностикасы.

Микроцитогенетикалық синдромдар

• Бұл топқа хромосомалық бөліктердегі аз дупликация немесе делецияға байланысты синдромдар жатады.

• Көріну жиілігі-1:50000-100000

• Клиникалық көріну-делеция мен дупликацияның ұзындығына немесе ата-ананың хромосомасына байланысты.Ол екі синдромды зерттеу кезінде ашылады.

Прадера-Вилли синдромы

Ауру алғаш рет 1956ж сипатталған.Оның даму себебі әкесінің 15 хромосомасының q11-13 аймағындағы гендердің активсізденуі. Аурудың дамуының 3 тетігі(механизмі)белгілі:

• Әкесінің 15 хромосомасының 15q11-13 сигментінің делециясы.

• 15 хромосомасының аналық дисомиясы.

• 15 хромосоманың импринтингтік учаскесінің құрылымының өзгеруі.

Аурудың алғашқы белгілері туыла сала байқалады.Олардың негізгілері-бұлшықет гипотониясы,еме алмауы,салмағының кем болуы.Денесінің және аяқ-қолының майлануы,гипогонадизм(жыныс бездерінің дұрыс дамымауы),ойлау қабілеті төмендейді,аяқ-қол саусақтары кішкентай. Бұл синдромды анықтау үшін молекулалық-генетикалық және цитогенетикалық қолданылады

Энгельман синдромы

Бұл ауруды 1965ж Энгельман сипаттаған.Аурудың этиологиялық факторлары болып 15 хромосоманың бірі ата-аналық дисомиясы және 15 q11-q13 учаскесіндегі хромосомалық аномалиялар саналады. Бұл ауруда бір ата-аналық дисомия әкесінікі,құрылымдық өзгерістер ана хромосомасында болады.

Ауру айқын байқалатын олигофрения және сөйлей алмаумен сипатталатын психомоторлық дамудың кешігуі күйінде байқалады. Аурулар кеш жүре бастайды және жүруі ерекше болады.Аурудың негізгі көрінісі бет әлпеті ерекше себепсіз күлуі саналады,сондықтан оны кейде «бақытты қуыршақ бейнесіндегі синдром»д.а.Бұл синдромды анықтау үшін молекулалық-генетикалық және цитогенетикалық қолданылады.

3.Белгілердің тұқымқуалау типі.Жынысты тіркес тұқымқуалау(Х-тіркес Тұқым қуалау, голландиялық тұқымқуалау) Тұқымқуалау типтері 2-ге бөлінеді:аутосомды,жынысты тіркес.Жынысты тіркес Х-тіркесті және У-тіркесті болып бөлінеді.Геннің сипатына байланысты Х-тіркесті тұқымқуалаудың доминантты және рецессивті түрлері бар. Х-тіркесті доминантты тұқымқуалау гомозиготалы ұл және гетерозиготалы қыз балаларда байқалады. Барлық ұлдары сау,барлық қыздары ауру болады.Ауру адамдардың көбею қабілеттілігі сақталатын болса онда популяцияда ауру әйелдердің ауру еркектерден 2 есе көп болуын күту керек.Ауру еркектердің балалары ғана Х-тіркес доминантты және аутосомалық,доминантты тұқымқуалауды ажырытуға мүмкіндік беретіндіктен екінші жағынан отбасындағы ұрпақ санының шектелуіне байланысты тұқымқуалаудың сипаты туралы бір жақты қорытынды жасау қиынға түседі.Х-тіркесті рецессивті тұқымқуалау типінің гемофилия,дальтонизм,Дюшен дистрофиясынан басқа бірнеше мысалдар белгілі.Дальтонизм гені еркектердің фенотипінде жиі байқалады(7%).Ал әйелдердегі фенотиптік әсері 0,5% ғана,барлық гетерозиготалы күйде әйелдердің 13% де кездеседі.Дюшен миодистрофиясында дитрофин генінің экзон бөлігінің делециясы(60%)және т.б.гендік өзгеріс салдарынан ақуыз синтезделмейді,синтезделгеннің өзінде түгел ыдырап кетеді.

У-тіркескен монгендік аурулар сирек кездеседі және олар әкесіне ұлбалаларына беріледі.

Қазіргі кезде У-хромосомада орналасқан жүзге жувқ гендер анықталған.Олардың көшілігі ағзаның еркек типті фентип бойынша дамувн қадағалайды,сперматогенезге қатынасады және дене тіс жүйесінің өсуін бақылайды.Кейбір гендердің мутациясы аталық без,қуық безі рагының дамуна алып келеді.

У-хромосома гендерін 3 топқа бөледі:1)Х және У хромосомаларда бірдей болатын псевдоаутосомалық аймақ гендері.Бұл гендердің мутациялары сперматогенез мейозында гоносомалардың коньюгациялануын бұзвп бедеулікке алып келеді.

2)Рекомбинацияланбайтын Ур және Уq аймақтарында орналасқан 10 Х-У гомологтық гендері.Бұл гендер көптеген ұлпалар мен мүшелерде,сол сияқты аталық безде және қуық безінде экспрессияланады.

3) Рекомбинацияланбайтын Ур және Уq аймақтарында орналасқан 11У-спецификалық гендер.Бұл гендердің өнімдері протинкиназа және фосфотаза қызметтерін атқаратын транскрипция факторлары және цитокиндер рецепторлары рөлдерін атқаруы мүмкін.

4.Хромосомалық аурулар.Патау синдромы.Клиникалық көрінісі,диагностикалау.

Хромосомалық ауру түрлері хромосома санының (геномдық мутация )және құрылымының өзгеруіне(хромосомалық аберрациялар)байланысты дамиды. Хромосоманың өзгеруі нәтижесінде генетикалық теңгерім ауытқиды(гентикалық материалдың артықшылығы немесе жетіспеушілігі) да,ағзаның қалыпты дамуы бұзылады.Хромосомалық патологияның адам эмбрионының немесе ұрығының өліміне әсері өте жоғары:спонтанды түсіктердің орта есеппен 40% хромосомалық өзгерістің салдарынан дамиды.Барлық өлі туылғандардың 6%-де тұрақты хромосомалық мутация түрлері табылады.Тірі туылған 1000 нәрестенің 3-4 –де әртүрлі хромосомалық аурулар байқалады.

Патау синдромы 13 хромосома бойынша трисомияда пайда болады және жаңа туылған 5000 баланың біреуінде байқалады.Ауруға тән белгілер-«қоян ерін» және үстіңгі ерін мен таңдайдың жарықшақтануы,жүйке және жүрек-тамыр жүйесінің ақаулары,полидактилия.Ауру балалар өмірінің алғашқы 3 айында өлімге душар болады,кейде 5жасқа дейін өмір сүреді.