8.Паняцце пра СзалС…

СзалС–СС, часткі якіх аб’яднаны падпарадк. злучнікамі ці злуч. словамі і рознымі відамі сінтаксічных адносін,з’яўл.нераўнапраўн.Складаназалежныя сказы заўсёды складаюцца з рознатыповых частак ― галоўнай і даданай. Сувязь між часткамі двухбаковая: даданая частка паясняе галоўную, і галоўная ў многіх выпадках патрабуе паясн. Несамастойнасць галоўнай часткі ў розных тыпах СзалС мае наступныя фармальныя паказчыкі:

1) абавязковая яе непаўната: у некаторых тыпах сказаў галоўная частка не ўключае дапаўнення: Я бачыў(тое), як…; 2) наяўнасць у гал. ч. суадн.слоў, якія патрабуюць паяснення: З тых краін, што…

3) наяўн. у галл. ч. заключальных злучнікаў-часціц то, дык: Як будзеш у балгараў, у братняй іх краіне, дык не забудзь наведаць даліну, руж даліну. 4) дад. ч, а не гал. можа заключ. асн.думку выказв: Зразумеў,што…

9.Падыходы да класіфік СзалС.:…

У сінтаксічнай навуцы ў розныя часы былі выпрацаваны тры прынцыпы класіфікацыі складаназалежных сказаў.

1. Фармальная класіф.( А.М.Пяшкоўскі, Булахоўскі... ) У аснове– сродкі сувязі гал і дад.частак. Вылучал. 2 групы: сказы са злуч.словамі (адноснае падпарадкаванне) і сказы са злучнікамі (злучнікавае падпар). Далейшае дзяленне ўнутры гэтых тыпаў праводзіцца паводле семантыкі злучнікаў і злучальных слоў: прычынныя, мэтавыя, часавыя, умоўныя… Недахопы: 1) злучнікі м.б. толькі сінтаксічнымі ― служаць толькі для сувязі прэд. частак (напр, што). 2) 1 і той жа злучнік можа выр. розн. знач: калі ― часу і ўмовы; каб ― мэты і аб’ектныя.

2. Традыцыйная класіф (прапанавана і развіта школай Ф.І.Буслаева).СзалС прыпадабняліся да простых, а даданыя часткі паводле іх функцый – да членаў сказаў. У адпав. з гэтым сярод дад. частак вылуч. дзейн, выказн, дапаўн азнач, акал. Вылуч. прэдыкатыўныя, аб’ектныя, атрыбут, акалічн і далуч. адносіны.Навукоўцы вылучалі тэорыі, якія крытыкавалі традыцыйную класіфікацыю. Недахопы: 1) многія дад. часткі не маюць з імі ніякіх суадносін (даданыя выніковыя, далуч). 2) адну і тую ж даданую частку можна па-рознаму кваліфікаваць у залежнасці ад сінтаксічнай функцыі суадноснага слова, змест якога раскрывае даданая частка. Параўнаем: Гарачыня такая, што цяжка было дыхаць (дад.выказн); Было так горача, што цяжка было дыхаць (дад.меры і ступ.); Стаяла такая гарачыня, што цяжка было дыхаць (дад.азнач.).

3. Структурна-семантычная класіфікацыя (у сярэдзіне 20 ст. М.С. Паспелавым, развіта ў працах В.А. Белашапкавай.) Класіфікацыя ўлічвае структурныя адзнакі сказа і яго семантыку.М.С. Паспелаў вылучыў 2 тыпы складаназалежных сказаў:а) Адначленныя сказы, калі даданая частка суадносіцца з канкрэтным словам (словаспалучэннем) галоўнай часткі, дапаўняючы, развіваючы або канкрэтызуючы яго.(нерасчлян.структ). б) Двухчленныя сказы, у якіх даданая частка менш цесна звязана з галоўнай, суадносіцца з ёй у цэлым.(расчл.стр).