МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

Установа адукацыі

“МАГІЛЁЎСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЎНІВЕРСІТЭТ

імя А.А. КУЛЯШОВА”

В.І. Рагаўцоў

Метады

даследавання мовы

Вучэбна-метадыяныя матэрыялы

У дзвюх частках

Частка 1

Магілёў 2011

Друкуецца па рашэнні рэдакцыйна-выдавецкага

савета МДУ імя А.А. Куляшова

Рэцэнзенты:

кафедра беларускага мовазнаўства Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П.М. Машэрава

(загадчык кафедры кандыдат філалагічных навук дацэнт

Г.А. Арцямёнак);

загадчык кафедры англійскага, агульнага і

славянскага мовазнаўства МДУ імя А.А. Куляшова

кандыдат філалагічных навук дацэнт

Я.Я. Іваноў

Рагаўцоў, В.І.

Метады даследавання мовы: вучэбна-метадычныя матэрыялы / В.І. Рагаўцоў: у 2 ч. – Магілёў: УА “МДУ імя А.А. Куляшова”, 2011. – Магілёў: УА “МДУ імя А.А. Куляшова”, 2011. – Ч. 1. – 108 с.

Разглядаюцца такія метады лінгвістычных даследаванняў, як апісальны, супастаўляльны, параўнальна-гістарычны, метад лінгвістычнай геаграфіі, структурныя (дыстрыбуцыйны, непасрэдна складальных, трансфармацыйны, кампанентнага аналізу).

Асобная ўвага надаецца разгляду метадалогіі і метаду ў мовазнаўстве.

Для студэнтаў філалагічных факультэтаў ВНУ.

Прадмова

Вучэбна-метадычныя матэрыялы складаюцца з асобных тэм, кожная з якіх, апрача тэарэтычнага матэрыялу, уключае пытанні і заданні для кантролю ведаў студэнтаў, урыўкі з мовазнаўчых прац, а таксама пытанні да іх.

Асноўнае прызначэнне пытанняў і заданняў – найперш праверыць веданне студэнтамі метадаў лінгвістычных даследаванняў (сутнасць, прыёмы, сфера выкарыстання і інш.), а таксама сістэматызаваць і замацаваць веды. Для больш глыбокага засваення матэрыялу мэтазгодна выкарыстоўваць іншую літаратуру, у прыватнасці навучальны дапаможнік Б.А. Плотнікава “Общее языкознание: семинарий” (Мн., 1986), у якім пры разглядзе тэмы, прысвечанай метадам даследавання мовы, апрача ўступных тэарэтычных заўваг і спісу літаратуры, падаецца пералік палажэнняў і пытанняў па тэме.

У вучэбна-метадычныя матэрыялы ўключаны ўрыўкі з прац пераважна ўсходнеславянскіх мовазнаўцаў (расійскіх – Б.А. Сярэбранікава, У.К. Юсупава, С.Д. Кацнельсона, Г.У. Сцяпанава, Н.Д. Аруцюнавай, Г.А. Клімава, А.С. Кубраковай, Т.В. Булыгінай, А.У. Гулыгі, Я.І. Шэндэльс, А.М. Кузняцова і інш., беларускіх – А.Я. Міхневіча, Б.А. Плотнікава, А.А. Крывіцкага, украінскіх – А.С. Мельнічука).

Некаторыя са змешчаных у кнізе ўрыўкаў з прац вядомых лінгвістаў сустракаюцца таксама ў хрэстаматыях, якія адыгралі і адыгрываюць несумненную ролю ў філалагічнай падрыхтоўцы спецыялістаў. Гэта хрэстаматыя па агульным мовазнаўстве (склад. Б.І. Касоўскі) і па гісторыі лінгвістычных вучэнняў (склад. У.А. Звегінцаў).

Фрагменты з лінгвістычных прац дадуць магчымасць студэнтам-філолагам азнаёміцца з разважаннямі вядомых мовазнаўцаў па найбольш важных і актуальных праблемах, звязаных з метадамі і прыёмамі лінгвістычнага аналізу.

Змешчаныя пасля ўрыўкаў пытанні сфармуляваныя такім чынам, каб не толькі праверыць, наколькі трывала засвоілі студэнты неабходны матэрыял, але і садзейнічаць удасканаленню ў іх навыкаў крытычнага аналізу тэарэтычных з’яў, уменняў студэнтаў супастаўляць розныя погляды мовазнаўцаў і рабіць абгрунтаваныя высновы.

Пажадана, каб студэнты азнаёміліся з усімі змешчанымі ў дапаможніку ўрыўкамі і далі адказы на ўсе пастаўленыя пытанні. Выкладчык, улічваючы ўзровень тэарэтычнай падрыхтаванасці студэнтаў, можа выбарачна прапанаваць адны ўрыўкі для калектыўнай ці індывідуальнай працы ў аўдыторыі, другія – для самастойнага аналізу.

Прапанаваная літаратура будзе карыснай студэнтам пры падрыхтоўцы да практычных (семінарскіх) заняткаў, а затым да экзамену (заліку) і дапаможа лепш разабрацца ў складаных тэарэтычных праблемах.

Рыхтуючыся да практычных (семінарскіх) заняткаў, студэнт павінен помніць, што:

1. далёка не ўсе праблемы, звязаныя з метадамі даследавання мовы, атрымалі ў лінгвістыцы адназначную інтэпрэтацыю. Больш за тое, некаторыя з іх нават адны і тыя ж мовазнаўцы трактуюць часам па-рознаму, супярэчліва. Таму пры разглядзе дыскусійных пытанняў студэнты павінны выказаць свае меркаванні, абгрунтаваць іх, спаслаўшыся на аўтарытэтных лінгвістаў;

2. адказы на пытанні павінны быць кароткія, але аргументаваныя, падмацаваныя выказваннямі вучоных або вытрымкамі з прааналізаваных лінвістычных прац.

Аўтар выказвае шчырую падзяку афіцыйнаму рэцэнзенту дапаможніка – кафедры беларускага мовазнаўства Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П.М. Машэрава, у прыватнасці яе загадчыку дацэнту Г.А. Арцямёнку, за каштоўныя заўвагі і парады. Аўтар таксама дзякуе за слушныя прапановы загадчыку кафедры англійскага, агульнага і славянскага мовазнаўства Магілёўскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А.А. Куляшова кандыдату філалагічных навук дацэнту Я.Я. Іванову.