Әдебиеттер:

1. ҚР Бюджет кодексі

2. ҚР «Республикалық бюджет туралы» Заңы.

3. Қаржы. Оқулық. Ильясов Қ.Қ., Құлпыбаев Б.С. Алматы: 2006 ж.

4. Мемлекеттік бюджет. Оқулық. Өтебаев Б.С. Алматы 2006 ж.

23-тақырып Табиғатты қорғау іс-шаралары және ауыл, орман, су, балық шаруашылықтарын қаржыландыру

1. Ауыл шаруашылығына арналған шығыстарды қалыптастыру және осы аймақты қаржыландырудағы бюджеттің рөлі

2. Қоршаған ортаны қорғауға арналған шығыстарды қалыптастыру

Ауыл шаруашылығының іс-әрекеті өзінің ерекшеліктеріне байланысты тұрақты түрде мемлекеттік қаржылық кемегі мен реттеуіне мұқтажды. Ел экономикасының маңызды және емірді қамтамасыз етуші саланың бірі ауыл шаруашылығының айрықша ерекшеліктері келесілер арқылы көрінеді:

• өндірістік процестің маусымды және монополды емес си-паты;

• пайдаланатын табиғатты ресурстары өз ахуалын белгісіз ауыстыру;

• ауыл шаруашылығымен байланысты салалардың монопол-ды әрекеттеріне қарсы ахуалда болу қажеттілігі;

• өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық өнімдер бағаларының диспаритеті барлығында;

• іргелі сипаттағы шығындарға маңызды қаржылық салым-дар қажеттілігі;

• жер және институционалды өзгерістер жүргізу қажеттілігі.

Көп елдердің тәжірибелері көрсеткендей экономиканың тұрақты дамуы көбінесе ауыл шаруашылығының дамуын қар-жыландыру, әлеуметті қамту, салық салу, несиелендіру және тағы басқалармен басымды түрде қамтамасыз ету арқылы анық-талады. Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында бүгінгі кұнгі агроөнеркәсіптік саясат іске асырылуда. Бұл саясат елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, агробизнестің тиімді жүйесін қалыптастыруға, ауыл шаруашылық өнімді өндіру мен сату көлемін ұлғайтуға, ауыл шаруашылық өндірісті мемлекеттік жәрдем жасаудың әсершіл механизмін құруға бағытталған.

Осы саланы қаржыландырудағы бюджеттің рөлі мен мәні бюджет құралдарын аграрлық өндірісті қайта еркендеу мен дамытуға бағыттау қажеттілігі, ауыл инфрақұрылымын құру мен ауыл тұрғындарының тұрмыс деңгейін жоғарлатумен дәлелденеді. Бюджеттік ақша бөлудің тағы бір маңызды рөлі - ол элиталық тұқым шаруашылығы мен асыл түқымдық мал шаруашылығының дамуына жұмсау, сондай-ақ отандық ауыл шаруашылық маши-налар өндіру мен сервистік және техникалық орталықтар құруда қажеттілігі.

Елдегі жайлы эпизоотиялық және фитосанитарлық жағдайды сақтау мен қамтамасыз етудің қажетті шарты - ол осы аумақтағы шараларға мемлекеттік қаржылық жәрдем жасау, яғни бұнда бюджеттің рөлі мен мәнін дәлелдейді. Сонымен қоса, бюджет құралдары жер қатынастарын реттеу және оған мемлекеттік жәрдем жасау мен ауыл шаруашылығында сақтық жүйені дамыту үшін қажетті.

Ауыл шаруашылығына жәрдем мен реттеуге бөлінетін бюд-жет құралдары бюджеттік жіктелуге сәйкес «Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау, жер қаты-настары» атты функционалдық топта көрсетіледі. Бюджеттік ко-декспен бюджет жүйесінің барлық деңгейлері бойынша осындай, бірақ құрамдары әр түрлі шығындардың функционалдық тобы қарастырылған.

Ауыл шаруашылығы аумағындағы республикалық бюджеттің шығыстар құрамы келесі бағыттар бойынша қалыптасады:

• жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатыннан басқа ауыл шаруашылығы саласындағы іс-әрекет;

• облыс, астана, республикалық мәні бар қала шекараларын белгілегенде жүргізетін жерге орналастырушылық;

• ауыл шаруашылығына белгіленген жер учаскілеріне пас-порттар құру;

• мемлекеттік жер кадастрын, жер мониторингін жүргізу;

• суармалы жерлердің мелиоративтік бағалау мен монито-рингі;

• топографо-геодезиялық және картографикалық жұмыстар. Республикалық бюджет құралдары арқылы ауыл шаруашы-

лығын қаржыландыру мынадай бюджеттік бағдарламалар бойы іске асырылады:

• өсімдіктерді қорғау;

• элиталық тұқым шаруашылығының дамуы;

• асыл түқым мал шаруашылығының дамуы;

• ауыл шаруашылық өсімдіктердің сорттарын сынап білу;

• ирригациялық және дренаждық жүйелерді жетілдіру;

• эпизоотиялық саулықты қамтамасыз ету;

• ауыл шаруашылығының институционалды дамуы;

• жер қатынастарының реформасын қамтамасыз ету. Жергілікті бюджеттердің ауыл шаруашылығы аумағына ар-

налған шығындар құрамында жерге орналастырушылықты, арнайы сақтау орындарын құру мен үстауды, жерге белдеу жүмыстарын ұйымдастыруды, жерлерді бір түрдея басқа түрге ауыстыруды, мекенді жерлерге шаруашылықтық жайластырушылықтарды қар-жыландыруға қарастырылады.

^УЛ ^ Орман, су және балық шаруашылығына ^и А • ** • арналған шығыстарды қалыптастыру

«Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау, жер қатынастары» атты функционалдық тобы бойынша бюджет шығыстарының құрамында бөлек ішкі функциялары ретінде орман, су және балық шаруашылықтарын қаржыландыруға арнайы құралдар қар*астырылған. Бюджет-тік кодекске сәйкестік осы салалар бойынша келесі бағыттар қаржыл андырылады:

• су ресурстарын тиімді пайдалануы мен қорғауын қамтамасыз ету, су шаруашылықтық баланс және су ресур-старын қорғау мен кешенді пайдалану сызбасын жасау, су ресурстарын пайдалану мен қорғауды болжамдау, су ре-сурстарын пайдаланудың ақпаратты-сараптамалық жүйесін қамтамасыз ету;

• су берумен байланысты емес республикалық мәні бар және трансшекаралық су шаруашынық құрылыстарды пайдалану;

• республикалық меншіктегі ас-сумен жабдықтайтын су көздерінің маңызды топтық жүйелерінен ауыз-су беру мен ауыл шаруашылық тауар-өндірушілерге су жеткізу бойын-ша қызметтер құнына жәрдем ақшалау;

• республикалық мәні бар айрықша апаттағы су шаруашылық құрылыстары мен гидромелиоративтік жүйелерді қайта құру;

• орман мен хайуанаттар әлемінің мемлекеттік мониторин-гі және орман қоры, хайуанаттар әлемі, республикалық мәні бар айрықша қорғаудағы табиғи аумақтар мен табиғи ресурстарының мемлекеттік кадастрін жүргізу;

• орман шаруашылығын жүргізетін жүйе;

• ормандық түқым шаруашылығы мен селекция;

• орман, хайуанаттар әлемі және айрыңша қорғаудағы табиғи аумақтардың мемлекеттік кадастрін жүргізу;

• орманды өртен қорғау бойынша авиациялық жүмыстар, ағаштарды аурулар мен бұлдірушілерден қорғау;

• балық ресурстары мен басқа да су хайуандарын қорғау және қайта өндіру;

• балық шаруашылығын мемлекеттік реттеу және балық қорын сақтау.

Республикалық бюджет құралдары арқылы су, орман және балық шаруашылығы аумақтарындағы мақсатты бюджеттік бағдарламалар қаржыландыру іске асырылады. Халықты әрі

қарай сапалы ауыз-сумен қамтамасыз ету мен су ресурстарының тапшылығын қысқарту мақсатымен «Ауыз-су» атты салалық бағдарламаны іске асыруға бюджет құралдарын бөлу қарас-тырылған.

Облыстың, республикалық маңызы бар қала, астана бюджет-тер құралдары арқылы осы аумақтағы келесі шығыстар қаржы-ландырылады:

• коммуналдық меншіктегі су шаруашылық құрылыстардың жүмысын қамтамасыз ету;

• су, су объектілері мен су шаруашылық құрылыстарын қорғау белдеулерін орнату;

• жергілікті су құбырларының құрылысы мен қайта құруы;

• орманды қорғау, сақтау, қайта өндіру және ағаш есіру.