13.4.5 Certyfikaty inwestycyjne

Certyfikaty inwestycyjne są to świadectwa udziałowe potwierdzające tytuł własności w majątku funduszy inwestycyjnych.

Ze względu na typ funduszu inwestycyjnego rozróżnia się:

certyfikaty potwierdzające uczestnictwo w funduszu inwestycyjnym typu otwartego;

certyfikaty lokacyjne, występujące przy nabywaniu udziałów (akcji) fundu- szy inwestycyjnych zamkniętych.

Różnice między funduszami otwartymi a funduszami zamkniętymi zostały wyeksponowane przy omawianiu pośredników finansowych.

Instrumenty finansowe

^{rynku instrumentów pochodnych}

Istota instrumentów pochodnych

¹² Więcej na ten temat w: W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Difin, Warszawa 2001, s. 111-182.

Na rynku instrumentów pochodnych (derivatives market) handluje się instru- mentami finansowymi zmniejszającymi ryzyko. Pokusą uczestnictwa w tym rynku jest także chęć uzyskania wysokich dochodów (spekulacja). Nazwa „instrumenty pochodne" (derywaty) wywodzi się stąd, że są one bardziej złożoną formą w stosunku do instrumentów prostych, takich jak akcje, obligacje. Cechą charakte- rystyczną instrumentów pochodnych jest niemożność ich samoistnego funkcjono- wania, chociaż obrót nimi dokonuje się w oderwaniu od instrumentów podstawo-

wych. Ważne jest jednak to, że instrumenty pochodne wpływają silniej lub słabiej, dodatnio lub ujemnie na instrumenty podstawowe.

Na ogół obserwuje się silniejsze wahania cen instrumentów pochodnych niż cen instrumentów podstawowych, co oznacza, że handel opcjami może być z jednej strony przedsięwzięciem wielce ryzykownym, ale z drugiej strony — może przyno- sić znaczne zyski. Oto cztery podstawowe grupy instrumentów pochodnych:

1. opcje,

2. kontrakty terminowe,

3. swapy,

4. warranty.

Opcje

Nazwa „opcja" wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza „wolną wolę", „wolny wybór". Pojęcie to ma zastosowanie w wielu dziedzinach życia. W kontek- ście finansowym opcja oznacza prawo do zakupu lub sprzedaży określonego in- strumentu finansowego po ustalonej cenie w ściśle określonym czasie¹³. W zależ- ności od tego, czy chodzi o sprzedaż, czy zakup opcji, wyróżnia się:

• opcję kupna (call option),

• opcję sprzedaży (put option).

Nabywca opcji kupna ma prawo do zakupu określonego instrumentu finanso- wego po ustalonej cenie bazowej (striking price). Nabywca opcji sprzedaży ma natomiast prawo do sprzedaży instrumentów finansowych po ustalonej cenie.

¹³ Najstarsza i największa na świecie giełda transakcji terminowych (Chicago Board of Trade — CBOT), założona w 1848 roku przez 82 kupców w celu zorganizowania rynku zboża i promocji miasta W roku 1851 na CBOT zawarto pierwszy towarowy kontrakt forward. W roku 1865 zawarto pierwsr kontrakt futures i sformułowano ogólne zasady funkcjonowania giełdy. W celu zorganizowania obror. kontraktami opcyjnymi wystawianymi na akcje, w kwietniu 1973 r. CBOT utworzyła nową giełdę Chi- cago Board Options Exchange (CBOE). Obecnie CBOT oferuje kontrakty terminowe na kukurydzę owies, olej sojowy, pszenicę, srebro, długo- i średnioterminowe obligacje skarbowe oraz indeks MMI (Major Market Stock Index).

Inny podział opcji jest związany z możliwością ich sprzedaży lub z brakiem takiej możliwości. Rozróżnia się tu opcje zbywalne i opcje niezbywalne (trady- cyjne). Opcje dają inwestorowi prawo zakupu lub sprzedaży pierwotnego instru- mentu finansowego po określonej cenie (opcja tradycyjna). Z prawa tego inwestor nie musi skorzystać. Dzieje się tak wtedy, kiedy np. swoją opcję, czyli właśnie in- strument pochodny, sprzedaje innemu inwestorowi. Inwestorem tym może być inny nabywca instrumentu pochodnego; opcję może odkupić także wystawca instrumen-

tu pierwotnego (opcja zbywalna). Opcje zbywalne najczęściej dotyczą akcji, w tym zwłaszcza akcji dużych renomowanych przedsiębiorstw.

Na międzynarodowym rynku finansowym można wyróżnić dwa rodzaje opcji:

opcje amerykańskie, których prawo realizacji przypada na dowolny dzień między dniem ich nabycia a dniem wygaśnięcia;

opcje europejskie, których termin realizacji przypada na dzień ich wygaś- nięcia.

Strategia posługiwania się i handlu opcjami ma różny charakter. Zagadnienia tego nie rozwijamy. Zwrócimy uwagę na szczególny rodzaj opcji, jaką jest opcja akcyjna (share option). Jej istota polega na tym, że menadżerowie wyższego szczebla w danej spółce mają prawo nabycia w przyszłości akcji swojej spółki po cenie obowiązującej w dniu nabycia opcji. W praktyce może to oznaczać istotny zysk z akcji w momencie realizacji opcji. Opcja akcyjna ma stanowić silną moty- wację dla zarządu spółki do pomnażania wartości giełdowej przedsiębiorstwa.

"f 3«5«3 Kontrakty terminowe

Kontrakt terminowy to instrument zobowiązujący strony kontraktu do kupna bądź sprzedaży instrumentu podstawowego w określonej ilości, w określonym ter- minie w przyszłości, po określonej cenie. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje kontraktów terminowych — kontrakt futures oraz kontrakt forward. Różnice mię- dzy tymi kontraktami zostały zawarte w tablicy 13.1. Zasada „marking to market" polega na codziennym korygowaniu rachunków stron kontraktu futures o zmianę ceny kontraktu. Operacji tych dokonuje izba rachunkowa giełdy.

Tablica 13.1

Podstawowe różnice między kontraktami futures i forward

Kontrakt futures		Kontrakt forward
1		2
1.	Z reguły występuje na giełdzie	1.	Występuje w obrocie pozagiełdowym
2.	Jest kontraktem standaryzowanym, dla którego	2.	Jest kontraktem niestandaryzowanym, na za-
	ściśle określone są ilość przedmiotu kontraktu		mówienie, co oznacza, że dwie strony kontrak-
	i termin dostawy. Charakterystyki te określa		tu ustalają ilość przedmiotu kontraktu i termin
	giełda, jedynie cena kontraktu jest negocjowa-		dostawy
	na na rynku
3. Termin dostawy jest określony jako cały mie-		3.	Termin dostawy jest określony jako konkretny
	siąc		dzień
4.	W większości przypadków dostawa przedmio-	4.	Niemal zawsze dochodzi do dostawy przed-
	tu kontraktu nie występuje, gdyż pozycja przy-		miotu kontraktu

"13»5.4 Swap

Swap to kontrakt, który polega na zamianie przyszłych płatności stron kon- traktu. Do najbardziej popularnych swapów należą:

1) swap procentowy (interest rate swap), zwany również swapem stopy pro- centowej;

2) swap walutowy (currency swap).

Swap procentowy polega na zamianie zobowiązań odsetkowych między stro- nami kontraktu, natomiast swap walutowy polega na zamianie przyszłych płatno- ści z danej waluty na inną.