Меморыя. Прыёмы развіцця памяці і запамінання інфармацыі
План
Меморыя як раздзел рыторыкі і прадмет яе вывучэння.
Паняцце памяці, віды памяці, раздзелы памяці.
Механізм запамінання. Практыкаванні па развіцці памяці.
Прыёмы запамінання інфармацыі.
Прыёмы развіцця памяці.
Меморыя як раздзел рыторыкі і прадмет яе вывучэння.
Меморыя (лац. memoria “памяць”) – адзін з этапаў падрыхтоўкі да выступлення, які ўключае прыёмы запамінання тэксту прамовы. Меморыя засноўваецца на вучэнні аб развіцці прафесійнай памяці аратара. Яна знаёміць з прыёмамі трэніроўкі памяці і развіцця пэўнай мнематэхнікі. “Памяць – скарбніца красамоўства,” – пісаў Квінтыліян. Кожны, хто жадае стаць аратарам, павінен трэніраваць сваю памяць.
Памяць – разумовы працэс, які ўключае запіс, захоўванне і ўзнаўленне інфармацыі. Галоўную ролю ў гэтым працэсе адыгрывае асацыятыўнае мышленне. Памяць вызначаецца работай мозгу і абумоўлена дзейнасцю органаў пачуццяў. Яна звязана з функцыяй мозгу, нейронная актыўнасць якога дазваляе фільтраваць, захоўваць, адбіраць і знішчаць успаміны.
Памяць складаецца з многіх элементаў – інтэлектуальных, эмацыянальных, пачуццёвых, абумоўлена таксама камунікатыўнай сітуацыяй – месцам, часам, абставінамі зносін і г.д.
2. Паняцце памяці, віды памяці, раздзелы памяці.
Існуе некалькі тыпаў памяці: візуальная (зрокавая), вербальная (слоўная), нюхальная, датыкальная, кінестэтычная і інш.
Найбольш пашыраныя два тыпы памяці – візуальная, звязаная з функцыяй зроку, і вербальная, заснаваная на органах слыху. Лічыцца, што каля 60% людзей карыстаюцца ў асноўным візуальнай памяццю, звязанай са зрокавымі асацыяцыямі (пэўнымі выявамі, малюнкамі, вобразамі). Іншыя ж выкарыстоўваюць вербальную памяць, заснаваную на гукавых асацыяцыях (гуках, гукаспалучэннях і словах).
Ёсць розныя віды памяці: ненаўмысная, спантанная (калі ўяўленне, пачуццё, успаміны ўзнікаюць нечакана) і наўмысная (калі чалавек імкнецца свядома выклікаць, узнавіць успаміны).
У залежнасці ад часавых межаў выдзяляюцца імгненная, непасрэдная, сенсорная памяць, якая з’яўляецца аўтаматычнай, калі адно ўяўленне імгненна змяняецца іншым; кароткачасовая – аператыўная, рабочая памяць, здольная ўтрымліваць невялікі аб’ём інфармацыі (напр., нумар тэлефона, суму кошту пэўнага тавара і інш) на працягу вельмі кароткага часу (20-30 сек.); доўгачасовая памяць, якая захоўвае інфармацыю на працягу пэўнага часу (ад некалькіх хвілін да года або нават усё жыццё).
Работай доўгачасовай памяці кіруюць складаныя механізмы запісу на некалькіх узроўнях: пачуццёвым, эмацыянальным і інтэлектуальным.
Ёсць некалькі раздзелаў памяці: актыўны, у якім знаходзіцца інфармацыя, што рэгулярна выкарыстоўваецца ў паўсядзённым жыцці; пасіўны, дзе захоўваюцца рэдка выкарыстоўваемыя звесткі, і латэнтны, скрыты, які раскрывае інфармацыю з дапамогай падказак.
У навуковай літаратуры вызначаецца таксама накіраваная памяць, якая дазваляе хутка ўзнаўляць неабходную інфармацыю.
3. Механізм запамінання. Практыкаванні па развіцці памяці.
Работа памяці вызначаецца дзейнасцю нервовых клетак (нейронаў), звязаных паміж сабою. Сігналы ад аднаго нейрона да другога перадаюць нейрамедыятары, асаблівыя рэчывы, якія ўтрымліваюцца ў гіпакампе (знаходзіцца ў скроневай долі кожнага з паўшар’яў). У чалавека з недастатковай колькасцю нейрамедыятараў страчваецца здольнасць да засваення ведаў і функцыянуе толькі спантанная памяць, заснаваная на пачуццёвых рэакцыях арганізма.
Памяць чалавека закадзіравана ў 10 мільярдах нервовых клетак, якія ўтвараюць наш мозг, і ў 10 трыльёнах сувязей паміж гэтымі клеткамі.
З узростам метабалічныя працэсы галаўнога мозгу замаруджваюцца, колькасць сінтэзуемых нейрамедыятараў памяншаецца і, як вынік, адбываецца тармажэнне мысленчых працэсаў, што ў сваю чаргу пагаршае памяць. Для таго, каб кампенсаваць зніжэнне разумовай актыўнасці, неабходна засвойваць прыёмы, якія аблягчаюць і паскараюць працэс запамінання. Ларошфуко калісьці адзначыў: “Усе скардзяцца на сваю памяць, але ніхто не скардзіцца на свой розум”.
Праблемы з памяццю нярэдка таксама абумоўлены псіхалагічнымі прычынамі, у ліку якіх празмернае хваляванне, моцны стрэс, нервовы зрыў, трывога, неспакой, дэпрэсія і інш. Гэта ў сваю чаргу не дазваляе сканцэнтраваць увагу, замаруджвае разумовую дзейнасць і перашкаджае працэсу запамінання інфармацыі.
Каб пазбегнуць хвалявання або пазбавіцца пачуцця трывогі, неспакою ў час выступлення, неабходна пераключыць увагу, сканцэнтраваць яе на змесце выступлення або прадмеце размовы, супакоіцца і засяродзіцца. З гэтай мэтай можна правесці комплекс дыхальных практыкаванняў або гігіенічны масаж твару і шыі перад выступленнем.
Калі перад вамі паўстае вельмі цяжкае пытанне, складаная дылема ў час выступлення, праігнаруйце іх, абыйдзіце часова ўвагай, каб не расхвалявацца і не згубіць “ніць” разважання.
Калі ў вас прыгнечаны стан, неабходна імкнуцца выйсці з дэпрэсіі, пазбавіцца ад назойлівых думак, якія затарможваюць вашу разумовую дзейнасць, паслабляюць памяць. У стане дэпрэсіі ўсе асацыяцыі негатыўныя, і парваць ланцужок негатыўных асацыяцый вельмі цяжка, але магчыма. Для гэтага неабходна ўздымаць свой настрой пры дапамозе музыкі, чытання, кінафільмаў, тэлеперадач, паходаў у тэатр, музей, падарожжаў і кантактаў з сябрамі і інш.
У дзейнасці памяці эмоцыі адыгрываюць як станоўчую, так і адмоўную ролю. Чалавек запамінае тое, што яго хвалюе і кранае. Таму эмоцыі могуць пакінуць глыбокі след у памяці, які не губляецца з часам. Але моцныя эмоцыі паслабляюць увагу і перашкаджаюць запамінанню.
Пэўны дыскамфорт у час выступлення ўзнікае, калі раптам з памяці “выпадае” неабходнае слова, яно як бы “верціцца на языку”, але яго немагчыма адразу ўспомніць. Каб гэтага пазбегнуць, неабходна зняць напружанне, расслабіцца, замяніць забытае слова сінонімам або перадаць яго змест апісальна. У выніку ў вашай свядомасці ўзнікнуць асацыяцыі, якія і дапамогуць “узнавіць”, успомніць патрэбнае слова.
Запозненая рэакцыя на слова, як адзначаюць псіхолагі, часцей бывае ў людзей з назойлівымі формамі паводзін, якія часта камплексуюць, пастаянна ўспамінаюць свае “збоі”, правалы ў памяці, няўдачы пры выступленні.
Калі ў працэсе выступлення ўвесь час імкнуцца ўспомніць забытае слова, напружвацца, “збой” у памяці будзе працягвацца. Калі ж вы расслабіцеся і перастанеце рабіць намаганні для таго, каб успомніць, адбудзецца разблакіроўка механізмаў памяці і слова само “усплыве” у вашай свядомасці. Для канцэнтрацыі ўвагі і ўспамінання інфармацыі карысна ў час выступлення рабіць паўзу для абдумвання матэрыялу.
Запамінанне заснавана на асацыятыўным мышленні. Асацыяцыя (с.-- лац. associatio “злучэнне”) – заснаваная на нярвова-псіхічных працэсах сувязь паміж асобнымі ўяўленнямі, думкамі, пачуццямі, пры якой адно ўяўленне выклікае другое. Асацыяцыя з’яўляецца асноўным сродкам узнаўлення ў свядомасці ўспамінаў.
Пры засваенні пэўнай інфармацыі яна апрацоўваецца нашай свядомасцю на пачуццёвым, эмацыянальным і інтэлектуальным узроўнях.
Работа памяці ажыццяўляецца з дапамогай спантанных асацыяцый: адна асацыяцыя выклікае другую, і такім чынам утвараецца лагічны ланцужок, які ўзнаўляе неабходную інфармацыю, дапамагае адшукаць след у памяці.
Асацыяцыі могуць быць і штучнымі. Для запамінання лічбаў, імён, пэўных фактаў і падзей здаўна прымяняліся мнеманічныя прыёмы, заснаваныя на асацыяцыях нелагічнага тыпу (вузялкі на памяць, насечкі на дрэве, закладкі і інш).
Прычына, падстава для запамінання называецца матывам. Сукупнасць матываў складае матывацыю. Наяўнасць матывацыі абумоўлівае фарміраванне ўвагі. Увага – сканцэнтраванасць думак і пачуццяў на чым-н., накіраванасць думак.
Паміж памяццю, матывацыяй і ўвагай існуе цесная сувязь, якую адлюстроўвае наступная схема :
матывацыя
увага
Інтарэс стварае матывацыю, неабходную для таго, каб выклікаць увагу і сканцэнтраваць яе на канкрэтным прадмеце, у выніку чаго дасягаецца арганізацыя мысленчых працэсаў запамінання.
Таму выключна важна ў час выступлення прыцягнуць увагу слухачоў, выкарыстоўваючы для гэтага разнастайныя прыёмы іх актывізацыі.
Для паспяховага запамінання інфармацыі істотнае значэнне мае ўнутраная матывацыя, якая вызначае ступень засяроджанасці на прадмеце размовы і абумоўлена тым:
а) наколькі актуальная на дадзены момант гэта інфармацыя для вас і вашых слухачоў? Лепш запамінаецца тое, што важна, цікава;
б) ці ўключае матывацыя эмоцыі, якія замацоўваюць след у памяці, і, у сувязі з гэтым, наколькі хвалюе гэта інфармацыя вас і вашых слухачоў?
в) ці з’яўляецца інфармацыя новай для вас і слухачоў? Тое, што пастаянна паўтараецца, пакідае больш глыбокі след у памяці;
г) наколькі інфармацыя звязана з асабістым “я” адрасата і адрасанта? Памяць – суб’ектыўная катэгорыя, кожны чалавек па-свойму выбірае, запамінае матэрыял.
Для развіцця доўгатэрміновай памяці неабходна стымуляваць работу думкі, арганізаваць мысленчы працэс, а не імкнуцца механічна запомніць інфармацыю.
Х. Лемерман адзначае, што ўмацаванне памяці дасягаецца комплексным уздзеяннем трох складаючых:
– канцэнтрацыі (павышэння здольнасці да ўспрыняцця);
стварэння асацыяцый (масткоў памяці);
паўтарэння.
Канцэнтрацыя абумоўлена трыма фактарамі:
ступенню цікавасці і здольнасцю да канцэнтрацыі;
здольнасцю абстрагавацца ад падзей, якія адбываюцца [5, с. 36].
Як адзначаюць псіхолагі, той, хто займаецца справай з задавальненнем, хто любіць сваю справу, мае да яе цікавасць, запамінае інфармацыю лягчэй. Тое, што цікавае, запамінаецца лягчэй. “Добрую памяць мае той, хто здольны сканцэнтравацца і даць час уражанням .. пусціць карані ў душу” (Мюлер-Фрайенфельс).
Для аратара вялікае значэнне мае кароткачасовая памяць – здольнасць мозга чалавека захоўваць інфармацыю на працягу кароткага часу. Яна важная для таго, каб аратар у час выступлення змог зазірнуць у канспект і “схапіць” вачыма ключавыя словы наступнага абзаца, запомніць іх і развіць у наступную фразу.
Практыкаванні па развіцці памяці павінны быць індывідуальна накіраванымі, паколькі у розных людзей пераважаюць розныя тыпы памяці. Так, для людзей, у якіх больш развітая візуальная памяць, рэкамендуецца з мэтай запамінанння графічнае выдзяленне, падкрэсліванне важнай інфармацыі (ключавых слоў, лічбаў, цытат) у тэксце, Для асоб з маторнай памяццю мэтазгодна запісваць найбольш важную інфармацыю (ключавыя слова, тэзісы, статыстычныя дадзеныя і інш.) у час засваення тэксту. Калі ў аратара пераважае акустычная памяць, неабходна запамінаць тэкст, чытаючы яго ўслых [5, с. 37].