3. Тыпы матэрыялу, крыніцы і крытэрыі яго падбору, спосабы падачы.

Пры папярэдняй падрыхтоўцы да выступлення важна ведаць асноўныя тыпы матэрыялу, крыніцы і крытэрыі яго падбору, спосабы падачы.

Для раскрыцця выбранай тэмы інфармацыя (сабраны матэрыял) павінна быць дастатковай, канкрэтнай, прадметнай, упарадкаванай, сістэматызаванай і адпавядаць патрабаванням слухачоў

Класічная рыторыка адзначала тры тыпы матэрыялу: 1) эмпірычны, 2) энцыклапедычны, 3) кампаратыўны [2, с. 49]. Эмпірычны матэрыял абапіраецца на дадзеныя, здабытыя самім аўтарам, якія з’яўляюцца вынікам яго самастойнай работы, непасрэднага вывучэння пэўнай праблемы ў працэсе асабістага даследавання. Гэта арыгінальны ўклад аўтара ў распрацоўку тэмы на аснове асабістага вопыту.

Энцыклапедычны матэрыял з’яўляецца дапаможным, ён выбіраецца з розных крыніц: даведнікаў, энцыклапедый, слоўнікаў, навуковай і навукова-папулярнай літаратуры, афіцыйных дакументаў. Дадатковай крыніцай інфармацыі з’яўляюцца мастацкая літаратура, публіцыстыка, сродкі масавай інфармацыі. Зварот да энцыклапедычнага матэрыялу паказвае аб’ектыўны фон, які адлюстроўвае актуальны стан распрацоўкі пытання і надае выбраным фактам навуковую, гістарычную і культурную перспектыву.

Кампаратыўны матэрыял дазваляе суаднесці эмпірычныя і энцыклапедычныя звесткі. Ён паказвае, наколькі эмпірычны матэрыял, сабраны асабіста аўтарам паведамлення, адпавядае энцыклапедычнаму, агульнапрынятаму, дапамагае выказаць сваё меркаванне, выразіць свае адносіны да прадмета паведамлення, адстаяць свой пункт гледжання, падмацаваць свае вывады спасылкамі на вядомыя аўтарытэты.

Як адзначаецца ў навуковай літаратуры, гэтым тром тыпам матэрыялу адпавядаюць тры этапы яго сістэматызацыі: фазы арыентацыі, выбару і пагружэння. Фаза арыентацыі суадносіцца з эмпірычным матэрыялам. Яна фарміруе агульнае ўяўленне аб змесце выступлення.

Фаза выбару – этап абмежавання інфармацыі канкрэтнымі задачамі і зместам паведамлення, мэта якога -- размежаванне галоўнага і другараднага, істотнага і неістотнага, старога і новага, вядомага і невядомага і г.д. Фаза выбару звязана з выкарыстаннем як эмпірычнага, так і энцыклапедычнага матэрыялу.

Заключны этап папярэдняй падрыхтоўкі – фаза пагружэння, звязаная з карпаратыўным матэрыялам. Яна выяўляе, наколькі ўласныя назіранні аўтара адпавядаюць агульнапрынятым звесткам, ці падмацоўваюцца яны фонавымі ведамі, ці не пярэчаць вядомым фактам.

У класічнай рыторыцы пры разглядзе праблем інвенцыі, акрамя тыпаў матэрыялу і этапаў яго сістэматызацыі, вызначаліся таксама агульныя спосабы падачы матэрыялу, абумоўленыя намерам гаворачага: пазітыўны, негатыўны, нейтральны спосабы. Пазітыўны спосаб падачы матэрыялу меў на мэце выклікаць у слухачоў сімпатыю або спачуванне, негатыўны павінен быў прывесці слухачоў да абурэння, рэзкага асуджэння апісваемых фактаў, нейтральны – падаць канструктыўную, аналітычную інфармацыю, давесці яе да ведама. Кіруемы пэўным намерам, выкарыстоўваючы адпаведную тактыку ўздзеяння на слухачоў, аратар мог прадставіць свой матэрыял у аспекце адабрэння, асуджэння або нейтральна.

Асноўныя крытэрыі адбору матэрыялаў – рэгламент выступлення, даступнасць і навізна. Пры падборы доказнага і ілюстрацыйнага матэрыялу неабходна захоўваць іх “узважанасць”, планаваць плаўныя пераходы ад абстрактнага да канкрэтнага аналізу, сачыць за роўнымі прапорцыямі пазітыўных і негатыўных фактаў.