Тақырып: Соғыс және бейбіт уақыттындағы тотенше жағдайда шаруашылық нысандары мен салаларда қалыпты қызмет атқарудың түрақтылығын арттыру әдісі мен жолдары

Төтенше жағдайлар туындаган жағдайда, қазіргі замангы зақымдану қүралдарын қолдану кезінде бейбіт уақыттағыдай согыс уақытында да салалардың, аумақтЫҚ звенолардың және үйымдардың жүмыс түрақтылығЫН арттыру Азаматтық қорғаныстың негізгі міндетінің бірі

болып табылады.

Еліміздің шаруашылық кешенінің, оның салалық жөне аумақтық звенолары қызметінің түрақтылығы дегенімі³ белгіленген номенклатура мен мелшерде ондірістерді өніммен қамтамасыз ету қабілеті, сонымсн қатар сәй&^ес аумақта жүмыс жүргізетін персоналдар мен түрғындарДЫ қорғау жөнс тіршілігін қамтамасыз ету деп түсіндірілеДІ-

Түрақтылықты арттыру жөніндегі шаралар алдын-ала— бейбіт уақытта және қатер төнген мерзімде, сондай-^қ қазіргі заманғы зақымдану қүралдарын қолданғаннан кейін төтенше жағдай туындаған кезде жүзеге асырылады.

Үйьшдардъщ жүмыс түрактылығы

Үйьшньщ жүмыс түрактылығыньщ астарында ТЖ-да авария мі апаттың болуын алдын-ала айту,. олардың зақымдауц^ факторларының өсеріне төтеп беру қабілсті, өте аз уақыттыі ішінде қираған енсркөсіпті қалпына келтіру жүмыстарымі" қамтамаеыз ету жатыр.

ТЖ-да үйымның қызмет түрактылығын арттыру дегеніміз 'I л —да материалдық шығынға үшыраған және түрғындарға жақми жерде түратын персонаддардың өмірі мсн денсаулығы қауіпіпц. алдын-алу немесе төмендету, сонымен қатар ТЖаумағында қутқарі жүмыстары мен басқа да шүғыл жүмыстарды жүргізуді дайьшди жонінде кещенді шаралар жүргізу деп түсініледі.

Бүл түсініктер мен қатар ТЖ-да жүмыс жасауға үйымдар;пц дайындығы деген тусінік қолданылады.

Бул адцын-ала жургізілетін үйымдық, инженерлі-техника-п және арнайы шаралар кешені.

Жоғарыда айтылған шаралардың мазмүнын анықтау үшііі, үйымдардың қызмет түрақтылығына ықпал ететін барлык факторлардың жиынтығын талдау қажет. Ол үшін ТЖ тудыруц мүмкін барлық оқиғаларды қарастырып шығу қажет. Муіп.і мақсатты турде бірнеше масштабтық деңгейде істеу керек:

/ айхмақтық

/ аудандық

/ нысандық

Экономика нысандарыидағы жүмыс істеу түрақтылығына әсер ететін факторлар

- Орналастыру аймағы- аймақта қауілті дүлей зілзаланыц болу мүмкіндігін есепке алу, аймақтың метеорологиялық ерекшелігі.

- Әлеуметтік-экономикалық жағдай- экономиканың жағдайы, халықтың жүмыспен қамтамасыз етілу деңгейі, халықтьщ түрмысы.

- Нысаңдардың орналасқан жері- сол жердің рельефы, қүрылыс силаты, көліктік кохммуникация ерекшелігі, өуелетті қауіпті өнеркәсіптердің саны.

- Ішкі факторлар — жүмыс жасаушылырдың саны, олардың тәртібі мен қүзырының деңгейі, нысанның сипаты, шығарылатьш өнім, қолданылатын технология.

Оі і.і <1>акторларды талдау негізінде ТЖ болуы мүмкін және • •»іі.ііі пысан тіршілігіне әсері туралы қорытынды шығаруға

......іі.і. Бүл бағаның негізінде, нысан түрақтылығының бағасы

і и мр.

I іейбіт және согыс уақытында шаруаишлық нысанындағы кызмет түрақтылығы зерттеу

I і Іаруашылық нысаны түрақылығының мақсаты, жүйелер мен ч\і,иідардағы әлсіз жерді тауып, оларды үйымдық, инженерлік-ісчпикалық, арнайы және басқа да шаралар кешенінің негізінде •коіо. Бүл жүмысты онеркосіптің басшысы ғылыми-зерттеу жөне кобалау үйымдарын тарту арқылы үйымдастырады. Ол үш кезенде і. \ргізіледі:

I. Үйымдастыру кезеңі — зерттеудіц ауқымы мен қажетті күш пен қүрадцар анықталады. Ғылыми-зерттеу топтары қүрылады. Ол үшін мынадай күжаттар әзірленеді: басшының бүйрығы, ісрттеуді ж\⁷ргізу жоспары, есептелтен зергтеу тогггарына тапсырма.

И. Екінші кезенде бөлек элементтер мен жүйелердің, сонымен к.лтар нысандардың толығымен түрақтылығын багалау бойынша тікслей жүмыс іске асырылады.

Ш Үшінші кезенде зерттеудің нөтижесі қорытылады. Есептік баяндама жасалады, нысанда түрақты жүмыс істеуді жоғарлату бойынша шаралар әзірленеде және жоспарланады.

Негізгі қүжат-жинақталған жоспар. Ол екі болімге бөлінеді: бірінші болімге бейбіт уақытта іскс асырылатын шаралар жатады; екінші бөлімге - қарсьшастың шабуыл жасау қауіпі болғанда өткізілетін ^мыстар жатады. Түрақтылықты жоғарлату бойынша шараларды өршітудің жоспары-кссте түріндс орындалады.

Екі болім, озара байланысқан, дербес қүжат болып табылады.

Түрақтылықты бағалау мынадай бағьптармен іске асырылады: -ТЖ-ның нысанда немесе оған жақын жерде болу мүмкіндігі;

- ғимарат пен имараттьщ физикалық орнықтылығы;

- персоналдарды қорғаудың беріктігі;

- басқару жүйесінің түрақтьшығы;

- материалды-техникалық қамтамсыз ету мен өнеркәсіптік

байланыстың беріктігі;

- нысанның қираған өнеркәсіптерді орнына келтіру

жү⁷мыстарына дайындығы.

Түрақтылықты арттыру жөніндегі шараларды жоспарлау

Түрақтьшыкты арттыру жөніндегі шараларды жоспарлаған кезде мынадай негізгі бағыттар белгіленеді:

♦ жүмысшыларды, қызметкерлерді, олардың отбасм мүшелерінің тіршілігін қоргауды қамтамасыз сту;

♦ елдің, аймақтың аумагында ведомствага қарасты салалардм үйымдастыру және тиімді орналастыру.

♦ төтенше жагдай болған кездегі жүмысқа даярлау;

♦ төтенше жагдайда маңызды нысандарды, іс-әрекеттім ондірістік және басқа да түрлерін қалпына келтіру жоніндсп жүмыстарды орындауға даярлау;

♦ басқару жүйелерін төтенше жагдайда міндеттерді шешуп даярлау.

Оларды іске асыру үшін үйымдық, инженерлі-техникаліи аранайы шаралар жүргізіледі.

Салаларда жоне аумақтық басқару органдарында, үйымда] т\рақтылықты арттыру жоііінде шараларды іске асыр үшін Азамагті.і> қорғаныс бастыгына багынатын комиссия қүрылуы мүмкш. Егер мүндай комиссия қүруға мүмкіндік бблмаса, олардың қызметі сәйкі і - басқару органдарына нсмесе Азаматтық қорғаныс және төтелт жағдайлар жөніндсгі қызметкерлсрге жүкгеледі.

Түрақтылық бойынша комиссияның негізгі міндеттері:

♦ түрақтылықты арттыру жөнінде жүмысты үйымдастыру;

♦ түрақтылықты арттыру бойынша жоспарлар мен баск,;і і қүжаттар, сәйкес инстанцияларда келісіледі жоне бекітіледі;

♦ түрақтылықты арттыру бойынша бекітілген жоспарларі іске асырылуын бақылау;

♦ түрақтылық бойынша арнайы оқытуларды жоспарлау жоиі еткізу;

♦ түрақтьшықты арттыру бойынша үсыныстарды нсгіздеу ж. іш даярлау;

Түрақтылық бойынша жоспарланган қүжаттарга келісімі Азаматтық қорганыс бойынша жогарыда түрган басқару органдары жүзеге асырады.

ШО-да жүмыс түрақтылығын арттыру бойынша комиссияіп.и» регламентгік іс-әрекеті үшін мынадай жүмыстар өткізіледі:

/ басшының комиссия қүру жөніндегі бүйрығы;

/ комиссия жөнінде нүсқаулық;

/ осы жылғы комиссияның жүмыс жоспары;

/ түрақтылықты зерттеу материалдары (5 жыдда 1 рет өткізілсл і •

/ басқарушы қүжаттардың тізбесі (үсыныс, министрліктер мси жоғарыда түрган органдардың нүсқауы);

/ комиссия отырысының хаттамасы;

Шо-ның түрақтылыгын анықтау үшін екі баға белгілеіи і "Орташа" және "томен".

рташа баға алу үшін:

/ түрақтъідық бойынша 5 жыдда 1 реттен кем емес зерттеу жүргізу;

/ соның негізінде сәйкес шараларды, орындау уақытын, орындаушыларды, қаржы дереккезін анықтау;

/ экономикалық және әлеуметтік дамудың персиективті және ;ііъімдағы жоспарларына кіретін шаралардың 75 пайыздан кем емесін іске асыруды жоспарлау.

Тақырып: Бейбіт және соғыс уақытындағы болған ТЖ-да кошіру шараларын жүргізуді үйымдастыру

Жалпы ереже,принциптер, негізгі түсініктер

Көшіру — төтснше жағдай аймагынан жоне қазіргі заманғы іақымдану қүршідарын қолдануы мүмкін аудандардан адамдардың омірі мен өндірістің жүмыс істеуін сақтау мақсатында халықты жөне материалдық қүнды заттарды үйымдасып шыгару.

Қауіясіз аймақ - химшиіық зақымдану мен радиоактивті ластанү⁷, оүзььчулардың беіщемінен алшақ орналасқан аумақ.

Квшіру шаралары алдын—ала барлық жағынан даярланып, жоспарланады. Олар халықтың қаза табу мүмкіндігін томендету, саі іатталған қызметкерлер кадрын сақтау, экономика нысандарында і;,ыімет түрақтьшыгын қамтамасыз ету, сонымен қатар зақымдану оіпаіъінда шүғыл жоне қүтқару жүмыстарын жүргізу мақсатында, к,;іуіпсіз аймақта күш пен қүралдар тобын қүр>та жағдай жасау үшін іске асырьніады.

Көшірудің түрлері

Ішінара кошіру - ондірісте және қызмет көрсету сферасыңда жүмыс жасамайтын халықты, көліктің жүмыс жасау кестесін бүзбай жалпы көшірулерерден бүрын алдын-ала көшіру.

Жалпы кошіру - халықты барынша үйлестіріп, жаяу тәртіппен жініс коліктің барлық түрімен қалалардан жөнетүрғын ітункттерінен кошіру және оларды қауілсіз аймаққа орналастыру.

Боліп жайғастьфу — санатталган қалаларда согыс уақытыңда жүмыс Істеп жатқан жүмысшылар мен үйымдардың қызметкерлерін \ 111 л мдасьш тасу және оларды қауіпсіз аймакқа орналастьфу жатады.

Уакытша кошіру — табиғи және техноғендік сипаттағы төтенше жагдай қауіпі болганда халықыты қауіпті белдемнен қауіпсіз

жсрлсргс көшіру.

Көшіру қысқа уақытга жүргізіледі. Халықты қауіпті белдемнен і. < > 111 іріи біту, оның аяқталуы болып саналады. Көшіру органдар

- Көшіру комисиялары (КК).

- Жинакхалган эвакуациялау пункттсрі (ЖКП).

- КөшіруДіҢ аралық пункттері (КАП).

- Көшіруііі қабылдау комисиялары (КҚК).

- Көшіру кабылдау пункттері (КҚП).

Кешіру ^омиссиялары республикада, облыстарда, қалаларлп, қалалық аудандарда, үйымдарда, министрліктерде, агентгіктерлі орталық жәнС басқа да орындаушы органдарда қүрылады. Көші|<\ комиссиясы барлық көшіру шаралары кешенінің орындалуын.і жауапты. Көшіру комиссиясыныңтөрағасы больш, бірінші басшыиі.іи бір орьшбасары тағайындалады.

Жинақталтан көшіру пункттері -кошірілетін халықты жип.и тіркеу үшін, оларды көлікке отырғызу пункттеріне жоцг қозғалыстың бастапқы пункттерінс жіберу керек.

ЖКП-тій саны көшірілген жоне бөліп жайғастырылгап халықтың саньін есептегеннен кейін анықталады.

КөшірудіЯ аралық пункттері қиратушы төтеншс жагдай болум мүмкін аймаісгардан тыс, қатынас жолдарына жақын жерлерл» қүрылады. Олар көшірілген халықты аз уақытқа орналастыру (дсм алу), оны қайта тіркеу, қажет болған жағдайда дизометрлік, химияі в қарсы бақыліЗУ жүргізу, адамдарды санитарлық ондеуден өткі'і\ және оларды ^ауіпсіз аймақтагы қоныстандыру орындарьша жібсру ушін арналғаИ-

Көшіру ііомиссиялары көшірілген халықты аймағыиди орналастыру болып жатқан барлық аудандарда (ауыл шаруашылык) түрғын пунктерінде және жекеменшіктің барлық түріндсіі ауылшаруашьщьіқ үйымдарында қүрылады.

КҚК-ның міндеті халықты көшіргсн кезде келіп жатқандарл і ( қарсы алу, олзрды есептеу және орналастыру, сонымен қатар келш жатқан халықты қальгшъі өмірмен қамтамасыз студі үйъгмдастьіруді.і бақылау. КБК- ны барлық ауыл шаруашылық аудандардагм жергілікті аткарушы органдар мен қалалар басшыларыным орынбасарлар&і, жекеменшіктің барлық түріндегі ауылшаруашылык кәсіпорындардьщ бастықтары басқарады.

Қабылдауіиьі көшіру пункттері бөліп жайғастырылған жәнс көшірілген халықты жетюзілетін ггункттерге орналастырылады. Олар халықты басқэ жергс орналастару үшін арналады. Оларды аудаңдык эвакоқабылдаУ комиссиясы орналастырады. ҚКП әкімшшігінііі

есепті күрамы, көшіріліп келіп жатқані халықтың саны мен^_ларды камт^^сьіз етуге байланысты шарал ардың ауқымын «^ ^ отырып анықталады.

Кошіру шараларын жоспарлау

_Үяпы,_ты көшірү мен бытыраңкы орналастыру ж^_спары Лзама^пк корғаХ, Азаматтық қорғаныс пен төтсншс _жағдай ™Г^ЫнбаХқ деңгейдегі көшіру және эвакоқа^_ылдау ^^т ~арының,тетенше ^«^ніндеп скапма бастықтарының маңызды :міндсттері болып^ылады. к3^т^^9 всртикаль боиыншажүрі^_шеді * Республика-облыс-қала, аудан- ^сшорын Катту мен көшірүдіңтортібі мен кезепн анықтау үішн _қаЖетті „Дда^ш^ -ырьшады. Халықты ссспке алут^_мендсп і ісгізгі топтар бойынша жүргізілсді.

түмьюшыларымеп қызметкерлсрі, .сх>ндаи-аколардынт_1і,_шшгш X м-ы^туп» отбасы мүшелері ,(6оліп *»ыру).

2 топ -соғыс уакытында озінің іс-қимылын қауіпсіз имаққа ауыстырушь, үйьтмнын жұмысшштры мен ^меткерл^ _жонс оГардыкотбасынынмүшелері.Министліктер ^н^Тжгердаң „І,,І оттяпяттаоынын қызмсткерлері. Өзшің ж-у_мысын ^"йы^ж^шьшары мсн қызметкерл,_{рі жонс} отардың отбасы мүшслері (жалпы кошіру).

3-топ - жоғары оқу орындарыншң свдвВДД арнаиы оқу орындарынын, ^сіптік-те,хникалық училищ_{слердің} оқушьшыры, профсссорлы - мүгалімдік қүрам жоне _қызмет қөрсетүші персоналдар, мектеп-шнтернаттардың ^щлары, *^ӨрСУ„"*;„;„ чгме. япнайыі балалар мекемс_лерінш

оалалар үиінің ж^п^ а_Ғ.^^_д.

тәрбиеленушілері, мүғалімдер, төрбмешілер мен қызмет Кореет^щі персоналдар. Мүгедектер мен жасы жеткендер үйінде туратын зейнеткерлср, оларға қызмет кеөрсетушілер. Жалғц₃ басты зейнеткерлер, жүмыссыздар, коммерциялық қүрьільгмдар£_{{ың жеке} меншік кәсіпорындардың және мемлекеттік емес §_аСқ_{а да} мекемелер мен фирмалардың қыз\*іеткерлері (ішінара къ_шіру\

Көшіру шараларьш откізу

№2 қосымша. Көшіру шараларіын откізу кестесін кдг}_аңш

Бөліп жайгастыру мен кошірудід қамтамасыз ету

Көшіру шараларды дайындаудыі жоне іске асыруды жоедарлаүда барлық қамтамасыз ету турлері қарастырылады және алдын аші әзірленеді:

1. Барлау (инженерлік, медициналық, радиациялық жөі-іс химиядық)

2. көлікпен қамтамасыз ету

3. медициналық қамтамасыз ету

4. материалдық-техникалық қамтамасыз ету

5. қоғамдық тортіпті қамтамасыз ету

6. өртке қарсы қамтамасыз ету

Тақырып: Дүлей зілзала және оның салдары

Дүлей зілзалаға қысқаша сипаттама

Дулей зілзала — бірден елеулі адамның тіршілігін бузып, улкси матсриалдық қундылықтарды жоғалтуға соқтырады, сонымен катар адамдардың қаза табуына, жануарлардың олуіне өкелетін кенеттеи пайда болатын табиғи қубылыс.

Қазақстана Рсспубликасының аумағыңца мынадай дулей зілзал.ч болуы мүмкін: жер сілкінісі, сел ағыңдары, қар көшкіні, кошкіи, дауыл, су басу, қар басу, әрттер, қүргақшылық.

Сел - тау жыныстарының сынықтары мен су қосгіасынаи түратын лайлы нсмесе лай-тасты қатты ағын. Басқа тасқындарг.і қарағанда сел әдеттегідей үздіксіз емес, жекелеген толқындармги 10 м/с және одан коп жылдамдықпен қозғалады. Қалыпты кезді олардың үзақтыгы 1-3, кей кезде 10 сағатқа дейін. Сел ағынынып алдыңғы толқынының биіктігі 15 мстр, кей кезде 20-25 м, тығыздығы 2 т/м³-қа дейін, кедергілердегі сел ағынының қысымы 5-тен 12 т/м³-қа дейін болады.

Сел ағыңдарының болу себебі: мүзды және мореналық көлдердн і бүзылуынан, үзақ уақыт болған нөсерден, апаттық жср сілкіністерінсн, қар мен мүздақтың тез еруінен, борпылдақ топырак. пен бөлшектслген материалдардың өзендерге қүлауынан.

Қазақстанда 2700-ден аса мүздақтар, 600-ге жуық қауіпті биік таудағы көлдер, 6000 сел пайда болатын ошақтар бар. Іле жоиг Жоңғар Алатауында, Алтайда, Қаратау мен Тарбағатайда 300-ге жуы | сел бассейіндері бар.

Сел тасқыны қауіпінің тікелей белгілері мыналар: басқп дыбыстарды естіртпейтін, сел қауіпі бар су ағындарының бетінді гуілдің пайда болуы, айдаған тас соққысынан топырақтыи қозғалуы, судың лайлануы, өзендерде бірден су деңгейііпи төмендеуі; сел жалының "басыңда" еріп отыратын, шаңды бүлттыі пайда болуы.Егер мынадай үсынымдарды естен шығармасак селден болатын ауыр салдарды төмендетуге болады:

сел қауіпі бар озен арнасының жанына дем алуға тоқтамаңыз жөне палаталық лагерь қүрмаңыз;

ссл тасқыны белгісін байқаған бойда арнаданжартас бойынша айналып өтуге тырысыңыз;

сел толқындары болек кезекпен жылжып отырады, ссл толқьшы өткеннен кейін суға түспеңіз, одан кейін келесі толқын болуы мүмкін.

Сырғыма- бүл ауырлық күшінсн тау жыныстарының төмен қарай көшуі. Еңістің немесе беткейдің қандай да бір учаскесінде өзен ағуы; атмосфершіық жауың-шашындарда топЫрақтың қурғауы немесе ылғалдаңуы; жср асты сулары; сейсмикалық дүмпулер; адамның шаруашылық қызметінің осерінен болган тспетеңціктің бүзьшуынан сырғымалар пайда болады.

Сырғыма 19° еңісімен беткейде жылдың кез-келген уақытында болуы мүмкін. Сырғыманың алатын алаңы 50-60 га болады. Сырғымаға қарсы халықтың қатысуымен жүргізілетін шаралар мыналар: жер үсті суларын бүру, ағаш егу, кедергі жасайтын инженерлік қүрылыстарды орнату, топырақты қурғату мақсатында орлар қазу. Сыргыма басталды деген хабарды ести салысымсн: үй-жайдан шығып кету керек, басқаларға жылжьіма қауіпі туралы хабарды жеткізу керек, қауіпсіз жерге іпығу, гимараттан шықпас бурын пешті ошіріп, су мен газ қүбырын бектгіп, жарық пен басқа да электр қүралын сөндіру керек.

Қар кошкіні — үзақ уақыт бойы қар жамьілгысы жататын таулы аудандарда болуы мүмкін. Көіикіннің жьілжу жылдамдығы 100 м/с-ға дейін болады. Қазақстанда 95 мың ш/м тау а^ъіағы қар кошкіні қауіпіне үшырайды.

Көп қар жиналғанда көшкін орман жоқ жерде 15° еңісте пайда болады. Беткейдің еңісі 45-50° болған кезде, көшкін әр қар жауган сайын жылжиды. Көшкіннің пайда болуыньВД классикалық жағдайына ашық тау беткейінің 100-500 м болуы әсер етеді.

Көшкін тауда қатты жел болып өткеннен кейін жауған қардан соң пайда болады. Негізінде қар көшкіні ақпаН-сәуірде көшеді. Ең қуатты қар көшкіні 4 наурыз-сәуірде болады, олардың жылдамдығы 100 м/с, ксдергілерге қысым 200 т/м³ -қа дейін.

Қыста тауда жүргсн адамдарға еңістің қырьшда, жартас пен үңгірдің түбінде тоқтауға рүхсат етілмейді, керсінше бүл орындардан қауіпсіз учаскслерге кету керек. Үңгірлердің, жазықтардың жөне жартастардың шеті немесе жиегі қауіпсіз орын болып табылды.

Көшкіннің алдында болатын қатты ауа толқыны адамның 60 61

Өртті үлкен көлемде аэрозольмен сөндіру генераторлары әлемде үлгілері жоқ осы заманғы өртсөндіру қүралдары (ООК.і болып табылады.

Олар жылдам т үтанатын с үықтардың (бензин жоне басқа мүшіі онімдері, органикалық еріткііитер және т.б.) қатты материалдардми (ағаш, оқшаулау материаддар, плпстмасса жоне т.б.) сондай-ақ элск 111 қондырғыларының (күштеужоне жогары вольтты қондырғылар түрмыстық жоне өнеркосіптік электроника жоне т.б) өртенуіи сөндіреді.

ОӨҚ сілтілі жоне сілтілі- топырақты мсталлды, сондай аі ауасыз түтанатын заттарды сендіруге жарамсыз.

Генератор зарядының жануы кезінде бөлінетін аэрозольга і қоспасы қорғалатын затты, тіпті қағазды булдірмейді, 11 аэрозольды болшектсрін шаңсорғышпен алуға немесе сумен шаюі | болады.

ОӨҚ генсраторлары қол (ОӨҚ-5М) және стационарлы* (ОӨҚ-1) болып болінеді. ОӨҚ-5М генераторы қорғайтын көлі 40 т.м. дейін ОӨҚ-1 қорғайтын колем 60 т.м. дейін.

ОӨҚ-5М генераторын қимылға келтіру үшін:

У жіберу торабының қалпақшасын алу;

</ бауды қатты тарту;

«/ жанған бөлмеден шығу қажст.

ОӨҚ-1 генераторын қосу үшін арнайы жіберу торабм пайдаланылады. Қорғалатын колемдегі темпертура 90С м жеткенде қосылатын жібсрудің термохимиялық тораптарі.іп қолдану, егер олар бірнешеу болса, әрбір генераторға біржоч.і толық істеуге мүмкіндік береді. ⁴

Жіберудің электротораптарын қолдану ООҚ-1 генераторларі.іп өрт дабылы бар нысандарды пайдалануға мүмкіндік берсді Қорғалған болмеде ОӨҚ-1 генераторын орнату арнаіт кронштейннің көмегімен жүргізіледі.

Есіңізде әрқашан ең негізгіні сақтаңыздар — сізді қүтқаіп¹ 01 телефонынан басталады.

Үрейленбсй, қай жерде не жанып жатқанын, мекш жайыңызды, телефоныңыздың нөмірін, нақты айтыңыз, одац кейін телефон трубкасын тастай салмаңыз- себебі диспетчердік сізге сүрағы болуы мүмкін.

Адамдар көп жүретін жердегі өрттер

Адамдар сәйкес дайындықта болмаса, театрларда, концсрі залдарында, ойын-сауық болатын жерлерде, стадиондарда, дүкендерде, оқу мекемелерінде, базарларда болатын әрттер қауііп і және үрейлі. Ірі ерттердің тарихынан білетініміз, адамдар тутім

мен өрттен ғана қаза таппайды, олар топталыи адамдардың үрейленіп қашуынан тапталып қалады.

Сізден талап етілетін ең негізгі нәрсе- рухынызды жоғалтпай, үрейге берілмеңіз, озіңізді қоршағандарды да үрейленуге жібермеңіз.

Тақырып: Төтенше жағдайдагы психологаялық аспектілер

ТЖ-ға тап болған адам міндетгі түрде жарақат алады. Біреулері ауыр жарақаттанып, дснсаулыгына нүқсан келтірсе, снді біреулері қаза табады. Дегенмен аман қалган адамдардың өздері, ауыр, емге беріле қоймайтын жарақат алады. Бүл- адам жанының, психикасы мен санасының жарақаітануы.

Дегенмен, ТЖ-ға тап болған адамдардың барлығының бірдсй психикасы күшті соққыға үщырамайды, оны ор түрлі адамдар әр қалай қабьшдайды. Кейбір адамдарда ішкі өмір сүршеңцік қорлар жүмыс істей бастаса, ал кейбіреулерінде жүмыс істсу қабілсті томендейді немесе үзіліп те кетеді, денсаулығы нашарлайды физиологиялық және психологиялық күйге үшырайды. Бүл коптеген факгорларға байланысты: ағзаның жеке ерекшеліктеріне, гүқым қуалаушылыққа, тәрбиегс, омірі мен еңбегінің жағдайына гсмпераментына, имоцианалдық күйіне қарай.

Бір адамдар әр түрлі экстрималды жагдайда болатын болса, екішпілер ешбір қиындықсыз бір қалыпты әмір сүреді. Бірішілірдің шартсыз рефлекстсрі (түйсіктер) оянған жөне қызмет атқарады, ал екіншілердің анықталу мүмкіндігі жоқ үйқылы жағдайда

қалыптасады.

Әр түрлі темперамснттегі адамдар тотенше жагдайларда оздерін

қалай үстайтынын талдайық.

Сангвиник - қауіпті жағдайда озін жинақы үстап, батыл қимьшдайды, бірақ энергиясьшың коптігінен іс-қимъщцардың қате тосшдерін тандауы мүмкін.,

Флегматик - ол да жинақы, бірақ оған шешім қабылдау үшін бслгілі бір уақыт қажет жоне ол коп ойланганнан соң қимьшдайды.

Холерик — мүлдем белгісіз. Ол нақты жағдайға байланысты копшілікті уйымдастыратын басшы, сондай-ақ оларды үрсйлендіруші де бола алады.

Меланхолик — бүл жағдайдағы ең қауіпті түлға, өйткеңі ол кобінесе үрей тудырушы адам.

Қауіп сезгіштіктігінің ор түрлі болуы, әрбір нақты адамның эмоционалды жағдайьша байланысты.

Адамның эмоционалды күйзелуінің шегі болып аффект табылады. Бүл бақылаудан шыққан сананың қозуы және ступор сана бақылай алмайтын бір орында қатып қалу, толық қимылсы • қалу жағдайы.

Біріншісі де, екіншісі де қауіпті, ойткені ойланбаған қимып жасатады немесе тіпті қозғажпайды.

Аффект немесе ступор жағдайы, жиі оқиға күтпеген жердс, кенеттен басталғанда, сондай-ақ олармен кездесугс дайып болмагандықтан болады.

Бірінші кезекте мүндай себептерді жою үшін тиісті білім және тожірибе керек.

Негізінен өмір- толық түсінуге, талдауға және ең дүрыс шешім табуға болатын, қайталанатын жағдайлардан түрады. Ап қалыптасқан ережелерді біліп алған соң, адам ТЖ-дан аздапіп шыгындармен шыға алады. Бүл ережелерді оқумен және ТЖ-ныіі алдын алумсн колтеген үйымдар мен қызметтер айналысады.

Кез-келсн жагдайларда адамдардың 12-25%-ы өзгеріссіз ЭЗ

қалпында қалатынын айтып өтксн жөн, олар жагдайды дүрі.и

- бағалап, сол жағдайда батыл, нақты қимыдцар жасайды. Мүнд.чи

типтегі адамдар бірінші өз басын ойламай қоршағандарға комск

беріп, болған оқиғаны тузетуге тырысады.

Окінішкс орай, қарама-қарсы мысалдар да ксздеседі. Белгісіздік жағдай ацдындаш қорқыныш ерлік пен сананы билсп қана қоймай, сонымен бірге қарсыласу мүмкіндігінсн айырады.

Қорқыныш сезімін бақыланатын жоне бакылаусыз деп екп' бөлуге болады.

Егер сен өз қорқынышыңды бақылайтын болсаң, сен болуы мүмкін қауіпті сезіп, бүл жағдайдан шыгуға тырысасың. Бүл кезді шығу жолдарын табасың. ,

Бақылаусыз коркыныш- үрей деп біледі мамандар.

Әдетте үрейдің пайда болуына дер кезінде және сенімді ақпараттың болмауы әсер етеді.

Зардап шекендердің бірнешсуі үрейленгенде олардың бір-біріі н өсері көпшіліктің эмоционалды (кей-кезде психикалық) күйііпп нашарла>ъіна алып келеді.

Егер үрейленген адам көпшшіктің басшысы болса, ол үжымнып жүмысын тоқтататын жалпы тәртіпсіздікке үшыратып, олардып өзіне-өзі және өзара көмек көрсетуінен айырады.

Мүндай «теріс басшьшар өдегте , есірген, мансаппен жөне оэ-өздерін жақсы көрумен ерекшеленетін адамдар. Мүндай адамдарі | аздаған қауіп үлкен болып көрінсді. Нақты өмірге қиял араласып кетеді. Сондықтан жиі« қорыққанға қос көрінеді дейді.

ТЖ-ғы психологиялық қауіпсіздік мөселелерін зерттеушілср адамның психикасы жарақаттанатын 3 кезеңді бөліп қарайды. Бірінші- нақты апат кезінде. Адамның барлық сезімдері, кей-кезде хайуандық сезімдері оянады, көбінесе әзін-өзі сақтау сезімі жоғары болады. Адамның күнделікті өмірдегі сезімінен басқа сезімдер пайда болады. Бүл сезімдердің негізінде «хайуавдық қорқыныш жатады.

Екінигі - қүтқару жүмыстарын жүргізгенде. Адам жан-жағында болып жатқан жағдайды (баспанадан, мүліктен, жақын адамдардан айрылғанын)түсіне бастайды. Түсініп түрса да күйзелісте болады, оқиғаның қайталануынан қорқу, комектен

үміт үзу.

Үшінші- өмірге қауіпті жағдай тоқтатылғаннан кейін, бағалы заттарды қайтадан бағалауды жүргізу, омірдің жақа жағдайына бейімделу қажеттілігі. Бүл ксзенде ысырап көп болатын болса, түрақты психогенді бүзылу күрылуы мүмкін.

Қызметкерлср жаппай зақымданған ошақтарда санитарлық шығындарды дәрежесінің ауіярлығына қарай жеңіл, орташа және

ауырдеп бөледі.

Барлық зардап шекксндер, кандай да дәрсжеде зардап шексе де, оларға дәрігерге дейінгі көмек қажет. Бірінші дәрігерлік комек 65 пайыз жеңіл және 100 пайызға дейін ауыр исихогениямсн зардап шеккендерге қажетті.

Зардап шеккендерге бірінші медициналық көмек көрсету мен дәрігергс дсйінгі көмек көрсстуді үйымдастыруда, яғни, жіті психикалық қозута үшырағандарды табуда, олардыңжөне оларды қоршағандардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуде, жаітай үрейлсн>' мумкіндігін болдырмауда көгітсген қиыншьшықтар т>ъіндайтыны

төжірибеден белгілі.

Жиі шүғыл жағдайдың алдын алу мен жою жүмысы жүктелген түтас бір үжымның іс -эрекеті, нақты бір адамның әрекетіне байланысты болады.