Тақырьш: Хальщты қатты әсер ететін улы заттардан қорғау шаралары

Қазақстан Республикасыньщ аймағында ҚӘУЗ-ді өндірстін оны ІІНІң қызметіне жүмсайтын 450 нысан бар. Ең жиі кездесетін і^ӨУЗ хлор және аммиак.

ҚӘУЗ- бүл шекті мүмкін концентрациядан белгілі бі|-> колемде мүмкін.

Хлор-қатты тітіркендіргіш жасыл-сары газ. Суда еруі: бір сыйымдылығында оның ш&мамен екі сыйымдылығы ериді. Ауаді . 2,5 есе ауыр. Аласа жерлерде, жертөлелерде, қүдықтар^ тоннельдерде жинақталады.

Қабылдау шегі — 0,003 мг/л (түншықтыру осер)

Жүмыс аумағындағы ПДК - 0,001 мг/л.

1 сағат экспозиция ішіндсгі ПК — 0,01 мг/л.

Өлімге душар ететін қанықпа — 1 сағат экспозицияда — 0,1-мг/л.

Тез арада өмірді окететін қанықпа—5-10 мг/л. Хлордың ау; тарайтын қанықпасы Щ|Қ бір тәулікте орташа-0,003 мг/м³, 61. рет жоғарғы мөлшердс— 0,1 мг/м³, косіпорындардың ү жайларында — 1 мг/м³.

Өкпені зақымдайды, көзді және теріні тітірксндіреді. Қүрғ жотел, көзден жас ағады, қүсқысы келеді, координация бүзыль] ентігеді. Хлор буы тиген жағдайда, куйік алады.

п | >і_ іч, дшміцьіл иіхсіім исрш, /./о-ды иі_»р л,шшк^ьиііэімсп ьсм

ИДС 15 минут теріні, шырышты қабатты, көзді шаю керек.

П 10 % альбуцид ерітіндісінен 2-3 тамшы, мүрынға — жылы

і үп немесе шабдал майын тамызу керек.

і мргану: КД маркалы — торабы сүр түсті онеркәсіптік сүзбе і II ягар. Көшіру аймагы 5 км дейін.

ҚІ >УЗ авариясының салдарын жою жүмысьш жүргізетін адамдар " и.ігммен қорғаныс киімінде болуы қажет жоне ЖХУҚҚ-4, і У ҚҚ-5, КИП—-8 түріндегі сүзгі газқағарларды қолдаігуы керек.

міідлумен қамтамасыз етіледі, оның негізгісі болып аварияны Іаза ауаға алып шыгу керек. Жылумен қамтамасыз ету кер|„......ізбауды бағъптаған инжснерлі-техникалықжәне үйымдастыру

Оттегін, спирт буы мен ас содасының 6,5 пайызды аэрозольін бе_. керек. Тері мен көзді кемііще 15 минут бойы 2 пайызды ас сода<|і ерітіндісімен шаю керек. Қажеттілігіне қарай "ауызға ауыз" одісімі қолдан дем алдыру керек.

Қоргану қуралдары: сузгіш газқагар, қорабы сары түсті (ЗОмші ЮОминутқа дейін) - В маркалы онеркәсіп газқагары, ас со| ерітіндісіне, суға матырылған мата. Кошіру аумағы Юм-ге дейіп.

Аммиак- мусәтірге төн өткір иісті, түссіз газ. Суда жақсы ериі Судың бір сиымдылығында 700 аммиактың сиымдылығы ерш ауадан жеңпі, 15-20 сыйымдылық пайызының ауамен аралас^ жарьшысқа қауіпті.

Аммиактыіі ауада шектеулі қанықпасы: бір тәулікте орташа жәі жоғарғы молшері-0,2 мг/м³, жумыс үй-жайында — 20 мг/м³.

Қабьшдау шегі — 0,037 мг/л (түншықтыру — нейтропты әсе^і • { мен зақымданған ошақтардың шекарасын белгілеу;

Жүмыс аумағындағы ПДК - 0,02 мг/л.

2 сагат экспозиция ішіндегі ПК - 0,21 мг/л.

Өлімге душар ететін қанықпа - 30 минут^экспозицияда мг/л.

Тез арада адам өліміне әкелетің қанықпа—50-100 мг/л.

Тыныс органдарын зақымдайды, түшкіріп, жотеледі, дем аі ауырлайды, тү^гншығады, жүрек қағысы өзгеріп, тамыр согу жиілі бүзылады. Буы коз бен теріні тітіркендіреді. Тиіп кеткен жағдақ] теріні үсітіп жібереді.

Газсыздау (бейтараптану)

X чор- сілті сипатындағы заттарды қолдану керек (сондірілген і ода, сілті, каустик, су)

Лммиак- қышқьш заттар мен 1:20 еселігіндегі су қолданылады. Халықты ҚӘУЗ бен РЗ-дан қорғау

\;ілықты ҚӘУЗ және РЗ-дан қоргау кешендік шаралар

.....алары болып табылады. Олар нысанда уақьггында орындалады

Ке мыналарды қамтиды: I. ҚӘУЗ және РЗ қалдықтарының ауаға таралуын химиялық > •! іс дозиметрлік бақылау

1 Халықты озін қорғау қүралдарымен (ӨҚҚ) және олардыц •і і ].. 11 пан дайын түруын қамтамасыз ету.

I. ҚӘУЗ және РЗ жонівде шынайы метеодсректер арқылы 'іі ммдану болатын аймақты уақытында болжау.

І\ОУЗ және РЗ зақымдануы болған нысандардың зардабын ■ок > үшін мынадай шаралар қолданылады:

ҚӘУЗ, РЗ қалдықтарьшан болатын авариялардың зардаптарын КВПС халықтың зақымдану қауіпін хабарлау;

радиациялық және химиялық барлау ісін жүргізу, ҚӘУЗ,

■ жеке жоне үжымдық қорғану заттарын пайдалану; зардап шеккендерді іздеп, алып шығып бірінші медициналық '•\к:ккорсету;

- халықты ҚӘУЗ және РЗ-мен зақымдану қауіпі бар жоне і-ік ммданған аймақтан кошіру;

аварияның тарап кетпеуі жөнінде қауырт шараларды откізу;

- зақьімданған ауаның тарап кетпеуіне бағьпталған, ҚӘУЗ жоне і-мен зақымданған ошақты газссыздандыру псмесс

|і>і-лсснсіздендіру жолдарымен жою, зақымданған ауаның таралуына жол бермеу үшін бағытталған, сулы немесе өртгі перделерін орн;

Нысанға жақын орналасқан түрғыпдарды, жүмысшылар & қызметкерлсрді қорғауды қамтамасыз ететін жауапты түлғала Р жататыңдар:

-Шаруашылық иысанының АҚ бастыгы (директор, бірінші басш

-Нысанның АҚ штабының бастыгы.

Олар ҚӘУЗ және РЗ жөніңцегі шараларды өз уақьпында өткіі және радиациялық, химиялық қауіпті нысанды пайдала қауіпсіздігі үшін қажстті жагдайды қамтамасыз етеді.

Нысанның АҚ бастығы, авария жоніңде хабарды ала салысым ' тез арада нысанга келіп, аварияны жою жөнінде және адамдар қүтқаруға жалпы басшылық жүргізсді. Шаралар аварияны ж жоспарымсн сәйкес жүргізіледі. Тиісті министрлік пен ведомств аварияның сипаты мен авариялық-қүтқару жүмыстарының жүргіі ' хабарланып отырады. ШжБҚЖ жүргізу үшін қажеттілік туғаі күштермен және керектізаттармеи көмек корсетуді сүрайды. 'Нысанның АҚ штабының бастығы:

- ТЖ жәнс АҚ қызметі бастығымен бірге алдын ала ҚӘЗ РЗ-дан қызметксрлср мен жүмысшыларды қорғау жоспарын жас нысанның АҚ бастығымен бекітіл еді;

- жай уақытта ҚӘУЗ және РЗ зардабын жоюға арналған , күші мен қүралдарын ор дайым дайындықта үстайды.

- АҚ тақырыбында, соның ішінде ҚӘУЗ және РЗ-дан қорға ' бойыиша жүмысшылар мен қызметкерлерді оқыту, үйымдастырады;

- нысанда авария болған жағдайда қорғану шаралары жөніі өкім шығарады, күштер мен қүралдарды, қүтқару жонс басқа ' қауырт жүмыстарды, жүргізугс дайындайды, қүра командирлеріне ҚӘУЗ және РЗ-мен зақымданған ошақтарда бар. жүргізу міндетін қояды;

- жиынды үйымдастырады, нысанның АҚ бастығына жағдаі ' талдау жасап, дсректсрді зсрделейді.

- ҚжБІПЖ —ны жүргізуді үйымдастыру мен өткізу тура үсыныс дайындайды;

- ҚӘУЗ және РЗ-дан зардап шеккендерге медициналық көь ' көрсету мен олардың зақымданған ошақтан көшірілуіне бақьп ' жүріізеді.

Тақырып: Ірі кәсіпорындық авариялар мен апаттарді I

дүлей зілзала зардабын жоюдың тәртібі және

үйымдастырылуы

30 •

I Ж зардабың жою адамның өмірі мен денсаулығын сақтау

И і. і гында, қоршаған табиғи ортадағы шығынның мөлшерін мен

ІТі 1'ііалдық ысырапты төмсндету, сондай-ақ ТЖ аймағын

11 іиулап шектеу, оларға қауіпті факторлар сипатының іс-қимылын

•і гнту үшін жүргізледі.

[рі өнеркәсіптік авариялар жоне апаттар, дүлей зілзалалар ірдш ггарын жою мынаны қамтиды:

калық пен шаруашылық нысандарын авария мен апаттардың Іуіііі туралы қүлақтандыру;

барлау жүргізуді, қирау дөрежесін, зақымдану аймағын, су II /дың немесе тасқынның таралу жылдамдығы мен ықтимал і і арасын, ортеішенжердщколемін, аудандары мен таралу бағьггын

I »і іс озге де мәліметтерді анықтау;

дүлей зілзаланың (авария, апат) осерінен қауіп төнген түрғын

II ік ттері мен шаруашылық нысаңдарын анықтау;

күтқару және басқа да жүмыстар үшін іске қосылған ТЖ және і і ү ш топтамасы мен қүралдар санының қүрамын анықтау; чілзала (авария, апат) болған ауданда ТЖ және АҚ күштері

I 11 қүралдарын басқаруды үйымдастыру;

іардап шеккендерге медициналық көмек көрсету және оларды і і и 11иналық мекемелерге жеткізуді үйымдастыру, сонымен қатар

II н і.и ідарды қауіпсіз орыңдарға шығарып, қоныстандыру.

қүтқару жүмыстарын жүргізу барысында оған сәйкес і\'іі ісіздік шараларын даярлап іске асыру;

чілзала (авария, апат) болған ауданда жоне оған шекаралас гI іI 11 \) іарда коменданттық қызметті үйымдастыру;

АҚ күштерін материалдық, техникалық және колікпен ,ім тлмасыз етуді үйымдастыру, сонымен қатар зілзаланың (авария, іч) чардабын жоюға бағытталған қүтқару жүмыстарын дайындап вие жүргізу шаралары.

Қүлактандыру

Қүлақтандырудың мақсаты - уақытында басқарушы қүрамга, ІЛВ гүрғындарын жәңе ауыл түрғындарын төтенше жағдайдың іуіпі мен одан қорғану шараларын қолдану жонінде хабарлау. ,ү ііақтандыруға АҚ-ның 'Тыңдаңыздар бәріңізге!" ескерту дабылы одданьшады,

Тотенше жағдай болған аудан мен нысандағы кешенді барлау:

Барлаудың мақсаты — зақымданған ошақтарда қүтқару жүмысын • пі жүргізіп,негізделген шешімқабылдау үшін уақьггылыжағдай 11 т іі ы деректерді табу.

Ьарлау жалпы жөне арнайы болып бөлінсді.

Халықты қорғау шаралары мен АҚ қүрылымьгның қүтқару үмысын жасауытуралы шешім қабылдап, ауданның, нысанның -/

жағдайы жонінде жылдам деректер бсрш отыру үшін жа^ барлау жүргізіледі.

Дүлей зілзаланыц молшері туралы дерек алу үшін, жш( зақымданған сипатына қарай өуе, темір жол, көлік жөне өзеі (тедіздік) барлау жүргізіледі.

Арнайы барлау төтенше жағдайлар аймағындағы жәнс зақымді ошақтарындағы жағдайдың сипаты, радиоактивті, химиял бактериологиялық зақымданудың сипаты тур&лы толық мәлімс алу үшін жүргізіледі.

Арнайы барлаудың түрлері мыналар: инженерлік өрт

радиациялық және химиялық медициналық мал дәрігерлік

эпидемиологиялық(бактериологиялық) Күштер мен күралдардың топтамасы

ТЖ және АҚ күші мен қүралдары ТЖ -ның зардабын }| үшін қүрылады. Куш пен қүрал тобына мыналар жатады:

♦ АҚ әскери бөлімі;

♦ аумақтық, нысандық қүрылым және ТЖ мен АҚ қыз? қүрьшымы;

♦ республикалық және облыстық жедел-қүтқару отряды;

♦ ҚР Қорғаныс министрлігінің әскери бөлімдері бөлімшелері, ҚР ИМ-сы, ведомствалық арнайы аварияльгқ-қүтқ; авариялық - қалпына келтіру, әскери және басқада қүрылымд

♦ жедел медицинлық көмек көрсету қызметі, ол жетпеа жағдайда- үкімеггің қурамына кірмейтіи министрліктер, агенттш орталық атқарушы органдардың және үйымдардың медицинаі күші;

♦ республика, облыстар мен қалалардың авариялық-қүтқ қызметі.

Зілзала (авария, апат) болған ауданда күш пен қүралда үйымдастыруды басқару

АҚ басқармасы әрдайым ауданііың және оған қарасты оргаҢ мен күштердің қызметінің басқаруымен

Басқарманың негізі АҚ бастыгының шешімі болып табылаі

Басқарма үздіксіз, қатаң, түрақты және жасырыңды тү (арнайы кезеңде) болу керек.

Қүткару және жедел жүмыстар

Қүтқару және шүғыл жүмыстары зақымданған ошақта

інмдарды қүтқару және зардап шеккендерге көмек көрсету, Щириииы жою және авариялық-қалпына келтіру жүмыстарын « іі і\ і ;і жағдайжасау мақсатьінда жүргізіледі.

Күгқару жүмыстары -ТЖ болған аймақта адамдарды, ін' ічкілдық және мәдени қүндылықтарды аман алып қалу

• ■ • 111 .і 11 ша іс-әрекет, қоршаған ортаны қорғау, ТЖ -ны жоіо немесе ,іі.ііі қауіпті факторларының осерін мүмкіндігінше аз деңгейге

I ,' іру.

Қү і кару жүмыстарына мыналар жатады:

> козғалыс бағыты мен жүмыс учаскелерін барлау;

> козғалыс бағыты мен жүмыс учаскелсрінде (нысандарда) и.ііі өртті жою мен ошіру; >• уланған және түтінденгсн үй-жайларда, басылып не

і іилаып қалған орындарда, зақымданған жоне жанып жатқан И іараттан зардап шеккендерді іздеп, шығарып алу;

> қираған, зақымданған жоне қопарылған қорғаныс ■щраттарын ашып, сол жсрде қалып қойған адамдарды і,и ару;

>• сүзгі желдеткіш жүйесімен зақымданған, қопарылып | 111 .ііі қорғаныс имаратына ауа беру;

>• іақымданғандарға алғашқы медициналық және дәрігерге н ііиігі комек көрсету, оларды емдеу мекемесінс көшіру;

> түрғындарды қауіпті жерден қауіпсіз аудандарға көшіру; >• киімдерді санитарлық өңдеу және залалсыздандыру, иііканы, көлікті жөне қорғаныс қүралдарын газссыздандыру

і інс бслсенсіздендіру, аумақ пен имараттарды, сату орындарын, і ш вмдық шикі заттар мсн суды жөне жемді залалсыздандыру. Жедел жүмыстарға мыналар кіреді:

> қираған және зақымданған участкелерге колонналық олдар төсеужәне жол қүрылғыларын жасау;

>• қүтқару жүмысының мүддесіндегі газ, энергетика, су і убыры, канализация және технологиялық жүйелердегі пі.і|иіяларды жою;

> қүтқару жүмыстарына және қауіпсіз жүруге кедергі і. птіріп түрған қирау қауіпі бар қүрылымдарды нығайту .1' іесе қопару;

> қүтқару жүмыстарын қамтамасыз ету мақсатында, . || ммданған және қүлап қалған байланыс торабын жопс » оммуналды-энергетикалық торабын жөндеу және қалпыиа і . чііру;

> қарсыластың қайта болуы мүмкін ядролық соққысыи.пі

• орғану үшін, зақымданған қорғаныс имараттарып ЖӨНДОу цонс қалпына келтіру. Қүтқару жүмыстарын енгізгенде қауіпсіздік шаралары.

Қауіпсіздік шаралары мақсатында қүрылыс алаңшасын көтеретін крандар орналастырылады, өндіріс үй-жайларын басқа қурылыс-монтаждық жүмыстар үйымдастырылад; немесе тоқтатылады

Темір жол станцияларында, өзсн айлақтарындт министірліктердің нүсқаулығы мен ережесі бойын аэропорттарда жүкті тиеу-жүкті түсіру механизімін қорғ шаралары жөне басқада шаралар жүргізіледі.

Коменданттық қызметті үйымдастыру

Коменданттық қызмет АҚ бастығының шешіміне сәйк* жүргізіледі.

Коменданттық қызметке мыналар жүктелсді:

> кошіру мен орналастыруды жүргізуде белгіленген тәрті қалпында устау;

> жарық маскасын түрғындар мен жске қүрамнь. сақтауын және зақымданған аумақта өзін-озі үстау режимг бақылау; 1

> түргындардың уақытында жасырынуына көмек көрсетз] >- нысандарда, қажетті жол имараттарында жөне басқа да

нысандарда күзетті күшейту;

> аудандарда және жүмыс учаскелерінде (нысандарда) көліктің жүруін қалыпқа келтіру;

>• түрғындарды көшіру шаралары жүргізіліп жатқан қала мен нысандарға, сонымен қатар зақымданған ошақтарға жәна қүтқару жүмыстары жүргізіліп жатқан учаскелергс жіберугеі жол бермеу.

Материалдық қамтамасыз ету - қүрылымды техникамені қорғану қүралымен, байланыспен, радиациялық жәна химиялық барлау қүралымен, мүнай және маи материалдарымсн, дәрі-дәрмектер мен медициналық мүлікпеңі ауыстыратын киіммен, төсек орын, аяқ киіммен, сатуменЗ қүрылыс материалдары мен басқа да заттарды уақытында жона толыгымен қамтамасыз етуді үйымдастырып, іске асыру үшіи қолданылады.

Техникалық қамтамасыз ету автотракторлық техниканын барлық түрі, инженерлік жөне арнайы техника жөнделген қалпында болып, өр дайым әзірлікте түру үшін үйымдастырылады.

Техникалық дүрыс пайдалану, қызмет көрсетуі техниканы жөндеу және пайдалануды үйымдастыру жөне| іске асыру АҚ міндеттерін шешу үшін назарға алынады. 1

Колікпен қамтамасыз ету уақытында жүмысшылар,

34

к.ызметкерлер мен көшірілген халықты орналастыру, ічүтқарушыларды жылдам жүмыс орнына жеткізу, қалалардан м.тгериалдық қүндылықтарды әкету, АҚ күштерін зақымданған ошақтарға тасымалдау, сонымен қатар солардың ішінде іақымданғандарды кошіруді үйымдастыру мақсатында жүргізіледі.

Дүлей зілзала немссе ауқымды аварияның зардабын жою үшін үақытында үйымдастырылатын шаралар барлық дәрежедегі АҚ олстықтарына, олардың басқару органдарына және ТЖ мен АҚ қызметіне жүктеледі.

Гақырып: Халықты жер сілкінісі қауіпінен және ол {/ болған уақытта қорғау

Жер сілкінісі — бул жер қыртысында немесе мантияның устіңгі бөлігінде кенеттен болган қозгалыс пен жарылыс потижесінде пайда болган жоне елеулі ауытқу турінде улкен қашықтыққа таралатын жер асты думпуі мен жер астының Һ.озгалысы.

Жер сілкінісі — дүлей зілзаланың ең жойқындағыш түрі. ()л экономикалық шығын бойынша, сондай-ақ жарақаттанып кене қаза тапқандар саны бойынша бірінші орынды алады.

Жыл сайын дүние жүзінде 100 мың жер сілкінісі болады, олардың көбісі олсіз, оларды тек сейсмограф қүралы арқылы і ана байқауға болады.

Алматы қаласы мен Алматы облысында жыл сайын і 'Гісмографтар 400 жер үсті дүмпуін байқайды.

Жер сілкінісі жер қыртысында немесе жер мантиасында болады.

Жер сілкінісінің төрт түрі бар:

Тиктониалық жер сілкіпісі — жер қабаты мен литосфсра гақтасының қозғалуынан болады.

Жанартаулың жер, сілкінісі — жанартаулардың басталу Квзінде, оларға жақынжерде, жанартау каналымен магманың ц«> ігалуынан болады. |

Опырылма жер сілкіщсі — жердің опырлуынан, қопарылуъінан

Волады.

Техногендік жер сілкінісі — адамдардың су қоймаларын і В< ауынан, мүнайды, газды, жер асты суларын шығаруынан, і үштіжарылыстардан болады.

Ортальщ нүкте - жердің астында жер сілкінісі басталған (болған) орын.

Кіндік орталық- бүл орталық нүктенің тура үстінде орналасқан жер бетіндегі нүкте.

Ошақтың тереңдіг/ — орталық нукте мсн кіндік орталығыі і аралығы. Терең емес жер сілкінісі болған жағдай да ошақт тереңдігі 5-40 км қүрайды, ал терең болған жағдайда 500 дейін болады.

Жарыктың айырылған бөлігінің колемі (узындығы) сезілмейтін жер сілкіністерінде бірнешс метр және ірі л сілкіністерінде бірнеше км дейін жетеді. Айырылған жарық я асты қабатының терең бөліктерінде тоқтап қалуы мүмк сондай-ақ Жер бетіне де жетуі мумкін.

Қатты дүмпудің үзақтығы- орташа жср сілкіністеріндс секундтан 5 секундтқа дейін, ал күшті жер сілкіністерінде дан 90- секундтқа дейін болуы мүмкін.

Жер сілкіну ауданынын радиусы - орташа жер сілкіністещ 5-15 км, ал күшті жер сілкіністсріндс 50-160 км болады.

Сейсмикалық толқындардың жылдамдығы — көлел толқындардың екі түрі бар. Бүл Р толқыны (латын тіліні РКІМАЕ - бірінші ) жоне 8 (5ЕССЖРАЕ - екінші) толқындары 3-8 км/сск,5 толқындары 2-5 км/с жылдамдыгымен таралады. Сондай-ақ жер қабатының бетім оның астындағы аздаған тереңдікте таралатын жер бетінд толқындардан болады.

Жер сілкінісінің қарқындылығы — белгілі бір орындағы я сілкінісінен болған шығындардың дәрежесі. Балл түрінде арна шкалалардың көмегі арқылы анықталады:

-12 баллдық іикалла ММ (1902 жылы Итальян вулканоло Меркалли әзірлегсн, түрлендіріп АҚПІ-та қабылданған).

-12 баллдық М8К шкал-асы —64 (1964 жылы С.В. Медве;

(КСРО), В. Шпонхойер (ГФР) және В.Карник (ЧСС

озірлеген), суропаның кейбір елдері мен ТМД-да қабылданғ^

Жер сілкінісінің қарқындылығы салыстырмалы мөлш

болып саналады және ол мыналарға байланысты:

- жер сілкінісі кіндігінің ара-қашықтыгынан — жер сілкіні кіндігіне жақындаған сайын қарқындылығы жоғары;

- жер сілкінісі ошагының тереңдігінен — тереңдігі аз болғ сайын қарқындылығы көбірек бола түседі;

- топырақ жагдайына байланысты ~ кеуепті жыныста және жер асты суларының жоғары жату, жер сілкініс қарқындылығының бір баллға көбеюіне әсер етеді.

Магнитуда — жер сілкінісі дүмпулерінің сейсмикалы қуатын сипаттайтын молшер (жер сілкінісі кіндігінен 100 к қашықтықта сейсмогроф жасаған жер дүмпудің микрон түріңі

36

і и жогярғы амплитудасы логарифм түрінде

......

і іі идсясын озірлеуге көптеген ғалымдар үлес

■ • 11 ■.11. оны тек Калифорния технологиялық

ім.мі профсссоры Чарлз Ф. Рихтер ғана іске асырды

< . И< мика жағрафиясы, аса күшті жер сілкінісі

>іі і іі 111 ідс ерекше екі аса белсенді жер сілкінісі бар:

11 шық мүхит белдеуі — Тынық мүхитын қоршаған жер

ИІі інпі аймағы, бүл жердс дүние жузі бойынша жер

іііін ')() % болады.

і • рорта теңізі ~ Азия белдеуі — бүл Жерорта теңізінен

| и і іір.ііі, Солтүстік Үнді арқылы өтеді, барлық жср

■ ІНІі Иіііі 5 6 % осында болады.

.....п жср сілкінісінің 4-5 % мүхит ортасы жотасында

і і і и. і.іііардыңішінде болады.

і іі-іі » іан Республикасында сейсмикалық қауіпті аймақта

і иГиіистар орналасқан : і 1111 .і 11 .і с - Қазақстан облысы іаты облысы і імбыл облысы і «'ііі үстік-Қазақстан облысы

і іі и.ілорда облысы (і М п иъістау облысы

і і тқстан Республикасында болған күшті жер сілкіністеріне

іміпшір жатады: 1887 жылы 9 маусымда болған Верненск

|1 і Ілкінісі. Жер сілкінісінің кіндігі — Всрный қаласының

, іпііісн 15 шақырымда болды. Магнитудасы-7,3 (9-10

• ■.II) К,,іла түгелімен қираған болатын. 329 адам қаза тапты.

іііі.и і.іп- 2,6 млн. сом (сол кездегі бағамен).

ІНК9 жылы 12 шілдеде — Шелекте жер сілкінісі болды.

і п иптудасы-8,3 (жер сілкінісінің кіндігінде — 10 балл). 24

і.,;і за тапты. 3 мьіңға жуық қүрылыс қирап қалды.

1911 жылы 4 қаңтардағы Қазақстан мен Орта Азиядағы

і \ ііі гі жер сілкініеінің бірі — Кемин жер сілкінісі.

м.н питудасы-8,2 (11-12 балл). Верный қаласы мен Иссык

і оіппің солтүстік жағалауы күшті зақымданды. 540 адам қаза

і .н 11 і.і. Шығын- 1,4 млн. сом (сол кездегі бағамен). Мамандардың

I .чі.іуынша жер қойнауынан шыққан энергия Днепрогэстің 326

і.і.ш тоқтаусыз жүмыс жасағанда шығаратын энергиясына тең

болды.

1990 жылы 14 маусымжа 12 сағ. 47 мин. Зайсан жер сілкінісі болды. Магнитудасы-7,0 (8 балл). 8874 үй қирап қалды. 36 мі адам баспанасыз қалды. 1 адам қаза тапты. Шығын- 300 мЛ сом (сол кездегі бағамен).

Жер сілкінісін болжау. Жер сілкінісі болған жағдайда адамі омірін сақтау мен шығынды азайту шаралары

Жер шарындағы миллиондаған адамдар сейсмо қауііи аймақтарда түрады. Орташа жер сілкінісінен 8 мың адамным мыңы қаза табады, одан 9 ссе көп адамдар зардап шегеді.

Сондықтан үкімет мекемелсрінінжср сілкіпісінің болжамыш деген қызығушылығы үлкен- егер алдын-ала берілген болжам тура болса, мывдаған адамдар аман қалады, жалгап болатын болси көптеген қалаларды көшіру бекершілік болады. Жер сілкінісіл жөнінде екіүштылық көп болгандықтан, олар жоніндегі алдын ала айтылған жорамалдар сирек тура келеді. Соған қарамастаи алдын-ала айтылған жорамал соншалықты тартымды, себеб) бүгінгі күнде жүздеген ғалымдар, әсіресе АҚШ, Жапония, Қытай, ТМД слдері жер сілкінісі болжамы туралы зерттеулер жүргізуде.

Жер сілкінісінің болжамы мынадай болады:

♦ үзақ уақытты (бірнеше жыл);

♦ орташа уақытты (айлар);

♦ қысқа уақытта (күндер мсн сагаттар).

БолжахМның кез-келген түрінің тура практикалық бағыты бар:

♦үзақ уақытты - сейсмикалық ауданда жерді қолдану мен қүрылыс жасауды жоспарлауға мүмкіндік береді

♦орташа уақытты — авариялық қызметті дайындыққа келтіріп, материалдық заттарды қорландыруга мүмкіндік береді.

♦қысқа уақытты -аса қауіпті өндірістердің тоқтап қалуынап бастап, халықты көшіруге дейінгі жағдайларда тотсншс шараларды қабылдау үшін қолданылуы мүмкін.

Болуы мүмкін жер сілкіністерін алдын-ала айту, болжан айтушыларды танып-білу негізінде іске асырылады.

Жер сілкінісін болжап айтушылар — бүл мәні жер сілкінісініц алдында жүйелі түрде өзгеріп отыратын Жердің мінездемесі, болжап айтушыларға жататындар:

Сейсмнкалык ~ өр түрлі магнитудадағы жер сілкінісініц жағдайы мен саны жуық арада болатын жер сілкінісінің аса маңызды индикаторының қызметін атқаруы мүмкін.

Жер қыртысының қозғалуы — Жердің үстінен триангуляциялық

38

"іі сгің көмегшен геодезиялық түсіру жөне ғарыштан сггутниктер чрқылы бақылау жердің үстінде ауқымды масштабта и фпрмацияның болғанын айқындауға болады.

Жер қыртысының учаскелерін темен түсіру және жоғары көтеру

жср үстінің всртикальдық қозғалысын қүрғақ жерде тура і ш ксдировкалар арқылы немесе теңізде теңізгравтың көмегімен

пппісуге болады.

Жер үсті еңістері — жср үсті еңісі бүрышының вариациясын омііісу үшін наклономер қүралы қүрастырылған болатын. Бүл <»гс сезімтал қүрал, жер сілкінісінің болуына аз уақыт қалғанда, Кср үсті еңістеріндегі білінбейтін (5 см дейін) өзгерістерді

Вайкдйды.

Деформация — тау жыныстарының деформациясын ©лшсу үиіін үңғымаларды бүрғылайды жоне ол жсрге екі нүктенің і лпыстырмалы түрде ауысуының мөлшерін анықтап отыртын и г (] >ормографтарды орнатады.

Қүдыктар мен үңғымалардағы судың деңгейі — жер сілкінісінің ипдында жиі жер асты суларының дсңгейі көтеріледі немесе төмен

іүссді.

Сейсмикалық толқындардын жылдамдығы - сейсмикалык і олқындардың жылдамдығы, судың жағдайы мен басқа да жыныстардың физикалық сипатына, сонымен қатар тау -кынысының шиеленісу жағдайына байланысты, себебі бүл /кыпыстар арқылы төлқындартарайды.

Геомашитизм — тау түрінің деформациялануынан және жер к,абатының жылжуынан жердің магнит алабы оқшаулап шсктелген өзгеріске үшырайды. Магнитті алқаптың кіші вариациясын олшеу үшін арнайы магнитомерлер әзірленген.

Жер электірі — тау жыныстарындағы электр кедергісі жер сілкінісімен байланысты болуы мүмкін. Бір-бірінен бірнсше километр аралықта топыраққа орнатылған электродтардың комегімен елшенеді.

Жер асты суларында радонды үстау — радон жер - асты сулары мен үңғыма суында болатын радиобелсенді газ. Ол әр дайым жерден атмосфераға бөлініп шығады. Судың қүрамындағы радонның езгеруі, болуы мүмкін жер сілкінісінің

бслгісі.

Жануарлардың мінез-қүлқы - жануарлардың мінез-қүлқын жср сілкінісін болжау үшін пайдалану қиын, себебі олардың міпез-қүлқының өзгеруі көптеген себептерден болу мүмкін, оган ауа-райын, тамақты, ден саулықты жатқызуға болады. Егер тск олардың жаппай мінез-қүлқы өзгергені байқалса, онда

өзгерісті

басқаша түсіндіру мүмкін болмайды, бүл сілкінісінің белгісі деп бағалауға ксрек.

"Мир" ғарыш станциясында жер сілкінісін болжау тур' қызыкты тәжірибе өткізілді. Бүл төжірибені жүргізу барысьп Жердің радиациялық белдеуінің шекарасындағы бөлшек ағынының "өзгеруі" мен жер сілкінісінің арасында байла~" бар ексні анықталды.

Тектоникалық жылжулардың болуына төрт сағат бүрын қабатындағы магниіті "Мир" снектрометрлары Жср радиаци, белдеуіндегі бөлшектер ағынының озгсрісін байқаға аиықталды. Бүл өрбір төрт жсрсілкінісінің үшеуінде байқал, Ғалымдардың пікірінше, бүл одіс аиаттардың болу^-бірнеше сағат қалғанда білуге мүмкіндік береді.

Біздің республикадағы барлық болжағыштар түрде бақылау толық ауқымда жургізілуде. Дегенмен, сәтті бо.лжа бізді, зақымдағыш жер сілкінісінен арылдырады деп ой. дүрыс емес.

Дайындалу - Жер сілкінісінде шығындарды азайтудың жақсы өдісі. Кешенді қорғаныс шараларын откізгенде ғанв болжам тиімді бола алады.

ҚР "Азаматтық қорғаныс туралы" Заңының 6 бабында жср сілкінісінен қорғану туралы АҚ шаралары анықталған.

Жоғарыдағы материалды біріктіре отырып, бірнеше негізгі қорытынды жасайық:

1. Жер қыртысы — бул әр турлі себептердіц күшінен бір-біріне ауысып отыратын, литосфералық тақталардан түратып жүқа қабат. Осы ауысулардың нәтижесіңде жер сілкінісі болады

2. Болжанған жоне болжанбаған жер сілкінісінің еселігін есепке ала отырып, қазіргі уақытта жер сілкінісі туралы болжамның тура болу мүмкіндігі шамалы екендігі анықталыл отыр.

3. Апатты жер сілкінісі болуы мумкін аймақта көп адам түрады. Оларды кошіру қиынға соғады, көитеген жағдайда тіпті мүмкіи

емес.

4. Проблеменъщ шешуі, жер сілкінісінен болуы мүмкііі шығыяды азайту туралы кешенді шараларды іске асыру болып табылады, оның ішіңде ең маңыздысы сейсма турақты ғимараттар мен қаланъш жатқан ғимараттың салынуын күшейту.

Тақырып. ТЖ жағдайларына басшы қүрамын, АҚ қүрамаларын даярлау және халықты оқыту жүйесі

Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинеті 30.09.93 жылы

Готенше жағдайларды ескерту және іс-орскеттер бойынша халық пен •ммліідарды оқыту жүйесін қүру жөіш-гдегі шаралар туралы" № 969

і ' 11 .і қабьглдады.

Осы Қаулы негізіңде ҚР АҚ Штабымен "ТЖжағдайларына басшы !• урлмына, АҚ қүрамаларын даярлау және халықты оқыгу жүйесі " шірленді

Лзамаітық қорганыс бойынша оқу-жаттығу және тәтенше і. ігдайлардың салдарынан қорғану Қазақстан Республикасы халқының м 11 \) іеті болъш табылады.

Халық үтлін негізгі міндет- қалышасқан тосын жағдайда дүрыс <\ м ксг етуге, өз-өзіне комек көрсете білуге үйрену. \

ЛҚ бойынша халықтын әртүрлі санаттарын даярлау мен оқытуды және ТЖ-дағы іс-әрекеттерді үйымдастыру

ЛҚ және ТЖ басшы қүрамын даярлау Республикалық курстарда, цаярлау мен оқыту орталықтарында (Қазақстан Республикасында ,'()), біліктілікті көтеру оқу орындарында (БКОҚ), оқу-әдістемелік і, ш .і і ідарында (оқу жылы басталар алдында) және тікелей үйымларда I ^ сағаттық бағдарлама бойынша жүргізіледі.

ЛҚ қүрылымдарьш даярлауды үйым баспіылыгы үйымдастырады ясоне 15 сағат көлемінде, оның ішінде 9 сағат жалпы тақырып ж;.ие 6 сағат арнайы тақырыптар бойынша практиалық сабақ

откізіледі.

АҚ қүрылымдарымен жылына 2 рет жеке қүрамды хабарландыру жоне жинау бойынша жаттығу откізіледі, бүның барысында олардың жасақталуы, техникамен, мүлік-аспаппен жарақталуы, сондай-ақ іс-орекетке даярлығы тексерледі.

АҚ қүрамаларына кірмейтін жүмысшылар мен қызметшілерді даярлау әрбір оқып-үйренушіге белгілі білім беруді және тотенше жағдайлардағы іс-әрекетке және қорғаныс әдістеріне ирактикалық дағдаларды сіңіруді мақсат етеді.

Сабақ жыл сайын 12 сағаттық бағдарлама бойынша откізіледі.

Сабақ барысында "Баршаңыздың назарыңызға !" дабылы бойынша жоне төтенше жағдай қауіпі мен пайда болу туралы ақпарат алған кезде дүрыс іс-әрекет жасауға, озіне-озі көмек корсету әдістерін үйренуге баса назар аударылады.

Өндіріс пен қызмет саласына жүмыс жасамайтын халықты даярлау Азаматтық қорғаныс бойынша жаднамаларды, буклеттрді, мерзімді баспасөздегі материалдарды жеке үйрену, тслсхабарларды қарау мен тыңдау арқылы жүргізіледі.

Жоғары оқу орныныц студенттері "Тіршілік қауіпсіздігі" курсын оқиды, ол міндетті пән және арнайы сабақ ретінде оқу жоспарына енгізгледі.

Сабақ жоғары курстарда (3-4) өткізіледі. _

АООҚ, КМ және барлық үлгідегі жалпы білім береп мектептердің 10-11 сынып оқушылары 25 сағат колемінде І9\і жылғы бағдарлама бойынша баетапқы эскери дайындықтц-(БӘД) "Азаматтық қорғаныс" бөлімін игереді.

Барлық үлгідегі жалпы білім беретін мектептер 1 I сыныптарының оқушылары 1998 жылғы бағдарлама бойьшпі "Тіршілік қа}апсіздігі негіздерін" (ТҚН) оқып үйренеді. ТҚН бойьшша сабақ міндетті және оқу уақытында өткізіладі Сейсмоқауіпті аумақта орналасқан мектепке дейінгі балалй|« мекемелерімен оның меңгерушілері мең тәрбиешілері тоқсяп сайын ойын турінде төтенше жағдайлардағы іс-өрекст бойыншл сейсможаттығу жоне жарты жылда бір рет өткізеді, еғер мектепкі дейінгі балалар мскемелері сел қауіпі бар аумақта орналасса, еел бойынша жаттығу өткізеді.

Оқып-уйрену барысында әдістемелік қүраддар, тақырыптык мультфильмдер мен ойындар пайдаланады.

Үйымдардағы АҚ жоне ТЖ жвніндегі оқу-жаттығу

түрлері

Арнайы тактикалық оқулар (АТО) бейбіт және соғыс уақытынан алыиған мақсат бойынша міндетті орындаушы АҚ қүрамаларын даярлаудың негізгі және аса тиімді турі болып табылады.

АТО-ны даярлықпен өткізу кезінде АҚ қүрамаларын даярлау бағдарламасын, АҚ қүрамалар мен АТО-ны уйымдастыру мен өткізу бойынша нусқаулықты, бейбіт жоне соғыс уақытындағы АҚ жосларларын басшылыққа алу керек.

Командалық-штабтык оқу (КШО) үйымдарда Азаматтық қорғаныс батықтарының, АҚ жәнс ТЖ штабтары мен қызметтерінің, басшы қүрамын, Азаматтық қорғаныс қүрамалары командирлерін табиғи және техногеңдік сипаттағы төтснше жағдайлар салдарына және Азаматтық қорғаныс бойынша бірге даярлаудың негізғі түрінің бірі болып табылады.

КШО егер ол устіміздегі жылы жоспарланса, КО жөне ОЖ алдында, қалған үйымдарда да бір тәуліктсн аспайтын мерзімде, оның ішінде 8 сағат жүмыс уақытында олар үшін ыңғайлы уақытта өткізіледі. Уйыедарда КЯІО-ны өткізу басшы қүрамньщ оқу тобындағы 15 сағаттық бағдарлама аяқталғаннан кейін үсынылады.

Обьектілік жаттыгу (ОЖ) — бүл кешенді оқудың еткізу уақыты мен орындалған шаралардың көлемі бойынша

і і.ісқартылған, жеңшдетілген түрі.

ОЖ санаггалмаған нысандарда 300 адамнан кем емсс , ЖОО мен ОМОО-да — 3 жылда 1 рет өткізіледі.

ОЖ созымдылығы 10 сағатқа дейін.

ОЖ-ға бүкіл басшы қүрам, қүрамалар мен үйымдар АҚ ічүрамаларының командирлсрі, сондай-ақ қүрамаға кірмеген жүмысшылар мен қызметшілер қатысады.

Жалпы білім беру мсктсптерінің барлық түрінде жоне мамандандырылған мектептерде жыл сайын "Балаларды қорғау

күні" өтеді.

Кешенді оқу (КО) АҚ бастықтарының, ТЖ жоне АҚ штабтары мсн қызметтерінің, басшы қүрамын, Азаматтық қорғаныс к,үрамалары командирлерін табиғи және техногсндік сипаттағы тотенше жағдай салдарына және Азаматтық қорғаныс бойынша біргс даярлаудың негізгі түрінің бірі болып

табылады.

КО 3 жылда 1 рет оқытылады: санатталган барлық обьектілерде; обьектілерде, ҚӘУЗ бен орт — жарылғыш қауінті заттарды шығаратын немесе қолданатын өндірістерде, адам саны 300 және одан аса санатталмаған нысандарда, 600 жоне одан аса ауруханалық төсек-орны сиятын медициналық мекемеде; барлық ауыл шаруашылық окруғтерінде.

Оқудың созымдылығы барлық оқу сүрақтарының толық және сапалы пысықтауды қамсыздандыруға жөне екі тәуліктен аспауға тиіс. Жогары түрған АҚ бастығының шешімі бойынша оқу созымдылығы кобсйтілуі мүмкін.

КО-ға бүкіл басшы қүрам, үйымдар АҚ қүрылымдарының командирлері, жеке қүраммен, техникамен, қүрал және мүлікпен толық жарақталған қүрамалардың ықтимал ең көп саны тартылады.

Оқудың барлық түрлерін (КО, ОЖ, КШО, АТО) Даярлау мен өткізудің нақты мөселелері тиісті Нүсқаулықтарда

корсетілген.

Сеймсоқауіпті аймақта орналасқан барлық үйымдарда, оқу орындарында жөйе мектепке дейінгі мскемелерде кемінде тоқсанына бір рет сейсможаттығу өткізіледі.

Авариялық жағдайлар боиынша жаттығулар барлық үйымдарда, оқу орнындарында және мектспке дейінгі мекемелерде тоқсанына бір рет өткізіледі.

Сел қауіпі бар аймақта орналасқан үйымдарда, оқу орнындарында жоне мектепке дейінгі мекемелерде жарты жылда 1 рет сел бойынша жаттығу өткізіледі. Жаттығ5^?лардың барлық түрлері ҚР ТЖА әзірл нүсқаулықтар бойынша өткізіледі.

Тосын жағдайдағы іс-әрекетке халықты үйрету мәселесіндегі насихаттың рөлі

ТЖ мен АҚ саласьшдағы бітімді насихаттау — бүл ҚР заңна\ жөне басқа да нормативтік-қүқықтық актілерін халықты, қоршанві ортаныжоне үйымдарды қорғау, адамдардың омірін, мөясниетжәнг өзге мура түрлерің қүтқару, ықтимал зілзала, авария мен апаттып олеумегтік--экономик&тақ залалын азайту жоніндегі үкімет саясатын тарату және мүқият түсіндіру.

АҚ мен ТЖ саласындағы білімді ТЖ басқармалары, болімдсрі мен қызметтері, даярлау жене оқыту орталықтары, қоғамдык үйымдар, үйымдардағы АҚ штабтары, оқу орындары, бүқаралык ақпарат қүралдары насихатгайды. -

ТЖ мен АҚ-ны насихатгауға дөрістер, баяндамалар, радио мсн теледидардағы соз сойлеулер, баспасез материалдары, кино-, диа-, бейнефильмдер, көрнекі насихат күру жәнс жаңарту, журнал, бюллетень, жинақ, жаднама, буклет, кітапша, парақша жөне т.б. жатады.

Бүл мөселелер ҚР ТЖА әзірлеген "ТЖ хМен АҚ саласындағы білімді насихаттауды үйымдастыру бойынша әдістемелік нүсқаулықта" жан-жақты баяндалған.

Тақырып: Соғыс және бейбіт уақыттағы төтенше

жағдайда Азаматтық қорғаныс шараларын

жоспарлау

Жалпы ереже

Бейбіт уақытта болған ТЖ-да қатердің дәрежесіне қарай әй түрлі деңгейде әзірленетін, жедел жумыс жүргізу жоспарының жүйссіне мыналар кіреді: тотенше жағдайдың алдын-алу мен оны жою жөніндегі іс-өрекеттің жоспары, бақылау мен қадағалау жүйссін дайындау жоспары, Азаматтық қорғаныс күштері мен қүралдарын дайындау жоспары, Мемлекеттік жүйеде төтенше жағдайлардың алдын-алу және жою бойынша іс-қимылдар, тотенше жағдай аймағында күшті енгізу жоспары, бүларды қолдану тәртібінің мақсаты халыққа жедел көмек көрсету, авариялық-қүтқару және басқа да жүмыстарды, көшіру щ.іраларын жүргізу болып табылады.

Әскери басшылық органдары (Қорғаныс министрлігі, Ішкі Істер министрлігі) бөлетін куш пен күралдарды тиімді қолдану мақсатында бірегей өуе іздеу-қүтқару қызмсті, ТМД күштерінің корпустары, республикалық колік ведомствалары төтенше жағдайлардың зардабын жою үшін, бейбіт жоне соғыс уақытына

/косиарлар әзірлейді.^

Жоспарларды әзірлеуге және шаралар тізбесі мен колемін лиықтау үшін Азаматтық қорғаныстың орталық және жергілікті Ыісқару органдары болуы мүмкін табиғи зілзалалармен инаттардың, сондай-ақ осы аумақта орналасқан аса қауіпті нысандарды ссепке ала отырып, ықтимал жағдайдың болжамына пегізделген аумақтың қатерлі картасын өзірлейді. Қатер картасы Рарлықмүддслі объектілер мсн субъектілерің всдомстваларына қарасты аумақтарына жеткізіледі. Халықты, экономика объектілерін жоне аумақтарын соғыс уақытында қорғау бойынша Азаматтық қорғаныс жоспарын осы қатер картасын ссепке ала отырып озірлейді.

Әскери уақытқа арналған Азаматгық қорғаныс жоспарының болімі, Азаматтық қорғаныстың өскери уақыттағы тотенше жагдайлардағы қимылдарда зақымдаудың қазіргі кездсгі қүралдарын пайдалануына алдын ала дайындалу мақсатында озірленеді, болуы мүмкін жағдайдың бөлшекті болжамына негізделеді және оған бірнеше шаралар енеді, соның ішіндс халық арасындағы шығындарды азайтуға, кошіру шараларын жүргізуге бағытталған шаралар.

Бүл жоспарды Азаматтық қорғаныетыц басшылары -орталық, жергілікті басқару органдарының, үйымдардың бірінші басшылары бекітеді.

АҚ жоспарының типтік қүрылымы 19998 жылғы 2 желтоқсанындағы N 20 ҚР ТЖА Жарлығымен күшіне енгізілген.

Қүпия (толтырььтуы бойынша)

АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАНЫСТЫҚ ЖОСПАРЫ

(орталық, жергілікті орындушы органның, үйымның атауы) (Типтік қурылым)

Азаматтық корғаныс жоспарының бөлімдері

1. Табиғи жөне техногсндік сипаттағы мүмкін жағдай, осы I

заманғы зақымдану қүралдарын лайдалану.

2. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдай бо. мүмкін қауіпінде, АҚ шараларын, осы заманғы залалсыздаңдг қүралдарын пайдалану.

2. і. Халық лен басқару органдарына хабарлау 2.2. Халықты қамтамасыз ету

2.2.1. Инженерлік қамтамасыз ету

2.2.2. Радиациялық және химиялық қамтамасыз ету

2.2.3. Медициналық қамтамасыз ету

2.2.4. Көшіру шаратары ____

2.2.5. Материалдық-техникалық қамтамасыз ету

2.2.6. Шаруашылық нысандарында қызмет түрақтылығыи жоғарлату

2.2.7. Азаматтық қорғаныс күштерін толтастыру 2.3. Азаматтық қорғаныс шараларын уйымдастыруды басқар\ 3. Табиғи және тсхногеңдік силаттағы тотеншс жағдай болгаи

уақьпта, АҚ шараларын, осы заманщ залалеыздаңцыру қураддарп' пайядлану.

3.1. Хатықты жанс басқару органдарын хабарлау

3.2. Қүтқару және басқа да шуғыл жүмыстарды жургізу тортібі

3.3. Азаматтық қоріанысты бейбіт уақьптан соғыс уақьпына коі тортібі

3.4. Азаматтық қорғаныс шараларьш үйымдастыруды басқару. Азаматтық қорғаныс жоспарьша қосымша:

1. Азаматтық корғаныстың 200 ж. І - қаңтарыңдагы негізп көрсеткіштері (орталықжәнежеріілікті орьіңдаушы органдар үшін).

2. Азамаггық қорғаныс шараларын орындаудың күнтіз6елікжоспарі.і.

3. Табиғи жоне техногеңдік сипатгағы төтенше жағдай болуы мүмк /11 қауіліңде, осы заманғы зақьадану қүралдарын лайдалану. Карталар (кестелср).

4. Аймақтағы, нысаңдағы халықты қорғау жослары. Картажл» (кестслер), түсіңдірме жазбалар.

5. Жүмыс лерсонаддарын бытыраңқы орналастыружәне халықш эвакуаітиядау. Карталар (кестелер), тусіңдірме тілхатгар.

6. Шекара түсыңдағы аудандардан халықты басқа жерге көшіру (орталық, жергілікті басқару оргавдары үшін). Карталар (кестелер), түсіңдірме тілхагтар.

7. Қүтқару жэне басқа да шүғыя жүмыстарды жүргізу ушін, Азаматгық қорғаныс күштерін топтастыру. Түсіндірме тілхат.

8. Азамагтық қорғаныс шараларын материаддық-техникалық қамтамасыз ету. Түсіңдірме тілхат.

9. Хабарлау мен байланысты үйьгмдастьіру жоспары. Карталар (кестелер), түсіңдірме тілхатгар.

поі эшіру

46

10. Әскери басқару органдарымен бірлесежүмысжүргізу жоспары (орталық және жергілікгі орындаушы органдар үшін). Картаяар (ксстелер), түсіңцірме тілхаттар.

Такырып: Азаматтык қорғанысты бейбіт уақыттан соғыс уақытына көшіру

Орталык, жергілікті, өкілетгі және атқар>тііы оргаіщардьщ кузіреті Азаматтық корғаныс облысьшда АҚ-ны бейбіт уақыттан соғыс уақытына кошіруді уйымдастыру.

Қазақстан Рнспубликасының Үкіметі АҚ жүйесін бейбіт жағдайдан соғыс жағдайына ауысу тәртібін, кошіру шараларын откізуді анықтайды.

ҚР ТЖжоніндегі орталық атқарушы органы (ҚР ТЖМ):

♦ ҚР Азаматтық қорғанысының бейбіт жоне соғыс уақытқа арналған жоспарын әзірлейді жоне оны Қазақстан Республшасыньщ Үкіметіне бекітуте үсыиады.

♦ ҚР АҚ әскери болімдерін әскери және жүмылдыру дайындығымен қамтамасыз ету.

ҚР Қорғаныс министрлігі ТЖ жоніндсгі орталық атқар>тлы органға (ҚР ТЖМ), ал оскери комиссариат арқылы-өскери дайыңдықты қажетті дәрежеде снгізу жоніндегі облыстық, қалалық ГЖ басқармаларына хабарлайды, соныменқатаржүмы/щырутуралы қүлақтандырады. Халықты жөне аймақты осы заманғы зақымдаушы қүралдардан қорғау жөнінде ҚР ТЖМ —мен бірлесе іс-өрекет жасау.

ҚР орталық атқарушы органы:

/ АҚ жоспарларын әзірлейді, салаларда АҚ басшылығын жүргізеді;

•/ АҚ күші мен қүралдарын, басқару жүйелерін, хабарлау мен байланысын күрады жоне ордайым дайындықта үстайды;

/ АҚ қүрамаларының дайындығын үйымдастырады және салалардағы қызметкерлерге осы замашъі зақымдау қүралдарынан. қорғану тосілдерін оқытады; ;

/ Бейбіт және соғыс уақытында салаларда қалыпты қызмет етуді қамтамасыз ету жонінде қажетті шараларды қабылдайды;

У Қызметкерлер мен олардың отбасы мүшелерін көшіруді дайындау және үйымдастыру шараларын жүзеге асырады;

У МТС қорьш, азық- түлікті, медициналық мүлікті т.б. қүрады және қамтамасыз етеді, всдомстваға қарасты үйымдарда олардың жинақталуы мен сақталуына бақылау жүргізеді.

Жергілікті атқарушы органдар:

♦ Бейбіт және соғыс уақытына АҚ жоспарын озірлейді, олардың ведомстваға қатысты аумақтарда таралуьш қамтамасыз етеді;

♦ үйымдардыд басшылары мен халықты осы замангы зақі ,і қүралдарын қолданғандағы, қорғану төсілдерін оқыт үйымдастырады;

♦ бейбіт жоне соғыс уақытында үйымдарда қалыпты қыэ<| ету туралы шараларды уйымдастырады;

♦ ведомстваға қарасты аумақтагы АҚ-ныңжағдайынажауяшм

Үйымдар:

>- бейбіт және соғыс уақытына АҚ жоспарын әзірлсйді жай олардың таралуын қамтамасыз етеді;

> ШО-да жүмыс жасайтындарды осы заманғы зақымді қүралдарынан қоргау туралы шараларды іске асырады;

> соғыс уақытында АҚ міндеттерін орындау үшін коліі материалдық заттар, қондыргылар мен қүралдар беллленген заңням-тәртібімен үсыньшады.

Әскери жағдай- бүл ресгіубликада немесс оның болеи - аудандарында халықты қорғау мен оның қауіпсіздігі үщЬі жарияланған ерекше қуқықтық уожіп. Әскери жағдайды енгіц тәртібі мен режимі заңмен анықталады.

АҚ -ның жоғарғы дайындығы мыналармен қамтамасыз етіледі:

- штабтар мен қүрььлымдарды ж/қ, техникамен, мүлікпен штаті сәйес толығымен кешсндендірумен:

- қодда бар қажетті материалдық заттармен;

-АҚ байланысы мен хабарламасының нақты жүйесін қүрумсп,

- штабтардың ж/қ мен қүрылымдарды жоғарғы дәрежі:ді оқьггумен;

- жеке қүрамды қоғауды қамтамасыз етумен.

АҚ -ны бейбіт жағдайдан соғыс жағдайына ауыстырғаім мынадай міндеттер шешіледі:

- басқару жүйесін толық дайыидыққа келтіру және қүрылыи і мен штаб басшыларын уақытында қүлақтандыруды қамтамасы і ету;

- хаықты қорғауды қамтамасыз ету;

- соғыс уақьггында шаруашылық нысандарында қалыпты қызмсі етуді жоғарлату жөніндегі шаралармен қамтамасыз ету;

- қүрылымдарды толық дайындыққа келтіру жоне оларді.і қүтқару және басқа да шүғыл жүмыстарды жүргізуге дайындау.

Алғашқы шаралар

1-топ АШ-1

і Iі.іспіы қүрамды жинау, жағдайды жеткізу, міндеттерді қою.

' Басшы қүрамға әрдайым орналастыру пункттерінде тәулік

11 і с іскшілік жүргізуді енгізу.

I Хабарлау мен байланыстың дайындығын тексеру.

I < < >гыс уақындагы АҚ жоспарын анықтау.

і ( Оіыс уақытында да жумысын тоқтатпаған шаруашылық 111 .і <. 1111 дерында ҚИ-ді дайындыққа келтіру.

б Лгымдагы жылдың жоспарына сәйкес салынып жатқан III ді жеделдетіп пайдалануға беру.

/ Гсхнологиялық ироцессті қамтамасыз етіп, санаталған і і іилардағы шаруашылық нысандарында ҚӘУЗ-дің қорын ең

іі нгі молшерге деиін түсіру.

8 ІІІаруашылық нысандарында (СҚ) ЖЗ және ортке қауінті Ші гардъщ қорын томендетуте дайындық.

9. ЖҚЗ-ны (газқағарларды, респираторларды, АИ-2, ЖХҚП, I МІI ), РХБ қүралдарын (НЗ қоймасынан алып шығу) таратуға

І.ШІ.ІІІДЫҚ.

10. Мал шаруашылық үй-жайларын дайыіщау жем жәие су

к і > р і .і 11 ың бетін жабу.

11. Оортке қарсы қорғану және жарық маскировкасы режимін і нгізі бойынша дайындалу шараларын откізу, күзетті күшейту.

12. АЭС-тің, жол-копір қүрылыстарының, байланыс косіпорындарының, гидротехникалық имараттар мен басқа да маңілзды нысандардың күзетін күшейту.

13. ХДЛ-ды, АҚ штабтары мен БҚБ мекемелерін дайындыққа кслтіру.

2-топ АШ-2

1. Нысанның басқарушы қүрамын тәулік бойынша жүмыс жүргізу режиміне ауыстыру (кезекпен).

2. Басқару жүйесін, байланыс және ҚА-ға шүғыл тобты жіберуді дайындыққа келтіру.

3. РҚБ-ға келтіріп қоймай түрып, жертолелер мен басқа да жер астында жасалған үй-жайларды дайындап, панаханаларда қызмет корсететін топтардың тәулік бойы күзет жүргізуін үйымдастыру.

4. Түрақты орналасу орындарында ПГТ-ның барлық қүрылымдарын дайындыққа келтіру (онеркөсіптің жүмысын тоқтатпастан).

5. Панаханаларға азық-түлік пен медициналықдәрі-дәрмектерді

алдын-ала жеткізу. 6. Санатталган қалаларда ЖҚҚ мен РХБ қүраддарын тарату.

7. Халықтың арасында иммундауды жүргізу. В.Шаруашылық нысандарында қалыпты қызмет ету мея

авариясыз тоқталу бойынша "Баршыңыздың назарыңызға!" дабылы бойынша шүгыл шараларды жүргізу.

9.Санатталған қалачар мсн шаруашылық нысандарында ЖЗ мсп өртке қауіпті заттардың қорын төмендету."

10. Шаруашылық нысаңдарыңда өртке қарсы шараларды өткізу

11. Қауіпті аймақта орналасқан халыққа жәнс АЭС , радиациялық-химиялық нысандардың персоналдарыни медициналық қорганыс қуралдары мен ДК-ны таратып беру.

12. РХБ кузет орындарын, БҚБ мекемслерін тәулік бойы жүмыс істеу рсжиміне ауыстыру.

13. Радиациялық оус барлау үшақтарыи (тікүшақ) дайындыкқи келтіру.

14. Согыс уақьпьшда жүмысьш жалғастыра беретін щаруаінылъік орындарыңда, медициналық пункттерді орналастыру.

15. ҚА-ға медициналық базаларды орналастыруды дайындау.

16. Резервтеп медициналық мүлікті ҚА-дагы емдсу мекемелеріне тарату.

17. Өнеркөсіптен қабылданатын медициналық мүлік псн медтехниканы ҚА-ға жеткізу.

18. Санатталған қалалардан ҚА-ға медициналық мулік, азьп түлік, онеркөсіптік тауарларын, ЖММ, гажайып қүндылықтарды дайындап, кошіру.

19. ҚА-да көшіру шаралары мен топтарды қүру үшін ӘК -даи ҚА-да колік пен коммуникацияны қолдану тәртібін анықтау.

20. Маңызды нысандардың қорғалуын және қоғамдық тәртіпті күшейту.

21. АҚ -ның арнайы бағдарламасы бойынша халықты жедсп дайындау.

22. Кәсіпорындар мен қүрылыс индустриясында жәііі зауыдтарда қүрылымдарды және панаханаларға арналған жабдықтарды шыгару жөнінде дайындық шараларын жүргізу

АҚ -ның "Жалпы "дайындыгы енгізілгеннен кейін жепг согыс уақытына арналған АҚ жоспарын енгізу туралы өкім алғаннан кейін мынадай шаралар қолданылады:

1. Түрақты орналастыру орындарында АҚ қүрылымдарып дайындыққа келтіру.

2. Жсткіліксіз (НРС-тың толығымен паналаганына дейіш ҚИ (күшті қираулар болуы мүмкін СҚ аумағында ), сонымпі қатар жедел түрғызылатын РҚБ-ны басқа аймақта салу.

3. Барлық турғындарға ЖҚҚ тарату.

50

4. Барлық жерде қарапайым панаханаларды салу.

5. Шаруашылық нысандарын. түрғын пункттерін, қалаларды жарық маскировкасымен қамтамасыз ету шараларыН

жүргізу.

6. ІІІаруашылық нысандарында қалыпты жүмыс жүргізу» қордағы материалдық заттарды, сумен жабдықтау көздерін, ауыл шаруашылық жануарлары мен осімдіктерді қорғау бойьшШ^а толығымен шараларды жүргізу.

7. Техниканы жоне мүлікті, сонымен қатар қордағЫ материалдық заттарды ҚА -ға жеткізуді іске асыру.

8. ЖКП, ӨП, ТП-ны орналастырып, көшіру колігін дайыңда)', көшіру шараларын жүргізу үшін есепті анықтау.

9. Халықты көшіруді, мадды айдауды және шекара маңындағЫ аумақтан барлық метсриалдық қүңдылықтарды кошіруді жүргізУ-

10. Қолданьшып жүргеи және мүрагаттағы қүжаттарды алып

шығу.

11. Ірі су қоймаларынап суды төгу жүмыстарын жүргізу (КР

Үкіметінің окімі бойынша).

12. Ауылды жерде медициналык мекемсні және ҚА —да төсеК-орынтармағын орналастыру.

13. Санатталган қалалардан медициналық мекемелерД¹

көшіруге дайындау.