Шығындарды бағалау

Баға құрылу тәжірибесінде (іс жүзінде) өндіруші шығындары бойынша баға анықтау көбірек таралған. Баға саясатын жүзеге асыру үшін мынаны қарастыру керек:

­ шығындардың деңгейі мен құрлымын талдау;

­ өнім бірлігіне шаққан орта шығындарды бағалау;

­ орта бағаларды жобалайтын өндіріс көлемі мен рыноктағы қолданылып жүрген бағаларды салыстыру. Ал өндіріс шығындары, бағаның төменгі шегін құрады.

Шығындар ТС (толық шығындар)

Р_м

Пайда

P MR=FC VC (өзгермелі шығындар)

VC

Q Өнім көлемі Q

8.2-сурет. Залалсыздық бағаны (Р) анықтау кестесі

Толық шығындар:

ТС = FC + VC. (8.13)

Залалсыздық нүктеде пайда нөлге тең, яғни өнім өткізуден алынған табыс ­ өндірістің толық шығындарына тең, яғни:

В = F C + V C, (8.14)

мұндағы В - өнім өткізуден түскен түсім.

В = P · Q, (8.15)

[QP = (F C + V C)]/ Q.

P = (F C / Q) + (V C / Q) = (F C / Q) + A V C, (8.16)

мұндағы AVC – орта өзгермелі шығындар.

Баға

МС

P₁

D

ATC

A

AVC

P₀

P₂ Өндірісті тоқтату бағасы

Q₁ Өнім көлемі

8.3-сурет. Кәсіпорынның қысқа мерзімдегі ұсыныс қисығы, мұндағы

Р₀ – залалсыздық баға.

А нүктеде залалсыздық баға ATC-ке тең:

Р₀ = A T C .

Ал өнім өндіруді арттыру үшін:

Р₀ ³ AVC, өндірісті тоқтатуда Р₀ < AVC.

Ұзақ мерзімді кезеңде, онда шығындардың барлық түрлері өзгермелі, фирманың ұсыным қисығы LMC қисығының бөлігі болады да, LMC қисығының ең төмен деңгейі нүктесінен жоғары орналасады.

Q_A Q_b Өнім көлемі

8.4-сурет. Кәсіпорын ұсынысының ұзақ мерзімді қисығы.

мұндағы Р_А – залалсыздықтың ұзақ мерзімдегі бағасы;

Р_А=LAC_mіn (ұзақ мерзімдегі орташа шығындардың ең төменгі деңгейі).

Р_А – дан жоғары бағада фирма табыс таба бастайды, оны мына теңдеу арқылы есептейді:

Э = (Р_в - Р_f) · Q_B , (8.17)

мұндағы Э – кәсіпорынның үнемділігі.

Бәсекелес нарықтық экономикада баға ресурстарды оңтайлы пайдалануға бағыттайды. Айталық, бәсеке жағдайында өнім өндіруші, тағы да 10 мың т руда шығаруға шешім қабылдағанда, сол руданың сату бағасын басшылыққа алып зерттейді. Баға ­ тұтынушыға да сол кенді сатып алуға керек негізі шешім болып саналады. Айталық, сұраныс қисығы D жағдайдан D₁ жағдайға жылжып барды.

Q₀ Q₁ ­ ­Өнім көлемі

8.5-сурет. Бәсекелес салада өнімге сұраныстың жылжуы

Осы кезде фирма кен өндіруді сол көлемде жалғастыра береді де, Р₂ бағамен сатып, қосымша пайда табады:

Э = (P₂ - P₀) · Q₀ . (8.18)

Кен бағасы шекті шығындардан жоғары болғандықтан, фирма өз өнімін ұлғайта беруге мүмкіншілігі бар, бірақ сала тепе-тең жағдайға Е₁ нүктеде тепе-тең Р₁ баға мен өнім көлемі Q₁.

Осы процесте тұтынушылар да, өндірушілер де, толық бағаға көңілді жұмылдырылады. Тұтынушылар өндіріс шығындарын білуді қажет етпейді, ал өндірушілер ­ тұтынушылардан сол қосымша кенге ақы төлеуге дайын. Олардың барлығына керекті ақпаратты кен бағасы береді.