§3. Капиталдың миграциясы.

Капиталдың миграциясы (шығару) – жеке меншік иесіне кіріс әкелетін қаржыны шет елге орналастыру. Бұл үрдіске бірқатар себептер әсер етеді:

• капиталды шығарылатын мемлекеттен қайта жинақтау;

• дүниежүзілік шаруашылықтың әртүрлі тізбектерінде капиталға деген сұраныс пен оның ұсыныстарының сәйкес келмеуі;

• ол экспортқа шығарылатын елдерде аса арзан шикізат пен жұмыс күштерінің болуы;

• өндірісті интернационалдандыру;

Капитал келесі формада шығарылады:

• жеке немесе мемлекеттік формада;

• тауар немесе ақшалай формада. Осылайша, капиталды шығару машиналар мен жабдықтардың, серіктестердің, ноу-хау орын ауыстыруы, егер олар шет елге, онда фирманың жасайтын немесе сатып алатын жарғы капиталына үлес ретінде шығарылатын болса:

• кысқа (әдетте бір жылға дейінгі мерзім) және ұзақ мерзімді формаларда;

• кәсіпкерлік және ссудалық формаларда.

Кәсіпкерлік капиталды шығару тікелей және портфельдік инвестициялар түрінде жүзеге асады. Тікелей инвестициялар жұмсалған капиталға толығымен иелік ету салдарынан, сондай-ақ акйиялардың негізні пакетіне ие бола отырып, шетелдік капитал салымдары объектілерін толық бақылауды қамтамасыз етеді. Портфельдік инвестициялар шет ел кәсіпорындарының акцияларын, жеке меншік немесе бақылау құқығын қамтамасыз етпейтін көлемде сатып алудан түзіледі. Ссудалық формадағы капитал өзінің иесіне негізінен салымдар, қарыздар және несие бойынша пайыздар түрінде кіріс әкеледі.

§4. Жұмыс күшінің миграциясы

Жұмыс күшінің халықаралық миграциясы еңбек қорларының бір елден екінші елге, өзі орналасқан елмен салыстырғанда, аса тиімді жағдайларда жұмысқа орналасу мақсатында еңбек қорларының орын ауыстыру үрдісін білдіреді. Жұмыс күшінің миграциясы үш ұғымда көрінеді:

• эмиграция (мемлекеттен тұрақты өмір сүру орнына кету);

• иммиграция (мемлекетке тұрақты өмір сүру орнына келу);

• репатриация (бұрын кетіп қалған азаматардың туған мемлекетіне оралуы).

Шет елдік жұмысшылар мен мамандарды тартудың орталықтары соңғы жылдары АҚШ, Германия, Израиль, Қиыр Шығыстың және Персия шығанағының мұнай өндіруші мемлекеттері болды.

Халықаралық экономикалық қатынастардың даму шамасы бойынша дүниежүзілік валюталық жүйе пайда болады, ол мемлекеттер, ұйымдар, фирмалар және азаматтар арасында есептеудерді жүзеге асыруға көмектеседі.

Халықаралық есептеулер үрдісінде пайда болатын қатынастардың барлық кешені өзінің байытылған көрінісін төлем баланстарынан табады.

§5. Дүниежүзілік валюта жүйесі.

Қазіргі жағдайларда дүниежүзілік валюталық жүйе, алтын резевтерін; валюталардың өзара айналдыру жағдайларын, валюталық теңдестік және курстар механизмдерін; валюталық шектеулер көлемін, халықаралық есептеу формаларын, халықаралық валюта нарығының режимдерін және алтынның дүниежүзілік нарығын қоса отырып ұлттық валюталар мен ұжымдық резервтік қорларды қамтиды.

Қазіргі валюталық жүйе – бұл, негізінен, көп валюталы нарықтық стандарт.

Валюта — бұл:

• мемлекеттің ақшалай бірлігін және оның типін (алтын, күміс, қағаз);

• шет ел мемлекеттерінің ақша белгілерін, сондай-ақ шет елдік ақша бірліктеріндегі айналым мен төлемдердің несиелік қаржысын;

• халықаралық есептеу бірліктерін және төлем қаржысын (ЕВРО, пайдаланудың арнайы құқықтары) қамтитын терең ұғым.

Ұлттық экономика үшін ұлттық валютаның конверсиялануы үлкен мәнге ие. Валютаның конверсиялануы – бұл берілген мемлекет валютасының басқа елдердің валютасына кез-келген формада және операцияның барлық түрлерінде шектеусіз еркін айырбасы. Конверсиялау тұрғысынан барлық валюталарды үш топқа бөледі: еркін конверсияланатын валюталар, жартылай конверсияланатын (жеке салалар бойынша валюта айырбасына сандық шектеулер болады) және конверсияланбайтын валюталар.

Валюталық келісімдер жүзеге асатын нарықта, валюта валюталық курс бойынша сатылады. Валюталық курс – басқа мемлекеттердің ақша бірліктерінде көрінетін бір мемлекеттің ақша бірлігінің бағасы. Шет елдік валютада ұлттық ақша бірлігі курсын қалыптастыру үрдісі валюталық котировка деп аталады.