§1. Экономика ұғымы және оның мәні.

«Экономика» сөзі көне грек сөзінен шыққан: сөзбе-сөз, oikos – үй, шаруашылық; nomos – ереже, заң, жиынтығында – шаруашылықты жүргізу ережесі дегенді білдіреді. Берілген сөзді айналымға Ксенофонд енгізген болатын.

Қазіргі уақытта экономика сөзі келесі мағыналарға ие:

• экономика – бұл сөздің кең мағынасындағы шаруашылық, яғни адам өзінің іс-әрекеті үшін пайдаланатын барлық қажетті объектілер;

• экономика – бұл шаруашылықты жүргізу бойынша адамдар арасындағы қарым-қатынас жүйесі;

• экономика – бұл адам қажеттіліктерінің шексіздігі кезіндегі ресурстар мен мүмкіндіктердің шектеулі сипатқа ие болуымен байланысты, заңдар шығаратын және іс-әрекеттің көптеген нұсқаларының арасында тиімді талдау жасауға мүмкіндік беретін дербес ғылым;

Экономика бір жағынан сандық ғылым болып табылады, өйткені өзінің есептеулерінде математикалық әдістерді пайдаланады; сандық санаттар ретінде мыналар болуы мүмкін: өндіріс көлемі; уақыт нормасы; еңбек өнімділігі; өнімнің бірлігін шығаруға кеткен еңбек шығындары; пайда және т.б.

Сонымен қатар экономика сөздік ғылым болып табылады, ол сапалық санаттарды – (тиімділікті, рухани мүдделерді, өнімдер сапасын, қайырымдылықты) пайдаланады.

Экономика зерттелетін құбылыстардың ауқымдылығына орай екі түрге бөлінеді:

1) макроэкономика ірі салмақтар, аудандар, мемлекеттер және жалпы әлемдік экономика тұрғысында экономикалық құбылыстарды зерттейді.

2) микроэкономика жеке адамға, жеке отбасына, жеке кәсіпорынға немесе кәсіпорындар тобына қатысты экономикалық үрдістерді зерттейді.

§2. Экономикалық теория пәні

Ғылым ретінде жалпы экономикалық теорияның зерттеу пәнін алғаш рет экономикалық теорияның классикалық мектебінің өкілі А.Смит тұжырымдады. Оның ойынша, бұл ғылым объективті адамдардың еркі мен санасынан тәуелсіз, осы қоғамдағы материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну заңдарын, адамдардың әртүрлі класстарының және топтарының арасында өнімнің бөлінуінің табиғи тәртібін және осы бөлумен байланысты қатынастарды зерттеу керек.

П.Самуэльсон пәннің өзіндік жалпылама анықтамасын келтіреді: «Экономикалық теория әртүрлі тауарларды өндіру үшін және түрлі адамдар мен қоғам топтарының арасында осы шақта және болашақта тұтыну мақсатында оларды бөлу үшін, ақшаның көмегімен және оның қатысынсыз, уақыт ағымында адамдар мен қоғам сирек өндіргіш ресурстардың қайсысын таңдайтындығы туралы ғылым».

К.Макконнелл мен С.Брю атап айтқандай: «Бұл ғылымның мәселелері әдетте жеке емес, қоғамдық көзқарас тұрғысынан зерттеледі. Тауарларды өндіру, айырбастау және тұтыну жалпы қоғам тұрғысынан қарастырылады».

Адамдардың мінез-құлқы қандай да бір әлеуметтік-экономикалық қатынастардың себебі емес, салдары. Әлеуметтік-экономикалық қатынастардың дамуының экономикалық санаттары мен экономикалық заңдары аралық әсері арқылы, жалпы экономикалық теория адамдардың арасындағы әлеуметтік-экономикалық қатынастарды зерттейді деген қорытынды жасауға болады.

Экономикалық теорияның зерттеу нысаны сирек қорларды басқару бойынша адамдардың іс-әрекетін басқару болып табылады.