§3. Сұраныс пен ұсыныс деңгейіне әсер ететін бағадан тыс факторлар

Сұраныс заңы – тек бағасы ғана сұраныстың көлемін анықтайтын, ал қалғандары тұрақты болып саналатын модель. Алайда, сұраныс тек бағаға ғана емес, басқа да бағадан тыс факторларға тәуелді болады, олардың бастысы:

• Тұтынушылар ілтипатының өзгеруі (мода, денсаулық күтімі, әлеуметтік дәрежесінің өзгеруі);

• Сатып алушылар саны (олардың ұлғаюы сұраныстың өсуіне, ал азаюы – төмендеуіне әкеп соғады);

• Сатып алушылар кірісі көлемінің өзгеруі.

Ұсыныс заңы – бұл тек бағасы ұсыныс көлемін анықтайтын, ал қалған барлық факторлар тұрақты болып саналатын модель. Алайда, тауар ұсынысы тек бағаға ғана емес, сондай-ақ басқа да бағадан тыс факторларға тәуелді болады, олардың бастысы:

• Тауарды өндіру кезінде қолданылатын ресурстарға бағалар;

• Өндіріс технологиясының қол жеткен деңгейі;

• Мемлекеттік салықтар мен дотациялар;

• Сатушылар саны (олардың көбеюі ұсыныстың жоғарылауына, ал азаюы – төмендеуіне әкеп соғады);

• Өзара байланысқан тауарларға бағалар.

САБАҚ №9

Тақырып 2.5: «Нарық субъектілерінің өзара әрекеттестігі. Бәсеке».

Жоспар.

1. Бәсеке. Негізгі ұғымдар.

2. Жетілген бәсеке.

3. Жетілмеген бәсеке және оның түрлері.

§1. Бәсеке. Негізгі ұғымдар.

Нарықтық құрылым – бұл нарықтық бәсекелестік өтетін жағдайлар. Бәсекелестік – нарық шаруашылығы субъектілерінің жеке нарықтық мүдделерін жүзеге асыру барысында олардың қақтығысуының қоғамдық формасы.

Бәсеке – бұл өнімді өндіру мен өткізудің тиімді шарттары және жоғары пайда алу үшін, нарыққа барлық қатысушылардың арасындағы жарыс, күрес. Кез келген нарықта бәсекелік күрестің үш майданы орын алады:

1. тұтынушылар арасындағы бәсеке;

2. сатушылар арасындағы бәсеке;

3. тұтынушы мен сатушы арасындағы бәсеке.

Бәсеке нарықтық экономиканың басты реттеуші механизмі болып табылады:

Бәсекенің функциялары:

1. реттеуші;

2. ынталандырушы;

3. дифференциалдаушы;

Бәсекелі күрестің қандай түрлері бар?

1. сала ішілік және салааралық. Салааралық бәсекенің нәтижесі пайда нормаларын теңестіру болып табылады, соның арқасында тең капиталға тең пайда тиісті.

2. Жетілген және жетілмеген.

Нарықтық құрылымдардың типтері	Белгілері
	Фирмалардың саны мен көлемдері	Өнімнің сипаты	Кіру және шығу жағдайлары	Ақпаратқа рұқсат
Жетілген бәсеке	Ұсақ фирмалар көп	Біркелкі өнім	Еркін	Ақпаратқа тең рұқсат
Монополия	Бір фирма	Жеке	Кіру мүмкін емес	Ақпаратты алу қиын
Олигополия	Бірнеше фирма	Біркелкі немесе әркелкі	Біршама қиындықтар	Кейбір шектеулер
Монополиялық бәсеке	Көптеген ұсақ фирмалар	Әркелкі	Ешқандай дерлік қиыншылықсыз	Кейбір шектеулер