1.2. Nabłonek gruczołowy

Z nabłonka gruczołowego inaczej nazywanego nabłonkiem wydzielniczym zbudowane są gruczoły. Gruczołem nazywamy komórkę, zespół komórek lub narząd, który wytwarza i wydziela różne wydzieliny np.: ślinę, hormony i enzymy trawienne.

Ze względu na sposób, w jaki gruczoły wydzielają wydzieliny dzielimy je na:

1. gruczoły egzokrynowe (zewnątrzwydzielnicze), które są zbudowane z części wydzielniczej i przewodu wydzielniczego. Wydzielina jest produkowana w części wydzielniczej gruczołu, a następnie wyprowadzana na zewnątrz gruczołu lub organizmu przez przewód wydzielniczy;

2. gruczoły endokrynowe (wewnątrzwydzielnicze), które nie mają przewodów wydzielniczych wyprowadzających wydzielinę. Część wydzielnicza tych gruczołów jest pokryta siecią naczyń krwionośnych, a ich wydzielina nazywana hormonem jest wydzielana do krwi.

Tabela 1. Przykłady gruczołów i wydzielanych przez nie wydzielin

Typ gruczołu	Nazwa gruczołu	Nazwa wydzieliny
gruczoły egzokrynowe	gruczoł potowy gruczoł mlekowy gruczoł ślinowy trzustka	pot mleko ślina sok trzustkowy
gruczoły endokrynowe	tarczyca trzustka jądra	tyroksyna insulina i glukagon testosteron

Wydzielanie wydzielin produkowanych przez gruczoły może odbywać się na trzy sposoby. Są to:

1. wydzielanie merokrynowe, które polega na dyfuzji cząstek wydzieliny ze szczytowej części komórki. Proces ten odbywa się bez uszkodzenia komórki np.: gruczoł potowy;

2. wydzielanie apokrynowe, które polega na odrywaniu się szczytowej części komórki, wraz z wydzieliną. Uszkodzona komórka regeneruje się np.: gruczoł mlekowy;

3. wydzielanie holokrynowe, które polega na zniszczeniu całej komórki w celu uwolnienia wydzieliny np. gruczoł łojowy.

1.3. Nabłonek zmysłowy

Nabłonek zmysłowy odbiera bodźce ze środowiska za pomocą występujących w nim zakończeń nerwowych. Bodźcami mogą być np.: światło lub fale akustyczne. Nabłonek zmysłowy występuje w narządach zmysłów takich jak oko, ucho, język, nos. Narządy zmysłów umożliwiają organizmom kontakt ze środowiskiem.

2. Tkanka mięśniowa

Ze względu na różnice w budowie komórek i spełnianych funkcjach tkanka mięśniowa dzieli się na:

1. tkankę mięśniową gładką (rys. 3A);

2. tkankę mięśniową porzecznie prążkowaną szkieletową (rys. 3B);

3. tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną mięśnia sercowego (rys. 3C).

Rys. 3. Schemat przedstawiający różnicę w budowie różnych rodzajów tkanki mięśniowej: tkanka mięśniowa gładka (A); tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa (B); tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca (C). 1 – jądro komórkowe, 2 – poprzeczne prążkowanie komórek, 3 – wstawki

Pomimo różnic w budowie i funkcji wymienione rodzaje tkanki mięśniowej posiadają wspólne cechy charakterystyczne:

1. wydłużone komórki tkanki mięśniowej nazywane są miocytami lub włóknami mięśniowymi;

2. komórki otacza błona komórkowa nazywana sarkolemmą;

3. wnętrze komórek wypełnia cytoplazma nazywana sarkoplazmą;

4. w sarkoplazmie występują: liczne mitochondria oraz włókienka kurczliwe zbudowane z białek aktyny i miozyny;

5. komórki wykonują pracę, którą nazywamy skurczem;

6. tkanka mięśniowa jest bardzo dobrze unaczyniona i unerwiona.

Różnice w budowie i czynnościach występujące pomiędzy poszczególnymi rodzajami tkanki mięśniowej przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Porównanie cech poszczególnych rodzajów tkanki mięśniowej

Cechy charakterystyczne	Tkanka mięśniowa gładka	Tanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa	Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana mięśnia sercowego
Występowanie	ściany narządów wewnętrznych	mięśnie szkieletowe	ściany serca
Kształt komórki	komórki są wrzecionowate, nie mają widocznych poprzecznych prążków	komórki są wydłużone, mają kształt walcowaty, mają dobrze widoczne poprzeczne prążki	komórki są wydłużone, rozgałęzione, podzielone na części grubymi błonami nazywanymi wstawkami, mają kształt walcowaty i widoczne poprzeczne prążki
Jądro komórkowe	jedno jądro położone centralnie	liczne jądra położone peryferycznie (blisko sarkolemmy)	w częściach oddzielonych od siebie wstawkami występuje jedno jadro położone centralnie
Szybkość skurczu	kurczy się i rozkurcza powoli	kurczy się i rozkurcza szybko	kurczy się i rozkurcza rytmicznie, szybkość skurczu jest pośrednia pomiędzy tkanką gładką, a mięśniową
Regulacja skurczu	kurczy się mimowolnie, wolno się męczy	kurczy się dowolnie, szybko się męczy	kurczy się mimowolnie
Funkcja	wywieranie nacisku na otaczaną przestrzeń	ruchy mięśni szkieletowych	skurcze mięśnia sercowego