Qur᾽an ayələrinin mə᾽nalarinda diqqət və təfəkkür

Digər mövzularda olduğu kimi, bu mövzu ətrafında da kifayət qədər hədis və rəvayət nəql olunmuşdur.

Allah-taala Qur᾽ani-kərimdə bu haqda buyurur:

«Onlar Qur᾽an barəsində düşünməzlərmi? Yoxsa ürəklərinə kilid vurulmuşdur? [Yoxsa ürəklərinin öz kilidləri vardır?]»

Göründüyü kimi Qur᾽an ayələrinə olan diqqətsizlik, hətta Qur᾽anın özü tərəfindən qətiyyətlə tənqid olunmuşdur.

İbni Abbasın Peyğəmbər (s)-dan nəql etdiyi hədisdə deyilir: «Qur᾽anı uca və açıq tərzdə oxuyun! Və onun sirr və qəribəliklərinə yol tapmağa çalışın.»

Əbu Əbdürrəhman deyir: Bizə Qur᾽anı tə᾽lim edən Peyğəmbər səhabələrindən biri deyərdi: «Səhabələr Qur᾽anı Peyğəmbərdən on ayə-on ayə öyrənirdi. Peyğəmbər (s) ilk on ayəni tə᾽lim verər və onlar da bu on ayədə bəyan olunan şər᾽i qanunlara və əxlaq normalarına əməl etməyincə növbəti on ayənin izahını verməzdi.» (Biharul-ənvar, 19/27).

İbni Məs᾽ud, Osman və Ubeyddən nəql olunmuş rəvayətdə deyilir: «Peyğəmbər (s) səhabələrə on ayə tə᾽lim verər və onlar bu ayələri əməli olaraq icra etməyincə, növbəti ayələrə keçməzdi. O həzrət çalışırdı ki, səhabələr Qur᾽anı əməli olaraq öyrənsinlər.» (Təfsir Qurtəbi, 1/9).

Günlərin bir günündə Əli (ə) ənsarla elmi mübahisə aparan Cabir ibni Abdullah Ənsariyə yaxınlaşıb ondan bə᾽zi elmi məsləhətlər verməsini istədi. Ənsardan biri Əli (ə)-ın bu xahişindən təəccüblənərək dedi: Ya Əmirəl-mö᾽minin! Malik olduğun elm və biliklə yenə də Cabirdən elmi məsləhətlər alırsanmı?! Buyurdu: Cabir bu tə᾽rifə layiqdir. Çünki o, bu ayənin təfsirini çox gözəl dərk etmişdir.

«[Ya Məhəmməd!] Qur᾽anı [oxumağı və təbliğ etməyi, yaxud hökmlərinə əməl etməyi] sənə vacib buyuran Allah, qayıdacağın yerə [hicrət edərək çıxdığın Məkkəyə] səni yenə də qaytaracaqdır.» (Qəsəs-85).

Əllamə Məclisi bu məzmunda nəql olunmuş hədis və rəvayətləri toplamış və Biharul-ənvarda ayrıca fəsil ayırmışdır.

Qur᾽an bəşəriyyətin dünya və axirət həyatının səadət və xoşbəxtliyini tə᾽min etdiyi üçün hər zaman ona müraciət etməli və yetkin nəticəyə oradan gəlməlidir. Bu həqiqəti insanın əql və fitrəti təsdiqləyir, təəssüb, inadkarlıq hissi olmadıqda isə, ona doğru meyl edir.

Zəhəri, imam Səccad (ə)-dan nəql etdiyi hədisdə deyir: «Qur᾽anın hər bir ayəsi sənin üçün tükənməz bir xəzinədir. Qarşında açılan bütün xəzinə qapılarına diqqət yetirməli və mahiyyətini dərk etməyə cəhd etməlisən.» (Üsuli-kafi, 2-ci cild, Qur᾽anın fəziləti fəsli).

İkinci fəsil qur᾽anin mö᾽cüzəsi

13. Mö᾽cüzəni tanımaq;

14. Mö᾽cüzə, peyğəmbərliyi təsdiq edən amillərdən biridir;

15. Mö᾽cüzələr arasında olan oxşarlıq;

16. Qur᾽an ilahi mö᾽cüzədir;

17. Qur᾽an əbədi mö᾽cüzədir;

18. Qur᾽anın əql və fəlsəfə baxımından mö᾽cüzəliyi;

19. Qur᾽anın Tövrat və İncil ilə müqayisəsi;

20. Qur᾽anın həmahəngliyinin mö᾽cüzəsi;

21. Qur᾽anın qanunvericilik mö᾽cüzəsi;

22. Qur᾽anın dəyişilməzliyi və daimi sabitliyi;

23. Qur᾽anın qeyb barəsində verdiyi xəbərlər;

24. Qur᾽anın yaradıcılıq [xilqət] sirləri.

Mö᾽cüzəni tanimaq

Mö᾽cüzənin mə᾽nası:

Mö᾽cüzə – «e᾽caz» kəlməsindən götürülmüşdür və e᾽caz kəlməsinin özünün bir neçə mə᾽nası vardır:

1. Nəyi isə əldən vermək; Məsələn, ərəblər bir şeyi əldən verdikdə deyirlər «ə᾽cəzəhul əmrul fulani» yə᾽ni, filankəs bu işi əldən verdi.

2. Bir başqasının acizliyini və ya çarəsizliyini hiss etmək; Məsələn, əgər Əhməd hər hansı bir işin müqabilində aciz qalarsa, bu halda deyilir: «ə᾽cəztu əhmədən» yə᾽ni, Əhmədin aciz və çarəsiz qaldığını gördüm.

3. Bir başqasını görülən iş və deyilən ifadələrlə heyrətə gətirərək aciz etmək; Burada artıq, e᾽caz kəlməsi «tə᾽ciz» mə᾽nasını daşıyır (təc᾽iz – yə᾽ni kimisə aciz etmək). Məsələn, əgər bir şəxs Əhmədi acizliyə vadar edərsə, bu halda deyəcəkdir: «ə᾽cəztu Əhmədən» yə᾽ni, Əhmədi aciz və çarəsiz etdim.

Kəlam alimləri isə bu kəlməni tam başqa mə᾽nada işlədirlər. Onlar mö᾽cüzəni tə᾽rif edərək deyirlər: Allah-taala tərəfindən peyğəmbərliyə tə᾽yin olunmasını iddia edən şəxs, gərək öz sözlərinin həqiqətini sübuta yetirmək üçün zahirdə xilqət qanunlarının ziddinə olan və adi insanların icra etməkdə aciz qaldıqları qeyri-təbii və qeyri-adi işlər görsün. Belə bir xariqul᾽adə iş mö᾽cüzə adlanır və bu işin icrası isə e᾽caz sayılır.