Nafe᾽nin raviləri

Nafe᾽nin qiraətini Qalun və Vərəş arada heç bir vasitə olmadan nəql etmişlər.

1. Qalun: İsa ibni Mina ibni Vərdan, Əbu Musa ləqəbi ilə tanınmış və Bəni-zəhrə qəbiləsi tərəfindən köləlikdən azad edilmişdir.

Deyir: İsa Rəbib fitri iste᾽dada və qeyri-adi hafizəyə malik olduğuna görə, Nafe᾽ ona Qalun ləqəbini vermişdir. Qalun isə Rum dilində zirək və gözəl mə᾽nasını verir.

Abdulla ibni Əli deyir: «Ona Qalun ləqəbinin verilməsinin əsas səbəbi əsliyyətcə rumlu və babası Abdullahın Rum əsirlərindən olmasıdır.»

Qalun, qiraəti Nafe᾽dən öyrənmiş və onun özünə təqdim etmişdir.

İbni Əbi Hatəm deyir: «Qalun lal olduğu üçün Qur᾽anı dodaqlarını tərpətməklə oxuyur, hətta başqaları qiraətdə səhvə yol verdikləri zaman işarələrlə onların səhvini düzəldirdi. Qalun Hicrətin 120-ci ilində doğulmuş və 220-ci ildə 100 yaşında vəfat etmişdir.» (Təbəqatul-qurra, 1-ci cild, səh.615.)

İbni Həcər deyir: «Qalun qiraət elmində hamıdan bilikli və e᾽tibarlı olsa da, nəql etdiyi hədislər bir o qədər də mö᾽təbər deyildi. Əhməd ibni Saleh, Misirdən Qalunun nəql etdiyi hədislər barəsində soruşduqda, gülümsəyərək demişdir: Məgər hamıdan hədis nəql etmək olar?!»

Müəllif: Qalunun qiraətini nəql edən ravilər digər ravilər kimi namə᾽lum qalmışlar.

2. Vərəş: Osman ibni Səid.

İbni Cəzri onun barəsində deyir: «Vərəş Misirdə olduğu illər ərzində qiraət tədrisi ona həvalə olunmuşdu. Onun özünəməxsus qiraət üsulu var idi. Qiraətdə Nafe᾽ ilə müxalif olmasına baxmayaraq, zəmanəsinin ən mö᾽təbər şəxsiyyətlərindən biri hesab olunurdu.»

Vərəş Hicrətin 110-cu ilində Misirdə doğulmuş, 197-ci ildə elə oradaca vəfat etmişdir. (Təbəqatul-qurra, 1-ci cild, səh-502.)

Kəsai kufi

Əsli iranlı olmuş Əli ibni Həmzət ibni Abdullah ibni Bəhmən ibni Firuz, Kəsai ləqəbi ilə məşhur olmuşdur. Bəni-əsəd qəbiləsi tərəfindən köləlikdən azad olunmuşdur.

İbni Cəzri onun barəsində deyir: «Həmzə Zəyyatdan sonra qiraət elminin tədris olunması Kəsaiyə həvalə edildi. O, qiraəti Həmzədən öyrənmiş və dörd dəfə onun qarşısında tilavət etmişdir.»

Əbu Ubeyd isə özünün «Əl-qiraət» adlı kitabında yazır: «Kəsainin özünəməxsus qiraət üsulu var idi. Bə᾽zən o, Həmzənin qiraətindən də istifadə edərdi. Vəfat tarixi haqqında müxtəlif mə᾽lumatlar söylənmişdir, lakin daha dəqiq nəzərə çarpan tarix Hicrətin 189-cu ilidir.» (Təbəqatul-qurra, 1-ci cild, səh. 535.)

Kəsai qiraəti Həmzə Zəyyatdan, Məhəmməd ibni Əbdürrəhman ibni Əbi Leyladan və İsa ibni Əmr Ə᾽məşdən müzakirə yolu ilə və şifahi olaraq öyrənmişdir. Onun qiraətini Süleyman ibni Ərqəm, imam Sadiq (ə), Əzrəmi və İbni Ueynə də dinləmişdir. Sonralar o, qiraəti Rəşidə və oğlu Əminə də tədris etmişdir. (Təhzibut-təhzib, 8-ci cild, səh. 313.)

Mərzbani İbni Ə᾽rabidən nəql edərək deyir: «Kəsai şərab içərək bilərəkdən bə᾽zi günahlara mürtəkib olsa da, Qur᾽an elmlərinə mükəmməl yiyələnmiş və güclü hafizəyə malik olmuşdur.» (Mö᾽cəmül-üdəba, 5-ci cild, səh. 185.)

Kəsainin raviləri

Leys ibni Xalid və Həfs ibni Əmr, Kəsainin qiraətini heç bir rabitə olmadan nəql etmişlər.

1. Leys ibni Xalidin əsil adı Haris, künyəsi Əbdülharis, atasının adı isə Xalid Bağdadi olmuşdur.

İbni Cəzri onun barəsində deyir: «O, qiraəti Kəsaidən öyrənmiş, öz elmi gücü və hafizəsi ilə hamıdan fərqlənirdi. Doğum tarixi dəqiq mə᾽lum deyildir. Vəfat tarixi isə Hicrətin 240-cı ilinə aid edilir.» (Təbəqatul-qurra, 2-ci cild, səh. 34.)

2. Həfs: Onun kimliyi haqda Asim barədə söhbət açarkən ətraflı mə᾽lumat verdik.

* * *

Yeddi məşhur qari və onların raviləri haqda ətraflı mə᾽lumat əldə etdik. Onlardan əlavə, Xələf ibni Hişam, Yə᾽qub ibni İshaq və Yəzid ibni Qə᾽qadan ibarət olan başqa bir üçlük də vardır. İndi isə onlar barəsində: