12.1 Сурет. Қисаю циклда үзілу санының nоб тәуелділігі:
а – толық қисаю бұрышынан, ; б – қтсаю қарқындылығынан i
науаның түзілуіне тозған таужыныстарды түзуші құралды қолдану, оснымен қатар көтеру-түсіру құралдар санын жоғарлауына, оларды ары-беру түсіріп-көтеруге, ұңғыманы тереңдету және көтеру-түсіру операциялары кезінде ұңғыма оқпанын тұтастылығын сақтауды қамтамасыз етпейтін технологияларды қолдануға, жуу режимінің белгілі жағдайларын сақтамауға, жуу сұйықтығының қасиеттері, бұрғылау құбырлар бағанасының діріліне және т.б. әкелетін шараларды жүргізу әсер етеді.
Науалардың түзілуінің ұйымдастық себептері – қуыстардың түзілуіне ұшырайтын таужыныстарда ұңғыманың қисайған учаскілерін орналастыруды жобалау, сонымен қатар бұрғылау кезінде қисайға бұрғылау құбырларын қолдану.
Науа түзілуінің диагностикасы.
Ұңғыма оқпанында науаның түзілуі бұрғылау құралының тұрып қалу түріндегі күрделіктердің, ұңғыма оқпанының бұрғыланған таужыныстар шламымен оны ұңғымадан шығару жағдайларының нашарлауынан ластанудың (шламның тұнбалы белдемдерде жиналуы), ұңғыма оқпанының көлемін дұрыс бағаламаудан пайда болған тампождау кезінде қателіктерден пайда болу мүмкіндігімен байланысты біршама қауіпті болып келеді.
Берілген түріндегі күрделіктердің пайда болуының жанама белгілеріне бір тереңдігінде белгіленген ілмекте жүктеменің өзгеруі, оның бекітіліп қалу кезінде жоғарлауы, ұңғыманың бұрғылау құралының забойға жеткен кезінде тұрып қалуы жатады. Қосымша белгілерге бұрғылау құбырлар бағанасының бос жүрісі кезінде айналу моментінің жоғарлауы.
Тік ұңғымаларды бұрғылау кезінде тік бағытынан ұңғыма оқпанының ауытқу көлемі бойынша науцаның мүмкін болатын тереңдігін болжауға болады: ауытқу жоғары болған сайын, науаның тереңдігі де жоғарлайды. Сондықтан да тік ұңғымада және тік бағытынан ауытқу 20 құрайтын ұңғымада науаның түзілуі мүмкін емес деп саналады.
Ұңғымада науамен түзілген өнімдерді нақты анықтау үшін құралдық өлшеулер жүргізіледі, оның ішінде негізінен профиломер көмегімен. Қазіргі уақытта СКП-1 маркалы профилемер шығарылады, ол өзара перпендикулярлы жазықтықтарда ұңғыма оқпанының екі көлденең өлшемін D4 және D2 жазып алуға мүмкіндік береді. Профилемер екі бөліктен құралған: механикалық және электрлік. Біріншісі бір-біріне тік бұрыш жасап орналасқан екі өлшегіш тұтқалар жұбынан құралған. Барлық тұтқалар өзінше жұмыс істейді. Олар аспап корпусында бекітілген арнайы остерде орналастырылған және төрт серпіменің көмегімен ұңғыма қабырғасына белгілі күшпен жабысады. Аспаптың электрлік бөлігі екі сұлбамен берілген: төмен түсірілетін және жер беті (12.2, а, б сурет).
12.2 Сурет. Профилемердің электрлік сұлбасы:
а – төменге түсірілетін бөлігі: 1 – өлшегіш тұтқалар штоктарында бекітілген индукциялық датчиктер; 2 – модуляторлары бар жиілік генераторлары; 3 – қуатылық күшейткіші; ДВ-2 – жоғарыжиілікті дроссель; ТС – зертханалық генератордан төмен жиілікті тоқпен (300 Гц) қоректенетін күштік трансформатор; б – жер беті бөлігіь: 4 – жолақты сүзгілер; 5 - түрлендіргіш (дешифраторлар); 6 – салыстыру блогы; Р1, Р2 және Р3 - тіркеуіштер; С1, С2 – конденсаторлар
Профилемермен жұмыс ұңғыма оқпанының көлденең өлшемдерін каверномермер өлшегенге ұқсайды.
СКП-1 профилермердің қысқаша сипаттамасы:
Диаметрді өлшеу шегі, мм 100–760
Өлшеу кезінде құрал қателігі, мм ±10
Ұңғыма оқпанының шектік қисаю бұрышы, градус 20
Габариттік өлшемдер, мм:
диаметрі 70
ұзындығы 3200
Аспапты кіші диаметрлі ұңғымаларда қолдану мүмкін емес. Сондықтан да 59 және 46 мм диаметрлі ұңғымалар үшін сәйкес аспапты шағырау қажеттілігі туындады, себебі кіші диаметрлі бағытталған ұңғымаларды бұрғылау кеөліме жоғарлап келеді, ал сонымен бірге науаның түзілу мүмкіндігі де жоғарлайды.
Профилеметрия мәліметтері бойынша көлденең жазықтықта ұңғыма оқпаны пішінінің мүмкін болатын бейнесін алуға болады. Н.Н: Кошелев пен Е.П. Фролов мұнайға бұрғылау жағдайлары үшін көлденең қималардың бірнеше түрін ұсынған.
12.3 суретте оларды құрастыруды бір әдісі көрсетілген. Ұңғыма оқпанының көлденең қимасының профилі профелометрия мәліметтері бойынша құрастырылған. Ол үшін тп сызығында АВ =b кескінің салады (профиломердің екі қарама қарсы тұтқаларының ашылу қашықтығы). В нүктесінен d=а/2 радиусты тп сызығында (тұтқаның ең төмен ашылуының жартысы) O1 ортасы бар дөңгелек жүргізеді. А нүктесінен d/2 радиуспен (dn – қашау диаметрі) О2 ортасы бар үлкен дөңгелек жүргізеді. С нүктесі өлшеу кезінде аспап осінің мүмкін болатын орналасуына сәйкес келеді. Үлкен және кіші дөңгелектерді сәйкестендіреді және профилометр өлшеген жердің ұңғыма оқпанының мүмкін болатын көлденең профилін алады.
[11] жұмыста сыналы бұрыш деп аталатын науада БҚТБ тұрып қалу мүмкіндігін болжау әдістемесі ұсынылған (12.4 сурет). Кез келген бөлшек бірдей жағдайларда науаға оның сыртқы диаметрінен Vs мәніне кіретін болса, бұрғылау құралының бекітіліп қалуы мүмкін, бұл жағдайда а<75°.
