ШАКЕЕВ Саян Саятұлы

КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫ

Қарағанды

2009

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қарағанды «Болашақ» университеті

С.С. Шакеев

КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫ

Қарағанды

2009

ББК 65.9 (2К)29

Ш 17

Ш 17	Шакеев С.С. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы. - Қарағанды: «Болашақ-Баспа», 2009. -162б.

ISBN

Кәсіпорын экономикасы жеке экономикалық пән болып табылады. Оның оқыту пәніне кәсіпорын қызметі, шаруашылық шешімдерді әзірлеу мен қабылдау үдерісі жатады. Кәсіпорын экономикасы курсы келесі сұрақтарды қарастырады: әлеуметтік бағдарланған нарық экономикасындағы кәсіпорын экономикасының негіздері, кәсіпорынның түрлері мен формалары, кәсіпорынның мүлкі ресурстарының түрлері және қолдану тиімділігі, кәсіпорынның қызмет етуінің экономикалық механизмі, кәсіпорынның инвестициялық және инновациялық саясаты және т.б.

Оқу құралы экономика мамандықтары бойынша жоғарғы оқу орны студенттеріне, оқытушыларға, магистранттар мен аспиранттарға арналған.

ББК 65.9 (2К)29

Рецензенттері:

Әлімбаев Ә.Ә. – э.ғ.д., профессор, АДҒЗИ директоры

Таубаев А.А. – э.ғ.д., Қарағанды «Болашақ» университетінің «Қаржы» кафедрасының профессоры

Ақбаев Е.Т. – э.ғ.к., Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ-нің

«Қаржы» кафедрасының доценті

ISBN © Шакеев С.С., 2009

Мазмұны

Кіріспе ................................................................................................ 5

1 тарау. Қазақстан Республикасының экономикасының дамуының сипаттамасы және оны мемлекеттік реттеу .............................................................................. 6

2 тарау. Кәсіпорын шаруашылық объектісі ретінде ................... 22

3 тарау. Өндірістің экономикалық және әлеуметтік тиімділігі .......................................................................... 32

4 тарау. Кәсіпорынның негізгі капиталы ...................................... 40

5 тарау. Шикізат, материалдық және отын-энергетикалық ресурстар ........................................................................ 49

6 тарау. Айналым қорлары және кәсіпорынның айналым қаражаттары ................................................................... 62

7 Тарау. Еңбек ресурстары .......................................................... 68

8 Тарау. Еңбек ақы төлеу ............................................................. 80

9 тарау. Кәсіпорынның инвестициялық және инновациялық саясаты ........................................................................... 94

10 тарау. Өнім өткізу және өндіріс шығындары ........................... 110

11 тарау. Кәсіпорынның маркетингтік және өндірістік қызметі ............................................................................ 116

12 тарау. Өнімнің бәсекелестік қабілеттілігін қамтамасыз ету .............................................................. 129

13 тарау. Кәсіпорын табысы және қаржылық нәтижелері ........... 139

14 тарау. Кәсіпорынның қаржысы ................................................. 148

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі .................................................. 160

Кіріспе

Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ған емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігін алған жылдарда атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір еңбекшінің мүддесін қамтыды. Сондықтан бұған дейін ынта- ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің, қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.

Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны – бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар. Өйткені кәсіп орындар ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен техногияларды қолдану мәселелері кең түрде шешілді. Сол сияқты бизнес-жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі – менеджмент іске асырылады.

Мұның барлығы терең экономикалық білімді қажет етеді. Қазіргі нарықтық жағдайда тек мынадай ғана кәсіпорын өміршең бола алады, егер де ол нарық талабын аса сауаттылықпен және компоненттілікпен анықтайтын, сұраныс талабын қанағаттандыратын өнімдерді өндіруді ұйымдастыратын және білікті қызметкерлерге жоғары табыспен, ең соңында, көп пайданы табуды қамтамасыз ете алатын болса. Еліміздің экономикасы қайта түрленіп, әлеуметтік-экономикалық әлеуетті еселей дамытуда кәсіпорындардың, мұндағы басты тұлға кәсіпкерлердің алатын орны ерекше. Отандық кәсіпкер қазірдің өзінде тұрғындардың сұранысы мен өз қажеттіліктерін қанағаттандырып қана қоймай, сонымен қатар мемлекетіміздің іргетасын нығайтуға көптеген нақты қызметтер атқаруда. Осыған байланысты, студенттердің, оқу барысында алған теориялық және тәжірбиелік білімін күнделікті өндірістік-техникалық мәселелерді өз еркімен шешуде қолдану үшін, кәсіпорын экономикасы пәнін оқу үдерісіне талаптар өсуде.

Әр-түрлі тақырыптарды тереңдетіп оқу үшін бақылау сұрақтары қосымша ретінде берілген. Кәсіпорын экономикасын тереңдетіп оқу үшін және қарапайым оқушыларға қол жетерлік оқу-әдістемелік қатынасқа жақын әдебиеттер тізімі көрсетілген.