Struktura systemu oświaty
Strukturę systemu, któremu poświęcony został ten raport, wyznaczają zapisy prawne. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty, na system ten składają się w pierwszej mierze przedszkola i szkoły, ale także inne jednostki, których funkcje nie ograniczają się do prowadzenia prac dydaktycznych.
Struktura szkół w polskim systemie oświaty została zaprezentowana na poniższym schemacie.
Rysunek 1: Struktura polskiego szkolnictwa
Źródło: Opracowanie własne
Poza szkołami, na system edukacji składają się również inne jednostki. Pełną ich lista wynika z zapisów ustawy o systemie oświaty. Są to:
• Przedszkola, przedszkola integracyjne oraz przedszkola specjalne;
• Szkoły: podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne, w tym placówki integracyjne i specjalne;
• Szkoły artystyczne i sportowe;
• Instytucje kształcenia i wychowania pozaszkolnego oraz równoległego ( tzw. placówki szkolno – wychowawcze);
• Instytucje wychowania pozaszkolnego, w tym ośrodki zapewniające opiekę uczniom, którzy ze względu na pobieraną naukę przebywają poza miejscem stałego zamieszkania (np. internaty, bursy szkolne) ;
• Placówki kształcenia ustawicznego lub praktycznego;
• Poradnie psychologiczne i poradnie pedagogiczne;
• Ośrodki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej: ośrodki szkolno – wychowawcze, ośrodki szkolno- rehabilitacyjne, szkoły przegotowujące do pracy, „szkoły życia”;
• Ochotnicze hufce pracy;
• Biblioteki;
• Zakłady kształcenia i doskonalenie zawodowego nauczycieli.
Instytucje systemu oświaty
3.4.1. Przedszkola I szkoły
Pierwszym kontaktem, jakie może mieć dziecko z placówką systemu oświaty, jest nieobowiązkowe przedszkole. Przedszkola przeznaczone są dla dzieci w wieku 3 – 6 lat. Organizowane są w nich zajęcia dydaktyczno – wychowawcze wspomagające rozwój aktywności społecznej i sprawność psychofizyczną dzieci.
W ramach przedszkoli lub szkół podstawowych tworzone są tak zwane klasy zerowe. Uczęszczanie do nich od roku szkolnego 2004/2005 jest obowiązkowe dla wszystkich dzieci w szóstym roku życia. Zadaniem zerówek jest przygotowanie dzieci do edukacji w szkole a także rozpoznanie za pomocą testów psychologicznych i pedagogicznych oraz obserwacji tak zwanej „dojrzałości szkolnej”.
Dla dzieci w wieku 7 – 13 lat przeznaczone są szkoły podstawowe. Nauka w nich trwa 6 lat i kończy się egzaminem. Kształcenie to odbywa się dwuetapowo: w cyklu zintegrowanym (klasy: I –III) oraz w cyklu blokowym (klasy IV – VI).
Etap pierwszy kształcenia podstawowego odbywa się bez podziału na przedmioty nauczania. Ocenianie ma charakter opisowy. Czas trwania zajęć i przerwy dostosowywane są do potrzeb uczniów. W ramowym programie nauczania określono, że liczba zajęć na tym etapie nauki wynosi od 22 do 25 godzin tygodniowo.
Uczniowie klas IV – VI realizują program dydaktyczny w ramach tradycyjnych przedmiotów. Obowiązującą listę godzin poszczególnych przedmiotów wyznacza konkretna szkoła. Liczba godzin lekcyjnych w tygodniu wynosi od 26 do 28. Badanie wyników osiągniętych przez uczniów odbywa się na podstawie sześciostopniowej skali ocen. Na zakończenie nauki uczniowie zobowiązani są do przystąpienia do testu. Sprawdzane są na nim umiejętności dotyczące czytania, pisania oraz wykorzystywania i przetwarzania informacji. Egzaminy są oceniane przez okręgowe komisje egzaminacyjne. Po ukończeniu nauki na tym etapie edukacyjnym uczniowie otrzymują świadectwo ukończenia szkoły podstawowej, które uprawnia do kontynuowania nauki na poziomie gimnazjum.
Obok masowych szkół podstawowych polski system oświaty oferuje również szkoły podstawowe specjalne. Są one pomyślane dla dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Metody i program kształcenia są dostosowane do potrzeb uczniów.
W Polsce istnieje też sieć szkół podstawowych dla osób dorosłych. Nauka w nich obejmuje obecnie jeden rok nauki (VI klasa).
Obowiązkową szkołą średnią pierwszego stopnia jest gimnazjum. Ten typ szkoły funkcjonuje od roku szkolnego 1999/2000. Nauka trwa w nim 3 lata, uczniowie to młodzież w wieku od 13 do 16 lat. Zadaniem gimnazjów jest przygotowanie młodych ludzi do kontynuacji nauki poprzez pomoc w rozpoznaniu ich zdolności, predyspozycji i zainteresowań. Liczba godzin lekcyjnych wynosi 28. Na zakończenie tej szkoły uczniowie obowiązkowo przystępują do egzaminów sprawdzających ich kompetencje z zakresu przedmiotów humanistycznych i matematyczno – przyrodniczych. Egzaminy te są oceniane przez okręgowe komisje egzaminacyjne, a ich wynik ma wpływ na dalsze kształcenie – liczba zdobytych punktów decyduje o przyjęciu do wybranej szkoły: zasadniczej zawodowej, technikum, liceum ogólnokształcącego lub liceum profilowanego.
Szkoły ponadgimnazjalne funkcjonujące w ramach polskiego systemu oświaty to:
1. Licea ogólnokształcące (szkoły 3 - letnie);
2. Licea profilowane (3 - letnie);
3. Zasadnicze szkoły zawodowe (2 - 3 letnie);
4. Technika zawodowe (3 - letnie);
5. Uzupełniające licea ogólnokształcące (2 –letnie).
Absolwenci szkól średnich (licea, technika, licea uzupełniające, technika uzupełniające) mogą przystępować do egzaminu dojrzałości. Od roku 2005 roku egzamin maturalny ma charakter zewnętrzny. Matura nie jest jednak egzaminem obowiązkowym, a jej brak w obecnym systemie edukacji nie zamyka drogi do innych form kształcenia: naukę można kontynuować w szkołach policealnych. Istnieje też możliwość przystąpienia do matury nawet w kilka lat po zakończeniu ostatniej klasy szkoły średniej.
Po otrzymaniu wykształcenia średniego istnieją możliwości kontynuowania nauki w: szkołach policealnych (nauka trwa od 1 – 2 lat), szkołach pomaturalnych (2 lata), oraz na studiach wyższych I stopnia – czyli licencjackich lub inżynierskich, jednolitych studiach magisterskich lub studiach II stopnia – magisterskich uzupełniających.
Typy szkół wyższych w polskim systemie oświaty:
Uniwersytety;
Politechniki;
Akademie Ekonomiczne;
Wyższe Szkoły Pedagogiczne;
Wyższe Szkoły Morskie;
Wyższe Szkoły Medyczne;
Wyższe Szkoły Muzyczne;
Wyższe Szkoły Teatralne;
Wyższe Szkoły Sztuk Pięknych;
Akademie Wojskowe i Szkoły Oficerskie;
Akademie Rolnicze;
Akademie Wychowania Fizycznego;
Uczelnie Teologiczne;
Państwowe Wyższe Szkoły Zawodowe;
Niepaństwowe Uczelnie Zawodowe.