2. Podsumowanie I streszczenie

Szkolnictwo jest najważniejszą częścią systemu oświaty, rozumianego jako ogół placówek i instytucji zajmujących się procesami wychowania i kształcenia oraz zasady regulujące funkcjonowanie tych instytucji.

Prawne podstawy funkcjonowania systemu oświaty, w tym również szkolnictwa, wyznaczane są przez szereg ustaw i rozporządzeń. Podstawową rolę w wyznaczeniu kształtu polskiego systemu oświaty pełni Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami), która zawiera definicję systemu oświaty oraz określa współzależności istniejące pomiędzy poszczególnymi jego elementami.

Obecny kształt tego systemu wyznaczony jest przepisami wyżej wymienionej ustawy oraz ustawa wprowadzając do systemu edukacji gimnazja, nadała zmiana powyższej ustawy oraz wydane w związku z nią przepisy ustawy z dnia 8 stycznia 1999 r. Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego. (Dz.U. z 1999r. Nr 12, poz.96), która to wprowadziła w miejsce dwuszczeblowego podstawowego systemu szkolnictwa (szkoła podstawowa – szkoła średnia), systemem trzystopniowym (szkoła podstawowa – gimnazjum – szkoła średnia).

W świetle przepisów prawa wychowanie i edukacja młodego człowieka rozpoczyna się od etapu przedszkolnego. Jak wskazuje obserwacja danych statystycznych, uczęszczanie do przedszkoli nie jest w Polsce zbyt powszechne. Szczególnie niskim odsetkiem dzieci uczęszczających do tych placówek charakteryzują się tereny wiejskie. Od roku szkolnego 2004/2005 za obowiązkowe zostało uznane uczęszczanie do przeszkoli dzieci sześcioletnich. Wychowanie w zerówkach jednak odbywa się bardzo często nie w sieci przedszkoli, lecz w szkołach podstawowych, w których powszechnie utworzone zostały klasy zerowe.

Kolejnym etapem obowiązkowej edukacji jest szkoła podstawowa. Nauka w niej trwa 6 lat.

Na miejsce ośmioletniej podstawówki reforma z 1999 roku wprowadziła jako drugi szczebel nauczania gimnazja. Jest to szkoła, w której nauka trwa 3 lata.

Po zakończeniu gimnazjum uczeń może dokonać wyboru pomiędzy różnymi rodzajami szkół. W ogólność wybór ten ogranicza się do decyzji pomiędzy szkołami kształcenia ogólnego bądź zawodowego. Na przestrzeni ostatnich lat widoczne jest coraz wyraźniejsze odchodzenie od nauczania zawodowego na rzecz edukacji ogólnej, głównie w postaci liceów ogólnokształcących. W grupie szkół technicznych również coraz większego znaczenia nabierają licea profilowane.

Niezależnie od wyboru pomiędzy techniczną i ogólną szkołą średnią coraz większa jest popularność tych szkół, po zakończeniu których przystąpić można do egzaminu dojrzałości.

Po zakończeniu szkoły średniej możliwe jest kontynuowanie nauki w różnego rodzaju placówkach oświatowych. W systemie oświaty funkcjonują bowiem szkoły policealne oraz pomaturalne. Zdanie matury otwiera również możliwość podjęcia nauki w ramach studiów wyższych w szkołach publicznych bądź prywatnych.

Katalog instytucji składających się na system oświaty uzupełniają instytucje kształcenia i wychowania pozaszkolnego oraz równoległego (tzw. placówki szkolno – wychowawcze); ośrodki zapewniające opiekę uczniom, którzy ze względu na pobieraną naukę przebywają poza miejscem stałego zamieszkania (np. internaty, bursy szkolne), placówki kształcenia ustawicznego lub praktycznego, poradnie psychologiczne i poradnie pedagogiczne; ośrodki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej: szkolno – wychowawcze, szkolno- rehabilitacyjne, szkoły przegotowujące do pracy, „szkoły życia”; Ochotnicze Hufce Pracy, a także biblioteki i zakłady kształcenia i doskonalenie zawodowego nauczycieli.

Sytuacja systemu szkolnictwa na terenie województwa lubelskiego nie jest zbyt korzystna na tle kraju. Choć tendencje w tym zakresie są dość podobne, jak w pozostałej części kraju, to na słabość sieci placówek wpływają niekorzystne uwarunkowania społeczne i rozwojowe.

Już od poziomu edukacji przedszkolnej wyraża się słabszy rozwój województwa lubelskiego. Jako powód tego wskazać można, że województwo nasze cechuje się szczególnie niskimi wskaźnikami urbanizacji. Na terenach wiejskich dzieci znacznie rzadziej posyłane są do przedszkoli. W gospodarstwach wiejskich, w których często żyją wielopokoleniowe rodziny, znacznie łatwiej o zapewnienie opieki dzieciom.

Niska poziom urbanizacji powoduje również, że nie ma dostatecznej presji na podnoszenie poziomu kształcenia w placówkach wszelkich szczebli. Właściwie poza największymi ośrodkami miejskimi ilość szkół jest zbyt mała, by w sposób istotny dochodziło między nimi do konkurencji i zabiegania o uczniów.

Tendencje rozwoju systemu edukacji przebiegają pod dyktando zjawisk demograficznych, jakie obowiązują obecnie. W tym zakresie sytuacja w województwie wygląda podobnie jak w całym kraju. Zmniejszanie się liczby dzieci powoduje zmniejszanie liczby placówek szkolnych i wychowawczych. Proces przebiega równolegle do zmian ilości dzieci i młodzieży.

Zmniejszaniu się liczby jednostek najniższych szczebli towarzyszy jednoczesne zwiększanie się liczby szkół pomaturalnych, policealnych oraz wyższych. Świadczy to o coraz większym znaczeniu kształcenia ustawicznego, a więc takiego, które nastawia się nie tylko na zajmowanie się osobami w wieku szkolnym.

Analiza danych statystycznych w odniesieniu do poszczególnych powiatów pokazuje, że w zakresie dostępu do edukacji pierwszorzędną rolę odgrywa poziom zurbanizowania powiatu. Obecność silnego ośrodka miejskiego gwarantuje możliwość skorzystania z szerokiej grupy szkół, w pewnej mierze wymusza to również dbanie o jak najwyższą jakość kształcenia.