2. Логистиканың мәні және қажеттілігі.

Менеджмент әскери логистиканың тәжiрибесiн бiртiндеп логистикалық iс-әрекеттердi үйлестiру үшiн және басқару үшiн қолдана бастады. Бұған АҚШ-тағы бiрқатар алдыңғы қатарлы университеттер мен ғылыми-зерттеу фирмаларының жасаған логистикалық iс-әрекеттерiне әскерлердiң демеушiлiк етуi өз әсерiн тигiздi.

Логистиканың тез дамуының басты идеясы минималды шығындармен бизнестiң соңғы мақсатына жету үшiн «сатып алулар – өндiрiс-дистрибьюция – сатулар» толық логистикалық торындағы фирманың логистикалық функциялары мен оның логистикалық әрiптестерiн максималды интегралдау болды.

Қарастырылып отырған тарихи кезеңде логистикалық шарықтау феноменiн түсiндiретiн әлемдiк экономикада маңызды өзгерiстер болды. Олардың негiзгiлерi мыналар:

- ақпараттық технологиялардың революциясы және персоналды компьютерлердi енгiзу;

- рыноктарды ғаламдастыру;

- экономика инфрақұрылымын мемлекеттiк реттеудегi өзгерiстер;

- TQM философиясын жан-жақты тарату;

- серiктестiктiң және стратегиялық одақтардың өсуi;

- бизнестi ұйымдастырудағы құрылымдық өзгерiстер.

Микропроцессорлы техниканың жетiлдiрiлуi және оның дамушы елдер экономикасының барлық салаларында кеңiнен қолданылуы ақпаратты-компьютерлiк технологиялардағы нағыз революцияның болуына ықпал еттi. Электронды формадағы ақпарат қазiргi рыноктық инфрақұрылымның маңызды компонентiне айналды. Әлемдiк ақпараттық кеңiстiктiң қалыптасуы мәлiметтер базасы мен банкiн, электронды мәмiлелер және электронды байланыстардың жүйелерi мен стандарттарын құру мен дамытудың бағыттары бойынша жүрдi. Логистиканың принциптерiн алға жылжыту үшiн электронды банк операциялары жүйесiн құру (Халықаралық банкаралық SWIFT және SWIFT II жүйесi негiзiнде), стандарттарының кинетикалық серiктестер арасында өзара ақпараттық iс-әрекеттердi қолдау үшiн EDI (Electronic Data Inter-change) – «электронды мәлiмет алмасу» – және EDI FACT (Electronic Data Interchange) – «басқаруда, сауда және транспортта электронды ақпарат алмасу» стандарттарын пайдалану маңызды орын алады.

Бизнестегi логистикалық концепцияны жылжытуға тез дамушы электронды байланыс рыногы да әсер еттi, соның iшiнде: ақпараттарды хабарлау торлары, факсимильдi байланыс, электронды пошта, телеконференциялар, көпшiлiк пайдалануға болатын бағдарламалық қамтамасыз етудiң клирингхауздары және т.б. Логистикалық серiктестер коммерциялық (Compu Serve, America Online), сонымен қатар коммерциялық емес (Internet) жаппай ақпараттық қызмет көрсету жүйелерiнiң мүмкiндiктерiн кеңiнен пайдалана бастады.

Логистиканың интегралды концепциясын қалыптастыруда және бекiтуде анықтаушы орынды ақпараттық байланыс жүйелерi арқылы (мысалы, спутниктiк телекоммуникациялық жүйелер) белгiлi бiр уақыт масштабында алыстағы материалды ағымдарды әр уақытта бақылап отыру мүмкiндiгiн алады. Сонымен бiрге, ақпараттық технологиялардың революциясы, тек материалды емес, сонымен қатар жүретiн ақпараттық ағымдарды басқару қажеттiлiгi туралы түсiнiктi күшейттi.

Материалды ағымдарды басқару бойынша дәлелдi шешiмдер қабылдау үшiн белгiлi бiр бiлiм қажет. Осы бiлiмдi жасайтын қызметтi логистикаға жатқызады; сәйкесiнше көптеген анықтамалар логистиканы ғылым немесе ғылыми бағыт ретiнде пайымдайды: логистика – материалдық ағымдардың тиiмдiлiгiн жоғарылатудың жаңа мүмкiндiктерiн iздеумен тiкелей байланысты пәнаралық ғылыми бағыт.

Ғылым ретiнде логистика мынадай мiндеттер атқарады:

- сұранысты болжамдау және соның негiзiнде қорларды жоспарлау;

- өндiрiс пен көлiктiң қажеттi қуаттылығын анықтау;

- материалды ағымдарды оңтайлы басқару негiзiнде дайын өнiмдi бөлудiң ғылыми принциптерiн жасау;

- өндiрiс пунктiнде және тұтынушылардағы тиеу үрдiстерiн және тасымалдау-қоймалау операцияларын басқарудың ғылыми негiздерiн жасау;

- логистикалық жүйелердiң қызмет етулерiнiң түрлi математикалық модельдерiнiң варианттарын құру;

- дайын өнiмдердi бiрлесiп жоспарлаудың, жабдықтаудың, өндiрiстiң, қоймалаудың, өткiзудiң және тасымалдаудың әдiстерiн жасау және т.б. бiрқатар мәселелер.

Ғылыммен алынған бiлiм материалды ағымдарды басқару саласында дәлелденген шешiмдер қабылдауға мүмкiндiк бередi. Қабылданған шешiмдердi тәжiрибе жүзiнде жүзеге асыру үшiн нақты әрекеттер қажет. Сондықтан да анықтамалардың басқа тобы логистиканы шаруашылық қызмет ретiнде қарастырады: логистика - өндiрiс және айналыс сфераларындағы материалды ағымдарды басқару болып табылатын шаруашылық қызметтiң бағыты.

Логистика – бұл шикiзатты сатып алу орнынан соңғы тұтыну орнына дейiн материалды және сонымен байланысты ақпараттық ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететiн, тасымалдау және қоймалау бойынша барлық қызметтердi жоспарлау, ұйымдастыру және бақылау.

Логистика – өнiмге қажеттiлiк туған жерде, алдын ала бекiтiлген орында, бекiтiлген уақытта қажеттi өнiм көлемiн алуға бағытталған түрлi қызмет түрлерiнiң жиынтығы туралы ғылым.

Логистика – шығындар тұрғысынан тиiмдi және үнемдi материалдарды, жартылай фабрикаттарды және дайын өнiмдердi сақтау және тасымалдау операцияларын, сондай-ақ солармен байланысты клиенттердiң талаптарына сәйкес, өндiрiс орнынан тұтыну орнына тауарларды жеткiзу жөнiндегi ақпараттарды жоспарлау, жүзеге асыру және бақылау туралы ғылым.

Бұл анықтама, оның мазмұнына сәйкес, логистиканы ғылым ретiнде пайымдайды.

Логистика – жабдықтаушыға ақша төлеген кезден бастап тұтынушыға дайын өнiмдi жеткiзгенi үшiн ақша алу мезетiне дейiнгi шаруашылық айналымдағы шикiзаттың, бөлшектердiң және дайын өнiмдердiң қозғалысын және сақталуын басқару үрдiсi. Логистика түсiнiгiн осылай пайымдау көбiнесе шетел әдебиетiнде кездеседi.

Материалды ағымдарды басқарудың негiзгi объектiсi ретiнде бөлiп қарастыру экономикалық үрдiстердi жеңiлдетедi. Бiрақ мұндай жеңiлдiк жүктердiң қозғалысын, шикiзаттың бiрiншi көзiнен бастап барлық аралық үрдiстер арқылы соңғы тұтынушыға жеткенге дейiн iштей бақылаудың мақсаттарын қоюға және оны шешуге мүмкiндiк бередi. Бiрқатар факторлардан абстракциялау және зерттеу мен басқарудың негiзгi объектiсi ретiнде материалды ағымдарды бөлiп қарастыру үлгiлеу есептерiнiң шамаларын қысқарта отырып, iшкi логистикалық тiзбектердi жобалауға, олардың жүру тәртiбiн зерттеуге және болжамдауға мүмкiндiк бередi, сондай-ақ экономикалық үрдiстердi ресми зерттеуге жаңа мүмкiндiктер ашады.