3.1. Таза немесе аяқталған бәсекелестік

Бәсекенің таза моделі сатып алушының үлкен топтарына қарсы тұра алатын сатушының үлкен топтарының нарығында бар болуымен сипатталады. Тауарлар нақты анықталатын сипаттарды иеленеді, толығымен алмастырылатын және ұсыныс пен сұраныс қатынасы арқылы анықталатын баға бойынша сатылады. Осындай нарықтағы сатушылар ешқандай нарықтық күшті иеленбейді және олардың мінез-құлқы басқа сатушының іс-әрекетіне тәуелді емес. Сонымен, осы нарықтың типтік сипаттамалары келесідей:

- сатушылар мен сатып алушылардың үлкен көлемі;

- дифференциалданбаған, толығымен алмастырылатын тауарлар;

- нарықтық күштердің тоылығымен жойылуы.

3.2. Олигополия

Олигополия – бұл бәсекелестер саны аз немесе бірнеше фирма нарықта күшті қарым-қатынас орната отырып басымды болатын жағдай. Осы нарықтарда әрбір фирма жоғары концентрациямен әрекет етуші күштер және басқа фирмалармен сезілетін кез-келген бәсекелестіктің маневрасымен жақсы таныс. Стратегиялық маневраның нәтижесі оған бәсекелестер әсер етеді ма соған тәуелді.

Бәсекелестер арасындағы өзара тәуелділік оның тауарлары дифференциалданған сайын күштірек болады. Мұндай дифференциалданбаған олигополияны дифференциалданған олигополияға қарсы қоюға болады, тауарлар тұтынушылар көзінде ерекшеленген маңызды қасиеттерді иеленеді. Олигополия жағдайы көбінесе тауар нарығының кемелдену кезеңінде кездеседі, бірінші ретті сұраныс кеңейтілмейтін болып есептеледі.

Бағалық күрестің механизмі

Дифференциалданбаған олигополияда барлық тауарлар негізгі болып қабылданады және сатып алушы таңдауы бағаға және көрсетілетін өызметтерге негізделген. Мұндай шарттар егер фирма көшбасшылық тәртіпті орнатуға, нарыққа диретивті бағаны қабылдауға жағдайы болмаса, онда бағалар бойынша қатаң бәсекелестік сәйкес келеді.

Бұл жағдайда «бағалар бойынша көшбасшы» туралы айтуға болады. Егер керісінше бағалық бәсекелес пайда болса, онда ол ереже бойынша барлық бәсекелестер жиынтығы үшін пайдалылықты төмендетуге алып келеді, әсіресе егер ғаламдық сұраныс кеңейтілмейтін болып есептеледі. Бағалық күрестіктің сценарийі келесідей болып оралады:

- бағаларды төмендету, бір фирманың қабылдауы бойынша тұтынушылардың үлкен көлемін тартады және нарық үлесін орналастырады;

- берілген фирмаға жататын нарық үлесі бәсекелестер тез арада сезетіндей өседі, үлестері төмендетілген және осындай орналастыруға қарсы болатын баға төмендеуіне әкеледі;

- тауар нарығы ғаламдық сұраныс кеңейтілмейтін болғандықтан бағаның төмендеуі жалпы нарық көлемінің өсуіне әкелмейді.

Кооперация немесе тәртіптің болмауы әрқайсысының позициясының нашарлануына әкеледі.

Кеңейтілмейтін нарықта бәсеке нарық шегінде ойынға айналады. Сатуды кеңейтуге ұмтылған фирмалар өзінің тікелей бәсекелесінің зиянына істей алмайды.

Бәсекелестік нәтижесінде өсу кезеңіне қарағанда әрқайсысы өз сатылымын ұлғайта алатын кезде ғаламдық сұраныс ырғағының өсіміне негізделе отырып, яғни нарықтың тұрақты үлесі ретінде аса агрессивті болып келеді.

Бәсекелестік мінез-құлқының нұсқалары

Бәсекелестік мінез-құлқының негізінде өзінің бәсекелестік қатынасы бойынша фирма шешім қабылдау үрдісінде позицияны түсінеді.

Нақты бақыланатын позицияларды мінез-құлықтың бес типі бойынша топтастыруға болады:

- тәуелсіз мінез-құлық;

- кооперативті мінез-құлық;

- бейімделген мінез-құлық;

- агрессивті мінез-құлық;

Жаугерлік маркетинг

«Жауынгерлік» маркетинг бәсекелестік күштерді жүйелі талдауды жүргізу және бәсекелестерге қарсы тұру стратегиясын әзірлеуді ұсынады. Жұмыс тізімінде әскери стратегиямен бірге аналогия жүргізіледі және бәсекелік стратегияның түрлі типологиясы беріледі.

Бәсекені қадағалау жүйесінің қажеттілігі

Бәсекелестерге қатысты позицияны таңдау кез-келген стратегияда орталық орынды алады. Бұл позиция нақты талдауға негізделуі керек.

Бәсекені қадағалау жүйесі құрылымының құрылу шеңберінде төрт негізгі сұрақ болады.

- Бәсекенің негізгі мақсаттары қандай?

- Осы мақсаттарға жетудегі ағымдық стратегиялар қандай?

- Өз стратегиясын іске асыру үшін бәсекелестер қандай құралдарды қолданады?

- Олардың болашақтағы белгілі стратегиялары қандай?