Теория

1 Әлеуметтану ғылым ретінде

Әлеуметтану ғылыми білімнің дара саласы  ретінде  біршама кеш  қалыптасты.  Оның негізін 19 ғасырдың екінші жартысында  Огюст Конт пен Герберт Спенсер  қалады.   «Әлеуметтану»  түсінігі алғаш рет  француз философы әрі социологы О.Контпен қолданылды. Қоғам мен әлеуметтік өмір жөнінде ғылым ретінде түсіндірілді. Әлеуметтану пәнінің  қалыптасауы мен дамуы әлеуметтік  қатынастардың өз аспектісінде қарастыратын, көптеген жаңа әлеуметтік концепциялардың пайда болуы арқылы жүзеге асты.  Жалпы бұл теориялар өзінің  теоретикалық-әдістемелік  мағынасы бойынша бір-біріне  қайшы келді, бірақ әлеуметтанудың ғылым ретінде  тарихи қалыптасуына әр теориялардың ролі айрықша келеді.  Әлеуметтануды  қоғамдағы әлеметтік қауымдар, қатынас, құрылым, жүйе мен ұйымдардың  дамуы жөнінде зерттейтін ғылымы деп белгілейді. 

1.1 Әлеуметтанудың пәні мен объектісі

Әр ғылым басқа ғылымдардан өзінің  зерттеу пәнімен ажыратылады. Барлық ғылымдар  түрлі  құбылыстар мен үрдістердің  объективті шындығын зерттейді.  Бірақ әр ғылымның  зерттеу нысанына, біріншіден,   объективті шындықтың белгілі жағы мен саласы, екіншіден,  тек берілген ғылымға ғана тән арнайы даму зандылықтары мен заңдары, үшіншіден, осы заңдар мен заңдылықтардың әрекет механизімдері мен айқындалуының ерекше формалары жатады.  Сондықтан, ғылымның объектісі мен пәні ажыратылады: объектісіне зерттеу үрдісінің бағыты, ал пәніне зерттеу  объектісін  құрайтын, байланыстар мен қатынастар жатады.  Әлеуметтанудың объектісіне қазіргі қоғам жатқызылады.  Тек жай қоғам емес, таным үрдісі  бағытталған әлеуметтік шындық саласы: әлеуметтік институттар, әлеуметтік қатынастар мен үрдістер, әлеуметтік құрылым, әлеуметтік қоғам , әлеуметтік роль , әлеуметтік бақылау және т.б. жатады. Әлеуметтік зерттеу объектісіне ғылыми анализға жататын, әлеуметтік қарама-қайшылық жатқызылады.  Социологиялық зерттеудің пәні  объект қасиеті мен мәселе сипатымен айқындалады. Әлеуметтік танымның  пәнің белгілеу үрдісінде  шешуші  әлеуметтік құбылыстар адам өзара әрекеті, әлеуметтік қатынастар, әлеуметтік қауым мен үрдістер және т.б. жатады.   Белгілі қатынастар қандай да бір әлеуметтік құбылыспен белгіленген, белгілі заңдылықтардың немесе тенденциялардың әрекетіне тәуелді.  Олар әлеуметтанудың негізгі пәнін құрайды.

Атақты ағылшын ғылымы ДЖ.Херд  «Әлеуметтануға кіріспе»  еңбегінде, әлеуметтану  адамзат қоғамы  жөнінде ғылым ретінде белгіленеді.  Оның отандасы Э.Гидденс қоғамды әлеуметтік кеңістікте, әлеуметтік уақытта  айқындалу формаларында қарастырады. «Әлеуметтану – бұл  адамның әлеуметтік өмірі, топтар мен қоғам  жөнінде оқу».

Әлеуметтану біржарым ғасыр аралығында өмір сүріп жатыр. Осы аралықта әртүрлі социологиялық ағымдар, бағыттар, мектептер қалыптасты. Олардың әрқайсысы  өз пән  саласын айқындады және оны белгілі танымдық нәтижилер шектеулерінде жетті.

Қазіргі уақытта әлеуметтанудың ғылым ретінде  пәнін белгілеу, жетілдіру, білімді тереңдету үрдісі жүріп жатыр.  Бұл әлеуметтік ғылымдардың жіктелуімен, бірігуімен, гуманизациясымен  байланысты.

 Біздің елімізде әлеуметтік зерттеулерді  экономикалық, саяси,  құқық ғылымдарына, философияға жақындату талпыныстары жүргізілді.  Әлеуметтануға  идеологиялық – апологетикалық роль берілді.

Әлеуметтану – қоғамдық жүйелерді, олардың дамуын мен қалыптасуын зерттейтін теоретикалық және эмпирикалық пән.  Әлеуметтану  қоғамдық өмірді  қатынастар жүйесі ретінде  зерттейді. Өйткені адам бір уақытта бірнеше салаларда - еңбектік, құқықтық, нормативтік, эстетикалық және т.б. әрекет етеді. Берілген жағдайда  әлеуметтану  нақты қызмет ететін барлық салаларда әлеуметтік өзара әрекеттерді қарастырады.

.2 Әлеуметтанудың заңдары мен категориялары   

Әлеуметтік қатынастарды зерттеу негізіне  байланысқа түскен  объективті қалыптасқан әлеуметтік байланыстар мен фактілер  құрылымын зерттеу жатады. Қоғамда шексіз көп әртүрлі әлеуметтік жүйелер бар.  Осындай байланыстардың елеулі бөлігі  уақытша және кезекті сипатқа ие болады. Әлеуметтанудың  ғылым ретінде ерекшелігінің мәні, әлеуметтік қатынастар және байланыстар әлеуметтік заңдар мен зандылықтар деңгейінде зерттеледі.

Әлеуметтік заң – бұл  әлеуметтік заңдар мен құбылыстардың, ең алдымен, адамдардың әлеуметтік әрекетінің байланысы немесе олардың өзіндік әлеуметтік әрекеттерінің  жалпы және қажетті байланыстарын айқындауы.

Әлеуметтік заңдар тек үлкен адам бұқарасы қамтылған жағдайда ғана  айқындалады және  статистикалық сипатқа ие болады.