- •Оптикалық жүйе және кендік микроскоптың құрылысы, кендік минералдарды оптикалық және физикалық қасиеттері арқылы анықтау
- •Алматы 2013
- •№ 1 Зертханалық жұмыс
- •1 Сурет - Опак-иллюминатордың негізгі түйіндері
- •№ 2 Зертханалық жұмыс
- •Методы изучения и практического решения задач темы: освоение техники определения отражательной способности рудных минералов, путем сопоставления их с главнейшими минералами-эталонами.
- •№ 4 Зерханалық жұмыс
- •№ 5 Зертханалық жұмыс
- •№ 6 Зертханалық жұмыс
- •Әдебиеттер тізімі
- •Мазмұны
№ 6 Зертханалық жұмыс
Тақырып: Анықтама кестелер боынша минералдарды анықтау
Методы изучения и практического решения задач темы: Для диагностики рудного минерала по определительным таблицам следует: 1) установить показатель отражения, приведенный в таблицах; 2) определить к какой группе по твердости он относится; 3) определить цвет и установить обладает ли минерал явлениями двуотражения, анизотропии и внутренними рефлексами. Все это в совокупности позволит диагностировать минерал.
Цели лабораторного занятия: научиться диагностировать рудные минералы по ведущим признакам, приведенным в определительных таблицах (2 часа).
Задания:
1. Научиться определять отражательную способность рудных минералов путем сравнения с минералами-эталонами по отражению.
2. Уметь определить твердость минералов с помощью стальной иглы и по относительному рельефу.
3. Научиться определять рудные минералы, относящиеся к группе бесцветных, а также ясноокрашенные.
4. Знать минералы, обладающие плеохроизмом отражения и двуотражения.
Контрольные вопросы:
Каков порядок работы с определительными таблицами?
2. Назовите два ведущих признака для работы с определительными таблицами.
3. Какие два важнейших оптических свойства в рудных минералах определяются путем сопоставления с минералами-эталонами?
Шағылған жарық арқылы кендік минералдарды жарқыратылған шлифте диагностикалауға арналған анықтау кестелері. Төменде кендік минералдардың қарапайым жиынтық анықтама кестелері келтірілген, химиялық қасиеттері көрсетілмеген. Студенттер басқа әдебиеттерде құрастырылған анықтама кестелерді қолдануы мүмкін, күрделі және көлемді болғаннан оларды бұл әдістемелікте келтірмедік.
Кендік минералдарды минераграфиялық анықтауында негізі шағылу көрсеткішін өлшеу ең басты белгі боп табылады, олар келтірілген кестелерде көрсетілген. Зерттелетін минералды эталон-минералмен салыстыру жолымен, зерттеуші көзімен минералдың шағылу қабілеті мен түсін бағалайды. Шағылу қабілеті бойынша негізгі жалпы қабылданған эталон-минералдар боп пирит, халькопирит, галенит және сфалерит саналады, олар № 2 зертханалық жұмыста сипатталған. Кестеден минерал шағылуы бойынша қандай топқа жататынын табамыз: 1) жоғары шағылғыш – шағылу қабілеті пириттен жоғары немесе оған жақын; 2) галениттен үлкен немесе тең; 3) галениттен төмен, ал сфалериттен жоғары; 4) сфалеритке тең немесе төмен.
Екінші басты белгі боп қаттылық табылады. Қаттылық мыс сым және болат инелермен анықталады. № 5 зертханалық жұмыста кендік минералдар қаттылығын анықтау және оларды қаттылығы бойынша бөлу техникасы келтірілген. Егер минералдың қаттылығы ауытқы болса немесе минерал қаттылығы бойынша екі шектес топтың қасында тұрса, ол кестелерде екі рет келтіріледі. Минералдың қаттылығы өте сипатты болмаса осы топқа, оның атын тік жақшаға алады.
Минералдар түстері эталон-минералдармен салыстыру жолымен анықталады. Галенит және сфалерит түссіз минералдардың эталондары болады, біріншісі минералдар үшін жоғарғы, ал екіншісі төмен шағылғыш қабілетті. Ақ, сұр, және әлсіз боялған минералдар галенитпен салыстырылады, және одан тек реңктерімен ажыратылады. Мысалы, буланжерит ақ жасылдау реңкімен. Шағылған жарықта галениттен басқа сұр түсті минералдар, сфалеритпен салыстырылады. Анық боялған минералдардың түсін шағылған жарықта микроскоппен анықтау жеңіл: ковеллин – көк, халькопирит – сары, пирротин – кремді және т. б.
Қосшағылу және плеохроизм құбылыстары бар минералдар мысалдары № 3 зертханалық жұмыста көрсетілген.
Үйектелген жарықта минералдар изотроптық және анизотроптық болады. Анизотропия қарқындылығы бойынша минералдар мысалдары № 4 зертханалық жұмыста қарастырылған.
Кендік минералдар ішкі рефлекстер бойынша екі топқа бөлінеді: ішкі рефлекстері бар және жоқтар. Қиғаш жарықта құрғақ объективтермен жақсы көрінетін ішкі рефлекстер (ж) деп белгіленеді; тек қана иммерсия немесе ұнтақ түрінде әлсіз белгіленетін ішкі рефлекстер (т) деп белгіленеді. Кендік минералдарда табылатын ішкі рефлекстер түстері № 4 зертханалық жұмыста келтірілген.
Минералдардың анықтамасы минералогия әдиебеттердегі жеке минералдардың сипаттамасын және үш кестелердегі оптикалық және физикалық белгілерін пайдалана отырып өткізіледі. Белгісіз минералдың анықтамасын теріске шығару әдісімен келесі жағдайлармен жүргізеді. Әуелі екі басты белгілері табылады: шағылу және қаттылық көрсеткіштері. Одан әрі минерал түсін, қосшағылуын, үйектелген жарыққа қатынасын және ішкі рефлекстерін. Керек болса анықтау құрылымдық ерітулерді жүргізген керек.
Жарқыратылған шлифтерде минералдарды анықтау қосымша қасиеттерін бақылау (магниттілік, түйірлер пішіні, жымдастық, егіздіктер), сонымен қатар минералдар парагенизисін білу және кендердің толық химиялық талдауларымен танысу жеңілдетеді. Мысалы: Анықталған минерал үшін: R 40- тан 49 %- ға дейін, қаттылығы төмен, түсі ақ, изотропты, ішкі рефлекстер жоқ. Осы шағылу көрсеткіші және көрсетілген белгілірі арқылы 1-I кестеден минерал галенитке тән екенін оңай табамыз.
10 кесте
Кендік минералдарды шағылу жарықта анықтауға арналған жиынтық кестелер
R % |
Минералдар |
Шағылу көрсеткіші |
Түсі |
Үйектелген жарыққа қатынасы |
Ішкі рефлекстер
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
Төмен қаттылығы бар минералдар (1-I кесте) |
|||||
60- тан жоғары
|
Күміс
Электрум
Мыс Алтын Висмут
Алтаит |
95
90- ға дейін
90 84 68 60 |
Кремді-ақ
Ақшыл-сары
Қызыл Сары Кремді-ақ
Ақ |
Изотроптық
”
” ” Күшті анизотроптық Изотроптық |
Жоқ
”
” ” ”
” |
59-50 |
Күшәла
Калаверит |
58
56 |
Ақ
Ақшыл-сары |
Күшті анизотроптық Әлсіз анизотроптық |
Жоқ
” |
49-40 |
Тетрадимит
Сильванит
Айкинит
Висмутин
Галенит Гессит
Менегенит |
48
47
46
48-42
43 41
40 |
Кремді-ақ
”
”
Ақ
Ақ Сұрша-ақ
Ақ |
Әлсіз анизотроптық Күшті анизотроптық Әлсіз анизотроптық Күшті анизотроптық Изотроптық Әлсіз анизотроптық Анизотроптық |
Жоқ
”
”
”
” ”
Қызылдар (м) |
39-30 |
Петцит
Иорданит Буланжерит
Аргентит
Антимонит
Джемсонит [Пиролюзит] Пираргирит |
39
38 37
36
43-30
38-32 33 32 |
Сұрша-ақ
Ақ Жасылдау-ақ Жасылдау-ақ Ақ
Ақ Ақ Көгілдір-сұр |
Әлсіз анизотроптық (из.) ” Күшті анизотроптық Әлсіз-анизо- троптық (из.) Күшті анизотроптық ” ” ” ” ” ” |
Жоқ
” Қызылдар (м) Жоқ
Қызылдар (м)
” ”
Жоқ Қызылдар (а) |
29-20
|
Полибазит
Стефанит
Халькозин
Киноварь
Штромейерит
Прустит
Молибденит
Аурипигмент Ковеллин [Борнит] Реальгар |
29
28
29; 22
27
27
27
35-15
31-26 26-18 21 20 |
Сұрша-ақ
” ”
Көгілдір
Көгілдір-ақ
Сұрша-ақ
Көгілдір-ақ
Ақ сұрға дейін Сұр Көк
Сұрша-ақ |
Әлсіз анизотроптық Күшті анизотроптық Изотроптық (ан.) Күшті анизотроптық ” ”
” ”
” ”
” ” ” ”
Анизотроптық |
Қызылдар (м)
Жоқ
”
Қызылдар (а)
Жоқ
Қызылдар (м)
Жоқ
Сарылар (а) Жоқ
Қызылдау-қызыл-сары (а) |
19-10 |
Графит
Боксит |
22-5
12
|
Қызғылтым-сұр Сұр |
Күшті анизотроптық Изотроптық |
Жоқ
Қызылдар, сарылар, түссіздер (а) |
10- нан төмен |
Гарниерит Хризоколла
Ванадинит
Эритрин Слюда
[Кальцит] [Барит]
Флюорит |
12 12
12
12 12
6-4 6
3 |
Сұр ”
”
” Қара-сұр
Қара-сұр |
Изотроптық ”
Слабо анизотропный ” ” ” ”
Изотроптық |
Жасылдар (а) Ақшыл-жасылдар (а) Буро-желтые (а) Қызғылтым(а) Ақтар (а)
Түссіздер |
Орташа қаттылығы бар минералдар (1-II кесте) |
|||||
60- тан жоғары |
Платина Дискразит
Темір |
70 66
64 |
Ақ Кремді-ақ
Ақ |
Изотроптық Изотроптық (ан.) Изотроптық |
Жоқ ”
” |
59-50 |
Саффлорит-раммельсбергит Миллерит Никелин Пентландит |
57
56 56-53 53 |
Ақ
Жасыл Қызыл Ақшыл-кремді |
Күшті анизотроптық ” ” ” ” Изотроптық |
Жоқ
” ” ”
|
49-40 |
Халькопирит
Линнеит
[Полидимит] Бравоит
Кубанит
[Менегенит] |
43
46
45 41
40
40 |
Сары
Қызғылтым-ақ
Боз-күлгін
Кремдік |
Әлсіз анизотроптық Изотроптық
Изотроптық
Күшті анизотроптық |
Жоқ
”
Жоқ
”
|
39-30 |
Пирротин
Виттихенит
Пиролюзит
Бурнонит
Фрейбергит
Валлериит |
38
34
33
33
32
46-15 |
Кремдік
Кремді-ақ
Сұрша-ақ
Жасылдау-сұр Сұрша-ақ
Кремдік |
Күшті анизотроптық Әлсіз анизотроптық Күшті анизотроптық Әлсіз анизотроптық Изотроптық
Күшті анизотроптық |
Жоқ
”
”
”
Қызылдар (м)
”
|
29-20 |
Теннантит
Тетраэдрит Куприт
Люцонит
Станнин
Энаргит
Германит
Борнит
[Магнетит] [Лепидокрокит] [Гетит] |
29
29 29
25
24
23
22
21
20 20 20 |
Сұрша-ақ
” ” Көгілдір-ақ
Қызыл-сары-қызыл Сұрша-зәйтүн Қызғылтым-сұр Қызғылтым-сұр Қызғылтым-қоңыр
|
Изотроптық
” ” Әлсіз анизотроптық (из.) Күшті анизотроптық Әлсіз анизотроптық Күшті анизотроптық Изотроптық
Изотроптық (ан.) |
Қызылдар (м)
Жоқ Қызылдар (а)
Жоқ
”
Қызылдар (м)
Жоқ
” |
19-10 |
Сфалерит
Гринокит [Лимонит] Гидрогетит
Манганит
[Вольфрамит] Англезит
Шеелит
Церуссит |
17
17 17 17
18-16
16 10
10
12-8 |
Сұр
”
Сұр
”
Сұр
”
Сұр |
Изотроптық
”
Изотроптық
Күшті анизотроптық
Әлсіз анизотроптық Әлсіз анизотроптық
” ” |
Сарылар, қоңырқай (а) Сарылар (а)
Сары-қоңырлау (а) Қызылдар (м)
Түссіздер (а)
” ”
” ” |
10- нан төмен |
Смитсонит
Малахит Азурит Сидерит
Родохрозит
Пироморфит
Скородит
Кальцит
Барит |
9-3
9-6 9-7 9-6
9-6
9-6
8-7
6-4
6 |
Сұр
” ” ”
”
”
”
Қара-сұр
Сұр |
Анизотроптық
” ” ”
”
Әлсіз анизотроптық ” ”
Күшті анизотроптық Әлсіз анизотроптық |
Түссіздер (а)
Жасылдар (а) Көктер (а) Түссіздер, сарылар (а) Қызғылтымдар (а)
Ақтар, жасылдар (а) Түссіздер, жасылдар, (а) Ақтар (а)
Түссіздер (а) |
Жоғары қаттылығы бар минералдар (Таблица 1-III) |
|||||
60- тан жоғары |
[Платина] Осмийлік иридий |
70 68 |
Ақ, кішкене сарылау |
Әлсіз анизотроптық |
Жоқ |
59-50 |
Арсенопирит
Леллингит Сперрилит Марказит
Пирит
Кобальтин
|
57
56 56 55
54
51 |
Ақ
” ” Сарылау-ақ
Ақшыл-сары
Қызғылтым |
Күшті анизотроптық ” ” Изотроптық Күшті анизотроптық Изотроптық
Әлсіз анизотроптық (из.) |
Жоқ
” ” ”
”
Жоқ
” |
49-40 |
Герсдорфит [Линнеит] Полидимит |
49 46 45 |
Ақ
Сары |
Изотроптық
Изотроптық |
Жоқ
” |
39-30 |
Псиломелан |
30; 20 |
Сұрша-ақ |
Изотроптық (аниз.) |
Қоңырлаулар (м) |
29-20 |
Гематит
Магнетит Маггемит
Якобсит Рутил
Гетит
Лепидокрокит
Гаусманит |
25
20 23
20 20
20
20
20 |
Сұрша-ақ
Сұр ”
Сұрша-ақ
”
Сұр
” |
Анизотроптық
Изотроптық ”
Әлсіз анизотроптық
Күшті анизотроптық Әлсіз анизотроптық Күшті анизотроптық |
Қызылдар (м)
Жоқ Қоңырлау (жоқ)
Қызылдар (м) Қызыл-сарылар (а) Қоңырлар (а)
Қызылдар (а)
Қызылдар, қоңырлау (м) |
19-10 |
Браунит
Колумбит -танталит Лимонит
Ильменит
Вольфрамит
Франклинит Уранинит Хромит (хромшпинелид)
Касситерит
[Шеелит] |
18
18
17
17
16
16 14 14
11
10 |
Сұр
Сұрша-ақ
Сұр
Қоңырлау-сұр Сұр
” ” Сұр
”
|
Әлсіз анизотроптық ” ”
Изотроптық (ан.) Күшті анизотроптық Әлсіз анизотроптық Изотроптық ” Изотроптық
Анизотроптық
|
Қоңырлаулар (м)
Қоңырлау-қызылдар (м) Қоңырлаулар (а)
Қара-қоңырлаулар (м) Қызыл-қоңырлаулар (м) Қызылдар (м) Қоңырлау (м) Сары-қоңырлаулар (м)
Сары-қоңырлаулар (а) |
10- нан төмен |
Гранат
Оливин
Титанит Дала шпаты
Пироксен Кварц |
9
8
8 8
8 4 |
Сұр
Қара-сұр
Сұр Қара-сұр
” ” ” ” |
Изотроптық
Әлсіз анизотроптық ” ” ” ”
” ” ” ” |
Түссіздер, қоңырлаулар (а)
Түссіздер (а)
” ” ” ”
” ” Ақшылдар, иризациялатындар (а) |
Кестелерде өте көп тараған және тараған минералдар атауларының асты сызылған.
«а» - ауа; «м» - май.
Әдебиеттер: [1] б. 98-106; [3] б.143-353; [6] б. 238-368