Студенттердің білімдерін тексеруге арналған сұрақтар:

1. Кәсіпорынның инвестицициялық қызметін түсіндіріңіз

2. Инновацияның мәні неде?

3. Ресурстық, бағалық және «орталар» факторларын сиппатаңыз

4. Технопарктер түрлерін көрсетіңіз

5. Технополистің мәні атаңыз

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Экономика предприятия. /Под ред. Горфинкеля В.Я. и Швандара А.С. Учебник для вузов, 5 изд. М.: ИНФРА-М, 2008г.

2. Экономика предприятия. Учебное пособие/ В.П.Волков, А.И.Ильин, В.И.Станкевич и др.; под общей редакцией А.И.Ильина, М.:Новое знание, 2008г.

3. Экономика предприятия/ Под ред. Академика В.М.Семенова, 4-е изд. Спб.:Питер, 2007г.

4. Скляренко В.И., Прудников В.М., Акуленко Н.Б. Экономика предприятия. Учебное пособие, ИНФРА-М, 2007г.

5. Абрютина М.С. Экономика предприятия. Учебник. М.: Изд.Дело и сервис, 2004г.

Тақырып10. ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ЖӘНЕ ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ

Лекция мақсаты: студенттерге кәсіпорындағы еңбекті және оның әлеуметтік-экономикалық дамуын жоспарлау негіздерімен таныстыру

Лекция сұрақтары:

10.1. Кәсіпорындардың шығындары, олардың түрлері және өндірілетін өнімнің өзіндік құны туралы түсінік

10.2. Өнімнің өзіндік құнының түрлері

10.3. Өнімнің өзіндік құнының құрылымы және оның әр түрлі салалардағы ерекшеліктері

10.1.Кәсіпорындардың шығындары, олардың түрлері және өндірілетін өнімнің өзіндік құны туралы түсінік

Кез келген кәсіпорын өзінің атқарған жұмысынан неғұрлым көп пайда алуға тырысады. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын тек жоғарғы тиімді бағада сатып қана қоймай, сонымен қатар оны өткізуге және өндіруге кететін шығындарды қысқарту. Кәсіпорынның табысын ұлғайғаның ең бірінші қайнар көзі оның сыртқы жағдайына байланысты болса, екіншіден кәсіпорынның өзіне ғана байланысты, яғни ұйымдастырылған өндіріс үрдісінің тиімділігіне және өндірілетін тауардың кезекті өткізілуіне байланысты.

Өндірістік шығындардар, өзіндік құны экономикалық сатының бастысы болып табылады. Олардың деңгейлі көбінесе пайда көлемін және кәсіпорын рентабельділігін, және шаруашылық қызметінің тиімділігін анықтайды. Кәсіпорынның бәсеке қаблеттілігін, беріктілігін, қаржылық тұрақтылығын анықтай отырып, оның өндірістік шығындарын қысқартып, оптималды экономикалық жетілдірудің негізгі бағыты.

Көп экономистер шығындарды анықтау үшін айтарлықтай өз үлестерін қосқан. К. Маркс 2 дәрежелі қағидаға негізделеді, олар: өндірістік шығындар, айналым шығындары. «Өндірістік шығындар түсінігінде жолақыға, шикізатқа материалдарға кеткен шығындар кіреді, сонымен қатар мұның ішіне еңбек құралдарының амортизациясы да кіреді. Тағы басқа өндірістік шығындар түсінігіне, ол кейінірек тауарды шығару мақсатында кәсіпорындарды ұйымдастырушыларының жұмсалған шығындары. Бір тауар құнында, өндірістік шығындар оның екіден бір бөлігін құрайды. Өндік шығындарды тауар құнындағы пайда көлеміне шаққаннан аз болды».

«Айналым шғындарының жіктелуі ол тауарды өткізу үрдісімен байланысты. Айналым шығындардың бұл түрі, өндірістік инфраструктураға жақынырақ болып келеді және тауар құнына кіріп, соңғысын, ұлғайтады. Қосымша шығындар тауар сатылғанан кейін ғана түскен ақшадан төленеді. Таза айналым шығындары – сату шығындары (сатушылардың жолақысы және тағы басқа), маркетинг (тұтынушылардың сұранысын анықтау), жарнама, штаб - пәтер пероналының жолақысы және тағы басқа. Таза шығындар тауар құнын ұлғайтпай, тауарды өндіру үрдісі кезіндегі, сатылғаннан түскен пайдамен төленеді.

Қазіргі кездің шығындар концепциясын Шығыс экономистері енгізген, олар көбінесе жоғарыда айтылып кеткен екі кезді де қамтиды. Өндірістік шығындар түрлерінің орталығында, берілген тауардың бағасымен, шағындармен және өндіріс көлемдерінің арасындағы қарым – қатнасы шығындарды шығаратын өнім көлеміне байланысты және байланыссыз деп бөлінеді.

Өндірістік шығындар өндіріс факторларын сатып алумен байланысты (жер, капитал, еңбек, соның ішінде кәсіпкер). Өндіріс шығындар аванстық капиталдан әрқашан аз болады. Шығыста өндірістік шығындарға кәсіпкердің пайдасы мен табысына кіреді. Жалпы теорияда экономикалық және бухгалтерлік шығындар қалыптастырылады.

Сонымен өндірістік шығындар ақша түрінде көрсеткенімен, белгілі бір өнім өндіруге қызмет көрсетуге кеткен материалдық және еңбекке кеткен шығындар жатады. Өндірістік шығындар өзіне өндіріс құралдарына жұмсаған шығындарды (шикізат, материалдар, бұйымдардың жиынтығын, жанар жағар май, электр энергиясы, құрал – жабдықтар және тағы басқа) және өндіріс қызметкерлерінің жолақысы жатқызылады. Осы арқылы тауар өндірісі кәсіпкерге қаншаға айналатының көруге болады.