Тактика  - ұзақ мерзімді, кешенді сгратегияны орындаудағы нақ¬тылы іс-қимылдың қысқа мерзімге  үйлестірілуі.

Саясат - мақсатқа жетуді жеңілдету  үшін шешім қабылдаумен  іс-қимылды жалпы ұйымдастыру  шаралары.

Іс – жосығы '(прецедура) ұйым қызметінің барысы қайталанатын жағдайда алдын-ала қарастырылған нақтылы бір іс-қимылды басшылықтың орнықты деп ұғынып қалыпты шешімдер қабылдауын бідіреді. Осындай шешімдер басышылыққа бірқатар ұсыныстар әкеледі. Өндіріспен экономиканы басқарудың тиімділігін дамыту мақсатында тактикалық жоспарлау қолданылады. Ұйымның дамуын бейнелейтін кешенді стратегиялық жоспарды орындауда басшылық қысқа мерзімге  есептелінген, тактикалық жоспарға сүйенеді .

1.6.Ұйымның тиімді құрылымын анықтау. Дұрыс түсінбеу, дұрыс естімеу, тыңдай білмеу,  байланыстардың тиімділігі адамдардың деректерді жібергенде де және қабылдағанда да бірдей қарым-қатынастарда болуында тыңдай блу керек.  Дұрыс тыңдау менеджерлерге (Басшыларға) қойылатын негізгі талаптардың бірі.

Зерттеуші Кит Дэвис  тиімді тыңдау  үшін 10 өсиет, ақыл айтқан:1 .  Сөзді доғарыңыз, сөйлеп отырып тындау мүмкін емес.2. Сөйлеп тұрғанда өзін бос ұстауға көмектесіңіз, сонда шешім қабылдау мүмкіндігі артады.3.Сөзіңіз арқылы тыңдауға дайын екенінізді көрсете біліңіз. Әрқашанда тындауға құштар болыңыз және соған әрекет етініз:4. Сөйлесушіге  әсер  етің і з, сөйлесуші ні   өз іне біліңіз.5. Сөйлесушіні   ттіркенетін  жағдайлардан аулақ болыңыз. Сурет салманыз,столды ұрманыз, қағаздарды  қопарылыстырманыз.6. Шыдамды болыныз. Сөйлеп тұрған адамның көнілін бөлменіз. Сөйлеуші сөз бастаған соң кіруге немесе шығып кетуге әрекет етпеніз.7. Мінез-құлық шыдамдылығын көрсетіңіз. Ашуланған адам сөздің мағынасын өзгертеді.8.Сөз таластырманыз, тайталаспаныз, сынаманыз, сын сөйлеп тұрған адамды қорғаныс позициясын жасауға мәжбүр етеді. 0л үндемей қалуы мүмкін немесе ренжуі мумкін.9. Сұрақ қойыңыз. Бұл сіздің тыңдағанызды көресетеді және көңілін көтереді, бұл  сіздің алдағы уақытта жылжуға көмектеседі.10. Сөзді немесе сөйлеуді доғарыңыз.

Бұған байланысты қарым - қатынас өнерін жетілдіру керек. Ол үшін:  1. Өз ойыңызды хабарламас бұрын, оны нақтылай түсіңіз.2. Семпатикалық сөздердің мағынасына зерек болыңыз.

1.7.Мотивация. Мотивацияның маңызды теориясы. Мотив дегеніміз - адамдардың белгілі бір іс-қимыл (әрекет) жасауларына итермелейтін себеп (негіз).

Мотив - адамның ескі хал-ахуалының жеке тұлғалық сипат алуы болып табылады. Мотив тек қана адамдарды іс-әрекетке оятып қана қоймайды,  сонымен бірге, ел не істеу керек екендігін және оның қалай орындалатындығын да анықтайды.

Адамның мінез-құлқы тек  бірғана себеппен (мотивпен) анықталмайды, ол жиынтық ретінде қарастырылады. Сондықтан адамдардың мотивациялық құрылымы олардың іс-әрекеттің орындалу негізі ретінде қарастырылады. Адамның мотивациялық құрылымы негізінен тұрақты құбылыс ретінде қалыптасады, бірақ ол саналы түрде өзгеріп отырады. Мысалы, тәрбиелеу және оқу прецессі үстінде.

Мотивациялау - бұл адамдардың бойындағы мотивтерді қозғау арқылы оларға әсер ету процессі.

Мотивациялау - адамдарды  басқару негізі н құрайды . Мотивациялаудың  екі типі бар:

- сыртқы қызметердің әсерінен адамдардағы белгілі іс-қимыл мотивтерін (ояту) қозғау, (мысалы, сауда келісімі). Екі жақ бір-біріне мүдделі қарым-қатынаста, болмаса мотивациялық прецесс болмайды;

- адам бойында белгілі  мотивациялық құрылымның қалыптасуы. Мовацияның мазмұндылық теориялары бірінші  кезекте адамдарды әрекетке итермелейтін қажеттіліктерді анықтауға бағытталған. Мотивацияның қазіргі  заманғы тұжырымдамаларының ең негізгі қалаушылардың  ішінен үш адамды атап айтуға болады:  олар Абрахам Маслоу, Ге рцберг және Давид Мак Клелланд. Үнді осы аталған қалаушылардың теориясын қарастырайық.

Маслодың  қажеттілік теориясы (иерархиясы) Басшылар адамдардың қажеттіліктерінің күрделіліктерін  және олардың  мотивацияға  ықпалын  ең алғаш рет Абрахам Маслоу есімді бихевиористік еңбектерінен білді.

    Бихевиоризм  – ағылшынша  мінез – құлық  ол американ психологиясының  ХХ-ғасырдың барында пайда болған  бір бағыты.  0ның басқа теориялардан  айырмашлығы, психологиялық пән  ретінде сана мен ойлауды ғана  емес, мінез -құлықты да қарастырады деп дәлелдейді.

40 - шы жылдары өзінің  мотиващия теориясын құра отырып  Маслоу қажеттіліктерді 5 негізгі  категорияларға  бөлген.1. Физиологиялық  қажеттіліктер өмір сүру үшін  қажет.  Оларға: тамақтану, су, демалыс,  тыныштық, қажеттіліктер жатады.2. Қауіпсіздік және болашаққа  деген, сенім қажеттілігі.  Оған мысал ретінде сақтандыру полисін сатып алу немесе жақсы зейнетақыны қамтамасыз ететін сенімді жұмысты айтуға болады.З. Әлеуметтік қажеттіліктер. Сенім артар біреуді қажет ету.4. Құрметке ие болу қажеттілігі.

Өзін-өзі сыйлау, жеке басының жетістіктері , біліктілігі, басқалардың  көрсететін қызметі  және құрметі.5. Өзін-өзі керсете  білуге деген қажеттілік. Адамның  өзіндік потенциялдық мүмкіндіктерін пайдалануы және тұлға ретінде дамуы. Қызмет барысында жоғарылауы. Маслоудың  теориясын  басқаруда пайдалану.

 

1.8.Бақылау. Бақылау функциясының тиімділігі.  Бақылау дегеніміз – ұйым  мақсатына жетуді қамтамасыз ететін  процесс. Ол мәселелерді  анықтап , оны  шешу  жолдарын іздестіру  үшін қажет.

Сонымен бірге, бақылау жақсы істелініп жүрген қызметті ынталандыру  үшін де қажет болып саналады.

Бақылау процесінің  құрамы мына  төмендегілерден  тұрады:

Бақылау функциясы-бұл  мәселелерді аныктауга мумкіндік  беретін  және де ұйым қызметін осы  мәселелерге сай жинактап, реттейтін басқарудың сипаттамасы. Ұйым мақсатына жетуге зиянын тигізбестен бұрын оның  қателіктерін дер кезінде анықтап, сол мезетте жөндей білу қабілеттілігіне ие  болу  бақылауды жүзен асыру қажетгілігінің  бірден бір маңызды себебі болып табылады.

Бақылаудың кең көлемде жүруі -оның ең маңызды ерекшеліктерінің  бірі болып саналады. Әр басшы дәрежесіне  қарамастан, бақылауды қызмет  міндеттемелерінің  ажырамас  бір – бөлігі  ретінде қарастыруы тиіс.

Бақылаудың  негізгі  үш түрі бар.  Олар:-Алдын ала бақылау-Ағымдағы  бақылау-Қорытынды бақылау.

Осы  үш түрлерін қарастырайық:

Алдын -ала бакылау-жұмыстың нақты басталуынан бұрын жүргізіледі. Алдын-ала бақылауды жүргізу құралы ретінде - белгіленген ережелерді,  процедуралар  мен іс - әрекеттер  тізбегін қолдану  қарастырылады.

Ережелер мен іс - әрекеттер  тізбегі жоспардың орындалуын қамтамасыз ету үшін жасалынады. Ал оның қатаң  түрде сақталынуы жұмыстың көрсетіліп  берілген бағытта  өсіп-өркендеп келе жатқанын көрсетеді.

Ағымдағы бақылау-жұмыс  процесі жүріп жатқан кезде жүргізіледі. Бұл бақылаудың нысанасы ретінде-бағынушы қызметкерлер  қарастырылады.

Бағынушылардың жұмысын  тексеріп отыру жұмысты одан әрі  тереңірек  зерттеп - жетілдіру үшін пайда болып отыратын мәселелер  мен ұсыныстарға талдау жасау  арқылы белгіленген жоспарлар мен ережелерден ауытқу мумкіндігін  толығыменен  жоюға  болады.

Ағымдағы бақылау көзделген  мақсатқа жету үшін бағытталған жұмыстардың  орындалғаннан кейінгі қолда  бар  нақты нәтижелерге  негізделеді.

Басқару аппаратына ағымдағы бақылауда жузеге асыру үшін міндетті түрде кері байланыс қажет.

Кері байланыс дегеніміз  алынған нәтижелер жөніндегі  мәліметтертерге кері байланысқа қарапайым  мысал ретінде басқарушының бағынушыларға  ескерту жасауын келтіруге  болады. Кері байланыс жүйесі басшыларға ойластырылмаған мәселелерді іздестіруге мүмкіндік және де оның қызметін ұйым алдында қойылған міндеттерін орындаудың тиімді жолдарынан  ауытқымауы үшін реттеп  отыруға мүмкіндік береді.

Қорытынды бақылау - өте  кем қолданылғандықтан, пайда болған мәселелерді дер кезінде шешу үшін оның екі негізгі қызметін атап көрсетуге болады.

Қорытынды бақылау жоспарлау  процесін жузеге асыру үшін, ұйым басшылығын қажетті мәліметтермен қамтамасыз етеді.

 

 

1.9.Коммуникация. Коммуникация үрдісінің кезеңдері және элементтері. Коммуникация дегеніміз - басшылардың тиімді шешім қабылдауы үшін хабарлар, мәліметтермен алмасуы және төмендегі буындарға қабалданған шешімдерді жеткізу.

Басқару қызметтерінің барлық түрлеріндегі ақпараттар, хабарлар, мәліметтер айналымы коммуникациядағы байланыс процестері деп аталынады.

Ұйымдардағы коммуникациялық процестерді  қарастырамыз. 

1. Ұйым аралық және оның сыртқы  ортамен қарым-қатынастары.

Әрбір ұйымдардағы қызметтер жөніндегі  жазбалар, телефон арқылы сөйлесу, формальді  есептер, видеоленталар, көзбе-көз әнгімелесу, кеңестер т.б. қарым-қатнастар байланыстырудың негізгі көзі болып табылады.

Ұйымдар сыртқы қоршаған ортамен байланыста болуы үшін бірнеше  құралдарды қолданады.

Потенциалды тұтынушылармен болатын  байланыстар олардың жарнамалары  және тауарларды базарға өткізулері арқылы қоғаммен байланыстары, олардың халықаралық және ұлттық денгейдегі бейнесі арқылы көрінеді.

2. Бөлімшелер мен деңгей арасындағы  байланыстар, тік байланыс шеңберінде  жүргізіледі. Ол хабарлар жоғары  деңгейден төменге келіп түседі немесе бәсеңдеп түсуі мүмкін. Осы арқылы бағынышты денгейлерде алдағы міндеттер, нақты тұжырымдалар туралы хабарланады.

Мысалы, өндірістің вице-президенті зауыт  басшысына өнім өндірудегі өзгерістер туралы   хабар  береді. Ал ол өз кезегінде бұл хабарды төменгі буынға болуы мумкін өзгеріс ерекшеліктерімен қоса жеткізуі тиіс.

3.  Түрлі бөлімшелер арасындағы  байланыстар.

Ұйымдарда жоғарыдан төмен және төменнен жоғары  хабарлар байланысы  болып қана  қоймай сонымен бірге, көлденең байланыстар да болуы қажет. Ұйымдар бірнеше бөлімшелерден тұратын  болғандықтан олардың ортасындағы хабарлардың айналымы немесе алмасуы мақсаттарды үйлестіріп, іс-қимыл әрекетін жасау үшін қажет.

Көлденең  қатынастар бөлімшелердің  тепе-тең қалыптасуына әсер етеді.

4. Басшылар мен бағыныштылар арасындағы байланыстар.

Байланыстардың ең негізгі компоненті ретінде басшы және бағынышты  арасындағы байланыстар қарастырылады.

Бұл қатынастардағы жан-жақты және түрлі хабарлар мақсаттарды белгілеу, тиімді жұмыс істеу үшін талқылаулар  жасау, бағыныштылар қабілетін дамыту, алдағы өзгерістер жайлы хабардар ету, идеялар туралы мәліметтер,   ұсыныстар т.б. арқылы іс  жүзіне  асады.

5. Басшы мен жұмысшы топтары  арасандағы байланыстар. Бұл байланыс  жалпы басшыларға топтардың тиімді  жұмыс атқаруы үшін қажет. Кейде жұмысшы топтары басшының қатынасуынсыз да өздері көптеген мәселелер бойынша жинала береді. Мұндай жиналыстар әр жұмысшының өзіндік қызметіне деген жауапкершіл іктерін арттырады және өз енбегіне қанағаттанады.

1.10.Басқару шешімі. Шешімнің түрлері.   Шешім қабылдау - ақпарат алмасу сияқты кез келген басқару қызметінің құрамдас бөлігі.

Адамдардың шешім қабылдау қабілеті де     бірте-бірте тәжірибе жүзінде дамиды. Біздің  әрқайсымыз күніне жүздеген, ал өмір бойына мыңдаған шешімдерді қабылдаймыз.

Шешім - дегеніміз бұл баламаны (альтернативті) таңдау.

Альтернатива - мүмкін болған екі ұйғарымның біреуін ғана таңдауға мәжбүр етеді.

Жеке өмірдегі шешім қабылдауға  қарағанда  басқарудағы шешім  қабылдау - өте қатаң жүйеленген процесс.

Басқару шешімдері жетекші қабылдаған шешімдер арқылы жұмыс жасайтын адамдардың жеке өміріне ықпал етуі мүмкін.

Маңызды  шешімдерді қабылдаудағы жауапкершілік басшыға ауыртпалық әкеледі. Сондықтан басшылар ойланып  қарастырылмаған     маңызды   шешімдерді қабылдай алмайды. Басқарушылық  шешімдерді жіктеудің елеулі белгілеріне мыналарды жатқызу керек:1. Шешілетін мәселелерді қамту дәрежесі (ауқымдылығы)2. Қабылданған шешімдердің жүзеге асырылуының ұзақтығы.3. Қабылданған шешімдердің ықпал ететін объектісі.4. Шешімдердің функциялық сипаты.

1. Шешілетін мәселелердің  ауқымдылығы жағынан басқарушылық  шешімдердің жалпы және жеке  түрлері бөлініп көрсетіледі.

Жалпы шешімдерге жататындар тұтас алғанда бүкіл шаруашылыққа қатысты шешімдер.

Жеке шешімдерге жататындар өндірістің жекелеген жақтарын, қызметкерлердің жекелеген топтарын қамтитын шешімдер._

Жалпы және жеке басқарушылық шешімдердің арасында тығыз байланыс бар. Жеке шешімдер жалпы басқарушылық шешімдерді нақтылаудың және олардың  орындаушыларға жеткізудің тәсілі болып  қызмет етеді.

2. Шешімнің жүзеге  асырылу ұзақтығы жөнінен шешімдердің

мынандай негізгі    түрлерін:- ұзақ мерзімді (перспективалық)- орташа мерзімді (ағымдағы)- қысқа мерзімді (оперативті) шешімдер деп  бөолу  керек.

  Ұзақ мерзімді  шешімдерге жүзеге асырылуы бірнеше жылдарды керек ететін шешімдер жатады.

Орташа мерзімді  шешімдер бір жыл  ішінде жүзеге асырылады  және өндіретін жылдық циклімен байланысты болады.

Тілсіз қарым қатынасқа деген қызығушылық ежелгі дәуірден бастау алған. Ұлы грек философы Платон дене қимылдарын қолдануды жоғары бағалаған. Атақты шешен Цицерон басқа шешендерге: «Барлық жан қимылы ишаралармен үстемеленуі тиіс», - деп кеңес береді [1].

Тілсіз қарым-қатынасты зерттейтін сала – паралингвистика (гр. «para» - жанында, қасында деген мағынаны білдіреді). Яғни ол хабарланатын ойдың, пікірдің вербалды (сөзбен білдіру) тәсілдерімен қоса, сөйлеу үстінде қолданылатын вербалды емес (тілсіз) амалдармен берілуін және сөйлеу кезінде қолданылатын вербалды емес, тәсілдердің жиынтығын зерттейді. Бұл терминді алғаш ұсынған американ ғалымы А.Хилл болса, жаңа ғылым саласының зерттеу аясын белгілеген зерттеуші Дж.Трейгер [2].

Паралингвистка сөйленіс кезіндегі, оның ішінде ауызша қатынас кезінде қатарласа жүретін дыбыстық кодтармен шұғылданады. Бұл дыбыстық кодтар – информацияның белгілі бір мән-мағынамен баюын, бағалауыштық және мағыналық түрлі реңктердің болуын, сонымен бірге олардың тілдік қатынас кезінде өмір сүруін қамтамасыз ететін мағыналық, дыбыстық кодтар [3].

Сөйлеу кезінде паралингвистикалық тәсілдер үш түрлі қызмет атқаруы мүмкін: қосымша ақпарат береді, айтылмаған сөз орнына қолданылады, сөзбен бірге, аралас қолданылады.

Қандайда бір ақпараттарды арнайы белгілер жүйесі арқылы бере аламыз. Коммуникативтік процесте қолданылатын бірнеше белгілер жүйесі бар, соған сәйкес қылып қарым-қатынас үдерісінің топтастырылуын жасауға болады. Егер коммуникацияны бөліп қарастырсақ, олардың белгілік жүйелердің әртүрлісін колдануына байланысты вербалды және вербалды емес деп бөлуге болады.

Соның ішінде Бейвербалды  қарым-қатынас – бұл сөздер мен басқа да тілдік бірліктерге сүйенбейтін ым-ишара тілі. Адамды оның вербалды емес сигналдар жүйесі: ым-ишара, жесттер, позалар, сөйлеу, жазу ерекшеліктерін бақылау, талдау және зерттеу. Осы сигналдарды оның мінезімен байланыстыру. Адамдар арасындағы контакт тіл мен сөйлеу арқылы жүзеге асады. Сөйлеу коммуникациясының негізгі тәсілі болып табылады. Ол адам санасын белгілік жүйелер арқылы обьективтеу ретінде қарастырылуы мүмкін.

Австралиялық ғалым А.Пиздың пікірінше, адамдар арасындағы қарым-қатынастың 7% вербалды (сөздер, сөйлемдер); 33% вокалды (интонация, дауыс ырғағы, дауыс немесе дыбыс әуезділігі, екпіні мен қарқыны, т.б.) және 55% бейвербалды элементтер арқылы жүзеге асатыны көрінеді [4]. Көптеген ұлттар мен халықтардың тіліндегі бейвербалды элементтер жүйелі әрі кешенді түрде зерттелген. Қазақ тіл білімінде М.Мұқанов, С.Татубаев, А.Сейсенова, Қ.Қажығалиевалар ым және ишараттарды әр түрлі қырынан фрагментарлы түрде зерттеген.  Бейвербалды амалдардың негізгі типтері: кинесика, просодика, такесика, проксемика. Қазақ халқының тұрмыс-салтында да осы аталған бейвербалды амалдардың барлық түрі орын алған.

Кинесика – адамдардың эмоциялық рефлекстерін бейнелейтін дене мүшелерінің қимыл-әрекеті. Кинесикаға қимыл, ым-ишара, қозғалыс, кейіп, жүріс-тұрыс жатады.

А) Жүріс-тұрыс. Бұл адамның қозғалыс стилі. Жүріс-тұрысқа қадамның ырғағы, ритмі, қозғалыс барысындағы дене амплитудасы жатады. Жүріс арқылы адамның көңіл-күйін, мінезін, жас ерекшелігін білуге болады. Мәселен: 1) Оң қолын төсіне (кеудесіне) қою – үлкенді сыйлаудың, құрметтеудің және сәлемдесудің белгісі; 2) Қол жаю – құран оқып болған кезде жасайтын ишарат немесе керісінше, қолды теріс жаю - қарғыс айту, қазақ халқының салт-дәстүрі бойынша теріс бата беру; 3) Екі бүйірін таяну – салт бойынша қазақ әйелдері баласы (ұлы, қызы) я болмаса ері қайтыс болғанда осылайша жоқтайды. «Бүйіріңді таянба» деген тиым қазақ халқында осыдан қалыптасқан; 4) Иілу – сәлем беру.

Б) Дене қалпы. Адамның денесі 1000 түрлі қалып-күйде қозғалуы мүмкін. Дене қалпын бейвербалды амалдардың бір түрі ретінде психолог А.Шефлен көрсеткен болатын. Мәселен 1) Қос қолды кеудеге қою – сәлемдесу; 2) Желке қасу – қолдан келер қайрат, амалы жоқ жігерсіздікті, әрекетсіздікті  танытады; 3) Желкеге қолын қою – айыпталу, тұтқын болудың айғағы; 4) Басын төмен салу – ұялу, қымсыну, қысылу.

В) Қимыл-әрекет. Қимыл-әрекет тілі – қарым-катынасқа түсудің ең көне түрі. Әр дәуірде әр халык түсінісу үшін белгілі бір арнайы амал-әрекеттер жиынтығын қолданған. Қимыл-әрекеттің саны ең негізгі мәселелердің бірі. Бұл этностық, ұлттық болмысқа байланысты болады. Мәселен, 1) жағын таяну – торығу, қамығу, мұңаю белгісі. «Жағыңды таянба» деген тиым қазақ халқында осыдан қалыптасқан; 2) Басын изеу – келісу, мақұлдау.

Г) Мимика. Түрлі сезімдерді білдіретін бет бұлшықеттерінің қозғалысы. Бет-әлпет мимикасы негізгі алты түрлі эмоцияны білдіреді: ашу, қуаныш, қайғы, қорқыныш, таң қалу, жиіркену. Мәселен, 1) қасын керу – таңданысты білдіру; 2) Мұрнын тыржиту – мазақ қылу, жаратпау; 3) Қабағын шыту – біреуге күш көрсету, ренжу, қатты ашулану, көңілі толмау.

Ғ) Визуалды контакт – қарым-қатынастың негізгі элементі. Трансмиссорға карап тұру тек қызығушылыктың белгісі емес, сонымен қатар рецепиентке акпаратқа назар аударуға көмектеседі. Мәселен, 1) Көзін қадау (оқты көзін қадау)- жиіркенуді, жек көруді аңғарту; 2) Көзімен адырая (бажырая) қарау – шектен шыққан ашуды білдіру; 3) Ала көзімен қарау – көңілі толмау, жек көру; 4) Көзін төңкере қарау – сұхбаттасына қылымсу, еркелеу; 5) Көзін қысу – ниеттестікті білдіру;

 Просодикаға тембр, дыбыс ырғағы, тон сияқты амалдарды жатқызамыз. Коммуниканттардың дауыс екпінін, тонын, жиілігін, ырғағын байқау олардың ойы мен сезімдерінен хабардар болу үшін маңызды. Мәселен, 1) Ішін тарту – мәз-мейрам болып қатты куану немесе таңырқау, таңдану, шошыну; 2) Таңдайын қағы – біреудің ісін жақтыртпау, кінәлау.

Такесика – коммуниканттардың арасындағы қарым-қатынас кезіндегі дене мүшелерінің түйісуін қарастырады. Оған қол беріп амандасу, арқа қағу, сүю сияқты амалдар жатады. Мәселен, 1) Құшақтасу – біреумен кездесуге қатты қуану, сүйіспеншілік белгісі. Салттық ишарат бойынша, жақыны, туысы қайтыс болған адамды жұбату, көңіл айту мақсатымен жасалады; 2) Арқасынан қағу – мақұлдау, қоштасу немесе еркелету; 3) Төс қағыстыру – амандасу; 4) Бетінен сүю – еркелету, жақсы көруді білдіру. 5) Бауырына басу (алу) – амандасудың белгісі немесе жақсы көру, еркелету.

Проксемика – адамдардың коммуникация процесіндегі ара қашықтықты (дистанция) және коммуникацияға түсушілердің бір-біріне қатысты кеңістіктегі бағдарын (ориентация) қарастырады. Мәселен, 1) Бұрыла қарау – қасындағы адамның сөзін тыңдауға, әңгімелесуге дайын, пейілді екендігін білдіру; 2) Шалқайып отыру – бәрінің айтылып болғанын, әңгіменің таусылғанын білдіру.

Қорыта келсек, тілсіз қарым-қатынас – кинесикалық, просодикалық, такесикалық, проксемикалық бейвербалды амал-тәсілдер арқылы іс жүзіне асатын қарым-қатынас түрі.  Жоғарыда келтірілген мысалдардан қазақ халқының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы арқылы халық мінез-құлқын жақсы білетін тәжірибелі адамдар әр адамның жүріс-тұрысынан, іс-әрекетінен, қас-қабағынан оның көңіл-күйін айтпай-ақ сезіп-біліп отыратындығын байқаймыз.

Қазақ халқының тұрмысында біте қайнасып кеткен сан алуан бейвербалды амалдар ұлтымыздың салт-сана, тәлім-тәрбие, әдеп, үлгі-өнеге, тағылым және таным саласындағы ғасырлар бойы жинақталған, дәстүрге еніп, қалыптасқан бай қазыналарының бір тармағы.

Жесты рук, демонстрирующие честность и открытость

Открытые руки издревле считались знаком безоружности, показателем того, что человек заслуживает доверия. Если вам нужен легкий способ, понять, насколько открыт и честен с вами собеседник – обратите внимание, куда смотрят его ладони. Если одна или обе ладони направлены вверх, то весьма вероятно, что вы слышите правду. То же правило распространяется, когда ладони открыты и повернуты к лицу говорящего.

Но, безусловно, артисты, профессиональные лжецы и продавцы подержанных автомобилей знают этот трюк, и используют его, чтобы убедить вас в своей искренности и честности. Но вы способны понять, что что-то тут нечисто, так как упущены другие показатели честности, такие как открытые выражения лица, спокойное дыхание, и расслабленная поза.

Когда вы хотите установить чувство доверия и честности, позвольте своим рукам быть открытыми, иначе, может показаться, что вы что-то скрываете. Также вы можете использовать жест открытых рук для установления контакта со слушателями, помочь им уловить главную идею доклада и показать, что вы цените их мнение:

• Допустим, вы хотите выразить мысль без слов. Согните ваши руки в локтях на 90° и разведите в стороны, чтобы ладони смотрели друг на друга. Как будто вы показывает насколько большую рыбу словили. Медленно показывайте ладонями то, что хотите выразить и в скором времени поймете, что ваши слушатели видят эту картинку.

• Когда во время вашей речи вы захотите выслушать мнение слушателя из аудитории, повернитесь к нему и открытой ладонью укажите в его направлении. Жест похож на тот, когда вы делаете подарок. Этим жестом вы даете шанс высказаться, собеседник чувствует признательность и вашу заинтересованность в его мнении.

• Если собеседник держит обе руки перед собой, ладонями, направленными к своему телу, как будто обнимает кого-то – таким образом, он показывает, чтобы вы присоединились к его мнению.

Жесты власти и авторитарности

Поверните руки ладонями вниз и получите жест власти и авторитарности. Такой жест говорит «Я все контролирую. Делай, как я говорю!». Будьте осторожны в использовании этого жеста, особенно если пальцы почти сомкнуты, потому как это ассоциируется с доминированием и тиранией.

Если вы все еще сомневаетесь – посмотрите на приветствие нацистов третьего рейха. Когда вы хотите успокоить напряженную ситуацию, либо попросить тишины, ритмично опускайте и поднимайте смотрящие вниз ладони со слегка разведенными пальцами. Убедитесь, что пальцы действительно расслаблены, иначе можете вызвать обратную реакцию.

Оборонительные жесты рук

Такими жестами человек старается защититься от окружающего его мира или реагирует на возможные угрозы. Обычно, если ваш собеседник скрещивает руки на груди или сжимает их в кулаки, это значит, что вам следует пересмотреть сказанное вами или переключиться на какую-либо другую тему разговора.

Оценивающие жесты рук

Такими жестами принято называть жесты, которые интерпретируются, как оценка ваших слов со стороны вашего собеседника. Ваш собеседник в этом случае упирается подбородком в ладонь, может почесывать подбородок или его руки могут вообще свободно свисать со стула, если он находится в сидящем положении. Если человек протирает очки, это также может обозначать, что он находится в глубоком раздумье и берет для этого паузу.

Жесты скуки

Когда человеку становится действительно скучно находиться в вашем обществе, он начинает руками теребить свою авторучку, постукивать пальцами по столу или делать другие жесты кистями рук, отвлекающие его внимание.

Жесты ухаживания и прихорашивания

Как правило, такие жесты характерны больше для женщин. Если женщина поправляет и приглаживает свою прическу, рассматривает себя в зеркальце, это значит, что собеседник ей не безразличен. Тоже самое, касается и мужчин, которые в таких случаях поправляют свой галстук, запонки или пиджак.

Жесты скрытности и подозрительности

Если человек, который с вами общается, потирает указательным пальцем свой нос или касается им мочки своего уха, знайте, что значение такого жеста руки только одно: он чего-то опасается и вам не доверяет. Тоже самое, справедливо и в том случае, если собеседник, потирает свой глаз.

Жесты готовности

Если человек держит руки на бедрах, значение жеста его рук только одно – его готовность к чему – либо. Посмотрите на спортсменов, которые готовятся к выступлением. Наблюдая за ними, вы можете часто увидеть, как они держат руки на бедрах, перед тем, как начать свое выступление. Вариацией этого жеста в сидящем положении может быть, когда человек локтем одной руки и ладонью другой опирается о колени, как правило, непосредственно перед заключением какого-либо соглашения или, наоборот, перед тем, как встать и уйти.