1.3 Сурет – ид-11 дозасының жеке өлшегіші: 1 – корпус;

2 – детектормен ұстағыш.

3. Радиациялық жағдайды бағалау. Радиациялық жағдай деп - обьектілердің әрекетіне, тұрғындарға және АҚ ТЖ күшіне ықпал көрсететiн жергіліктің радиоактивтi ластану зардаптарының жиынтықтарын түсiнемiз.

Радиациялық жағдай масштабтармен (зон өлшемі) және радиактивті ластану (радиация деңгейі) мінездемесімен сипатталады. Радиациялық ластану зонасының өлшемі мен радиацияның деңгейі адам үшін радиациялық жұқтырудың негізгі қауіптілік көрсеткіші болып табылады.

Радиациялық жағдайды бағалауға кіреді:

- масштабтардың анықтамасы және радиоактивті ластанудың мінездемесі (жұқтыру);

- объектілердiң қызметiне, тұрғындар және АҚ күштеріне ықпалының талдауы;

- адамдардың радиациялық талқандалуы шығарылатын, әсерлердiң лайықты варианттарын таңдау.

Радиациялық жағдайды бағалау болжамдау әдісімен және қадағалау нәтижесідегі мәліміттерімен жүргізіледі. Төңіректiң радиоактивтi жұқтыру болжауының мақсаты тұрған орынының ақиқаттығының белгiлi дәрежесімен анықтау және радиоактивтi жұқтыру аймақтарының өлшемдерi болып табылады. Бұл мәселе метеорологиялық элементтер және әрбiр ядролық жарылыс туралы қажеттi мәлiмет болған жағдайда ғана шешiле алады. Радиациялық жұқтыруды болжамдау үшін ядролық жарылыстың іске асу уақытын; жарылыс орталығының (эпицентр) координаттарын; ядролық жарылыстың қуаттылығын; жарылыстың түрін; жарылыс ауданындағы желдің орташа жылдамдығын және бағытын білу қажет. Ядролық жарылыс туралы мәліметтер ядролық жарылысты тапқан және белгілеп алған кезде барлау мекемелерінен түседі (радиациялық және химиялық бақылау орталығы).

Осы лабораториялық жұмыста радиациялық жағдайды бағалау келесі негізгі тапсырмаларды шешуді қамтиды:

1. Ауру жұқтыру қаупі бар аймақтарында жұмыс істеген кездегі сәулеленудің мүмкін мөлшерін анықтау;

2. Сәулеленудің берілген мөлшері бойынша ауру жұқтыру қаупі бар аймақтарында болудың мүмкiн ұзақтығын анықтау;

3. Ауру жұқтыру қаупі бар аймақтарында жұмыс атқару үшін ауысымдардың қажетті санын анықтау.

Сәулелену мөлшерін ықшамдалған формула бойынша жуықтап есептеуге болады:

1.1

мұндағы

1.2

мұндағы Р_б - ауру жұқтыру қаупі бар аймақтарында алғашқы кездегі радиацияның деңгейi (t_б уақытына), Р/с;

1.3

Р_с - ауру жұқтыру қаупі бар аймақтарында болудың соңындағы радиацияның деңгейi (t_с=t_б+t_р уақытына), Р/с;

1.4

және - 4 қосымша бойынша анықталатын, t_б және t_с уақытша қайта есептеу коэффициенттерi.

Қарапайым формула ядролық жарылыстан кейін алғашқы тәуліктер кезінде сәулелену мөлшерін есептеу кезінде үлкен қателіктер беретінін есте сақтаған дұрыс, радияция деңгейінің интенсивті төмендеуі кезінде есептеу мөлшері сәл жоғарылатылған болып шығады.

Сәулелену мөлшерлерін есептеу үшiн өте дәл формула болып табылады

1.5

Бұл формула есептеулерді өткізудің жайлырақ (дәрежеге келтірмей) басқа түрінде де келтірілуі мүмкін, алымында кейбір өзгерістер келтіру арқылы. Ол келесі түрде болады:

1.6

ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ ТӘРТІБІ

1. РАДИОАКТИВТІ ЖҰҚТЫРУ АЙМАҚТАРЫНДА БОЛУ КЕЗІНДЕ СӘУЛЕЛЕНУДІҢ МҮМКІН МӨЛШЕРІН АНЫҚТАУ. Мұндай есеті шығару адамдардың жұғу аймағында болуы кезіндегі қауіп дәрежесін бағалауға және мақсатқа сай іс-әрекеттердің жолдарын жоспарлау. Бұл үшін сәулеленудің мүмкін мөлшерінің табылған мәнін ұйғарымды (белгіленген) Д_белг мөлшермен салыстырады. Егер адамдар ұйғарымды мөлшерден көп сәулелену мөлшерін алатын болса, онда жұғу аймағындағы адамдардың жұмыс тәртібін өзгерту қажет: тұрғылықты уақытын қысқарту, тұрғылықты шарттарды өзгерту (жоғары дәрежеде қорғалған ғимараттарға, құрылыстарға көшу) немесе жұмысты кештеу, радиация деңгейі төмендегенде бастау.

1 МЫСАЛ. Егер жұмысты жарылыстан кейін 1 сағаттан соң, сол уақыттаға радиация деңгейі Р₁ = 80 Р/с кезінде бастаса, цех ғимаратында К_осл=10 кезінде жұмысшылар алатын сәулелену мөлшерін анықтау қажет. Жұмыс ұзақтығы t_р=3 с.

ШЕШІМІ: Есептеу үшін 9.1 қысқартылған формуласын қолданамыз.

1. Жұмыс басындағы радиация деңгейін анықтаймыз

Р_б=Р₁=80 Р/с

2. Жарылысқа байланысты жұмысты бітіру уақытын есептеп шығарамыз.

T_с=t_б+t_р=1+3=4 с

3. Ұмыс соңындағы радиация деңгейін анықтаймыз

Р/с

Мұндағы = 5,28 перерасчета на время t_с = 4 с уақытында қайтв істеу коэффициенті. Қосымшасын таптым.

4. Радиацияның орташа деңгейін табамыз.

Р

5. Жұмыс уакытында сәлеленудің мөлшерін анықтаймыз

Р

ҚОРЫТЫНДЫ. Цехте белгіленген уақытта жұмысшылар алатын сәулелену мөлшері, бір реттік сәулеленудің шектік ұйғарымды мәнінен аз (50 Р). Осындай шарттарда жұмыс жалғастырыла алады, жұмыскерлердің жұмыс қабілеті сақталады.

Дәлме-дәл формуланы қолданып, келесіні аламыз

Р

Бұл қарапайымдалған формуламен есептегеннен 4 Р-ге аз.

2. СӘУЛЕЛЕНУДІҢ БЕРІЛГЕН МӨЛШЕРІ БОЙЫНША ЗАЛАЛДАНУ АЙМАҚТАРЫНДА БОЛУДЫҢ МҮМКIН ҰЗАҚТЫҚТЫҒЫН АНЫҚТАУ. Радиоактивтi зат көп кездесетін жерлерде жұмыс істегенде, белгіленген мөлшері есепке алынған залалдану аймақтарында болудың мүмкiн уақытын анықтаудың қажеттiлiгі пайда болады (осы дозаны адамдардың алу уақыты). Мұндай есептiң шешiмi залалдану аймағындағы адамдардың орынды әрекеттерін анықтау үшiн керек. Iс жүзiнде бұл есептi графика арқылы шешу ыңғайлырақ (1 сурет).

2 МЫСАЛ. К_осл =10 кезінде цех ғимараты ішінде жұмысшылардың болуының ұйғарымды ұзақтығын анықтау, егер жұмыстар ядролық жарылыстан кейін t_б = 2 с соң басталса, ал 1 сағатына радиация деңгейі жарылыстан кейін Р₁ = 250 Р/с. Жұмысшылар үшін сәулелену мөлшері Д_белг = 25 Р.

ШЕШІМІ: 1. Қатынасын табамыз

2. (9.4 сурет) графигі бойынша, тік сызығының 1-ге тең қатынас мәні үшін, және көлденең сызығының t_б =2 с оқуды бастау уақытынан жұмыстың ұйғарымды ұзақтығын t_р=6 с табамыз.

ҚОРЫТЫНДЫ. Белгіленген шарттарда адамдар 6 сағаттан артық емес уақыт жұмыс істей алады. Сонымен қатар сәулелену мөлшері белгіленген 25 Р-ден аспауы тиіс.

Жарылыстан кейінгі сәулеленудің басталу уақыты

Салыстырмалы биіктік

Жарылыстан кейінгі1 сағ. Радияция деңгейі

Радияцияның бәсеңдеу коэффиценті

бекітілген сәулелену дозасы